korunma yöntemleri

 

 

 

Her kadının istediği zamanda ve istediği sayıda çocuk sahibi olması en doğal hakkıdır. Kontrolsüz, birbirini takip eden doğumlar ve düşükler anne ve çocuk sağlığını tehdit eder. Aile planlaması kadın sağlığına zarar vermeyecek doğum kontrol yöntemleri ile sağlanmalıdır.

İdeal bir korunma yöntemi nasıl olmalıdır?

  • Gebeliği kesin olarak önlemeli
  • Sağlığa zarar vermemeli
  • Uygulaması kolay olmalı
  • Maliyeti düşük olmalı
  • Çiftler tarafından benimsenmeli

Bu özelliklerin hepsine sahip doğum kontrol yöntemi henüz yoktur. Elimizdeki yöntemlerin hiçbirisi ideal değildir, fakat ideale yakın yöntemler mevcuttur.

1

 

-Rahim İçi Araç (Spiral)

Rahim içi araç 1960 yıllarından itibaren yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Değişik şekil ve boyutlarda olabilen rahim içi araçlar, saf plastik veya bakırlı olabilir. Son zamanlarda hormon salan tipleride üretilmiştir. Adet kanamasının 3. veya 4. günü rahme yerleştirilmelidir. Bu dönemde rahim ağzı açıktır, kasılmalara bağlı ağrı azdır, ve gebelik riski yoktur. Eğer vajinal enfeksiyon varsa uygulama tedaviden sonra yapılır.

 

Jinekolojik muayene sonrasında vajen antiseptik solüsyonla temizlenir, rahim boynu serbestleştirilerek rahmin büyüklüğü ölçülür ve uygun büyüklükteki rahim içi araç yerleştirilir. Rahim içi araç kullanan kadınların her yıl kontrolü yapılmalıdır. Rahim içi araca bağlı kasık ağrıları, ara kanamaları, sancılı ve fazla adet kanaması görülebilir. Ara kanamalar sürekli hale gelirse, ağrı şiddetli ise, tekrarlayan enfeksiyon olursa, rahim içi araç yer değiştirirse, rahim ağzında kanser şüphesi varsa, ve gebelik olursa (%2-3 gebelik riski vardır) rahim içi araç çıkarılmalıdır. Rahim içi araç pelvik inflamatuar hastalığı arttırarak tüplerde tıkanıklığa bağlı kısırlık ve dış gebeliklere neden olabileceğinden en az bir çocuğu olan veya çocuk sahibi olmak istemeyen kadınlar tarafından tercih edilmelidir.

2

 

-Doğum Kontrol Hapları

Doğum kontrol hapları doktor kontrolünde alınması gereken etkili ilaçlardır. En sık kullanılan ilaçlar östrojen ve senteteik progestin hormonlarını içeren kombine ilaçlardır. Bu ilaclar yumurtlamayı önleyerek doğum kontrolünü sağlar. Doğum kontrol yöntemi olarak doğum kontrol hapları seçilmeden önce kadın genel kontrolden geçmeli, jinekolojik muayene ve smear testi yapılmalıdır.

Doğum kontrol hapları kullanılırken dikkat edilmesi gerekenler;

  • İlaca size önerildiği gibi adetin ilk 7 günü içinde başlanırsa o ay korunma gerçekleşir
  • Her gün aynı saatte alınmalıdır
  • Ara kanama olursa haplar kesilmez, ikinci ayda ara kanama olursa ilaç kesilip doktora başvurulmalıdır
  • Doğum kontrol hapları kullanılırken alınan diğer ilaçlar doktora bildirilmelidir
  • Emzirmeyen lohusalar doğumdan sonra 3. haftada doğum kontrol hapı kullanmaya başlıyabilir
  • Doğum kontrol hapları kullanılırken sigara içilmesi damarsal hastalıkları arttırdığından sigara içen kadınlar uyarılmalıdır

Doğum kontrol hapı kullanan kadınlara altı ayda bir jinekolojik muayene ve meme muayenesi , her yıl smear kontrölü, şeker hastalığı, yüksek tansiyon ve karaciğer hastalıkları yönünden gerekli tetkikleri yapılmalıdır.

Doğum kontrol haplarının bulantı, ara kanamalar, adet kanamasında azalma, deride lekelerin oluşması, migren ağrılarının şiddetlenmesi, memede ağrı, ve mizaç değişiklileri gibi yan etkileri olabilir.

  1.  

Doğum kontrol hapları kullanılmaması gereken durumar şunlardır;

  • Gebelik
  • Yüksek tansiyon (160/90 mmHg nin üzerinde)
  • Damar hastalıkları
  • Karaciğer hastalıkları
  • Şeker hastalığı
  • Migren
  • Nedeni bilinmeyen vajinal kanamalar
  • Kanser
  • 35 yaş üzerinde sigara içen kadınlarda
  • Emziren kadınlarda
  • 16 yaşından küçüklerde

İstediği sayıda çocuk sahibi olan bir kadın doğum kontrol haplarını ara vermeden kullanabilir. İleride tekrar çocuk sahibi olmak isteyen kadınlar 2 yıl sonra ara vermelidir. Henüz doğum yapmamış bir kadın ise bir yıl kullandıktan sonra 2-3 ay ara vermelidir.
  1.  
  2.  

  3. Hormon implantları

    1. Derinin altına yerleştirilen yumuşak kapsüllerdir. Progestin hormonu salarak yumurtlamayı önler ve 5 yıl boyunca koruma sağlar. Bu kapsüller bu konuda deneyimi olan hekimler tarafından yerleştirilmeli ve 5 yılda bir değiştirilmelidir. Doğum kontrol hapları kullanmaması gereken kişiler bu implantlarıda kullanamaz. İmplantları kullanırken yıllık jinekoljik muayene, Pap smear testi ve meme muayenesi yapılmalıdır.

     

    Hormon Enjeksiyonları

    1. Her üç ayda bir kullanılan progestin hormonu içeren uzun etkili korunma metodlarından biridir. Bir yıldan fazla kullanıldığında adetlerin kesilmesine neden olabilir. İleride çocuk sahibi olmayı düşünen kadınlara önerilmez.

    Cerrahi sterilizasyon (Kısırlaştırma)

     

    1. Sterilizasyon hem kadın hemde erkek için, istendiğinde geriye dönüşü mümkün olan bir doğum kontrol yöntemidir. Kadınlar için uygulanan yönteme tubal sterilizasyon (tüplerin bağlanması), erkekler için uygulanan yönteme ise vazektomi (üreme kanalının bağlanması) adı verilir. Gelişmiş ülkelerde üreme çağındaki çiftlerin yaklaşık % 24'ü doğum kontrol yöntemi olarak cerrahi sterilizasyonu seçmektedir. Bu oranın %17'si tubal sterilizasyon, %7si ise vazektomidir.

     

    1. Tubal Sterilizasyon (Tüplerin Bağlanması)

     

    Tubal sterilizasyon ilk defa 1823 yılında sezeryan ile doğum yapan kadınların tekrar bu ameliyata maruz kalmamaları için uygulandı. İlk tubal sterilizasyondan günümüze değin ikiyüz'ün üzerinde değişik cerrahi teknik uygulanmıştır. Bu işlemler genel anestezi altında laparatomik (karın açılarak), mini laparatomik veya laparoskopik (kansız-bıçaksız) olarak yapılabilir. Tüm bu yaklaşımların içerisinde laparoskopi hasta tarafından en rahat tolere edilen yöntemdir. Laparoskopik tubal sterilizasyon işlemi yaklaşık yarım saat sürer ve hastanın hastanede gecelemesine gerek yoktur. Tubal sterilizasyon tüpler bağlanıp kesilerek, bir halka veya klips ile bağlanarak veya elektrocerrahi metodlar ile gerçekleştirilir. Güvenilirliği %99.8 olan tubal sterilizasyonun kadının cinsel yaşamına ve ruh sağlığına olumsuz hiç bir etkisi yoktur. Tam aksine kadın sağlığı üzerine olumlu etkileri olduğu bazı araştırmacılar tarafından gösterilmiştir. Nedeni tam açıklanamamakla birlikte yumurtalık kanserini önlediği birçok araştırmacı tarafından rapor edilmiştir.

    Vazektomi (üreme kanalının bağlanması)

     

    1. Vazektomi erkek sterilizasyonunda güvenilir, basit ve ekonomik bir yöntemdir. Günümüzde dünya üzerinde 50 milyondan fazla erkek vazektomi ile korunmaktadır. Vazektomi hemen her zaman lokal aneztesi altında gerçekleştirilebilen basit bir cerrahi işlemdir. İşlemin erkek cinsel yaşamına ve ruh sağlığına olumsuz bir etkisi yoktur, ve meninin miktarında azalma olmaz. Vazektominin güvenilirliği %99.9'dur. Cerrahi sterilizasyon uygulanan çiftler çocuk sahibi olmak istediklerinde bu işlemin geriye dönüşü mümkündür. Bağlanan kanalların açılması veya kesilen kanalların uç uca birleştirilmesi ile yapılan geri dönüş ameliyatları sonrasında %70-80'lere varan yüksek gebelik oranları elde edilebilir. Vazektomi sonrası geri dönüş ameliyatları ile ise %50'nin üzerinde başarılı sonuçlar elde edilmiştir.

    Geri dönüş ameliyatları ile başarılı olunamayan vakalarda tüp bebek veya mikroinjeksiyon tedavisi kesin çözümdür. Tüpleri açılamayan kadınlarda tüp bebek, vazektomi sonrası üreme kanalları açılamayan erkekler için MESA (Kanaldan sperm alma) veya TESE (Yumurtalıktan sperm alma) işlemlerinden elde edilen sperm hücreleri ile tüp bebek veya mikroinjeksiyon işlemi başarı ile uygulanabilir. Günümüzde, çiftler de her uygulama ile %35-40 oranında gebelik elde edilir. Birkaç uygulama sonunda kümülatif gebelik oranları % 80 leri bulur.

    Yeterli ve bakabilecekleri sayıda çocuk sahibi olduklarına inanan çiftlere mutlu ve sağlıklı bir yaşam sürdürebilmeleri için cerrahi sterilizasyon yöntemlerini tercih etmeleri önerilebilir.

 

  1. Diğer doğum kontrol yöntemleri

 

Kondom kullanımı, vajen içine uygulanan diafram ve sperm öldürücü kremler, geri çekme yöntemi, takvim yöntemi, ilişki sonrası kullanılan haplar gibi yöntemlerde vardır. Bu yöntemlerden hangisinin sizin için uygun olduğuna doktorunuza danışarak karar verebilirsiniz.

 

İLİŞKİ SONRASI DOĞUM KONTROLÜ

İlişki sonrasında alındığında gebeliği öneleyen ilaçlar östrogen ve progestin hormonları içerir ve rahmin iç tabakasının gelişimini engelleyerek gebeliği önler.

Bu ilaclar ilk doz ilişkiden sonra ilk 72 saat içinde alındığında etkili olur. İlişkiden sonra ilk doz, ilk dozdan 24 saat sonrada ikinci doz alınmalıdır. Bu ilaclar koruyuculukları daha düşük ve gebelik olduğunda gelişmekte olan fetusa zarar verebileceklerinden gebelikten korunma yöntemi olarak tercih edilmemelidir. Korunmadan gerçekleşen bir ilişkiden oluşabilecek gebeliğin kürtaj yapılmasına gerek kalmadan engellenmesini amaçlar, ilişki sonarsında ilk 72 saat içinde alındığında gebeliği önleme şansı %97dir. Doğum kontrol haplarının kullanımı ile ortaya çıkan yan etkiler bu ilaçların kullanımından sonra da görülebilir.