[Κεντρική σελίδα] > [Επιμέρους θέματα ευαισθητοποίησης] > [Τα απειλούμενα ζώα στην Ελλάδα] > [H Μεσογειακή Φώκια Mοnachus Monachus]
(Η ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΦΩΚΙΑ MONACHUS MONACHUS)
(η Φώκια Μοναχός)
Η μεσογειακή φώκια είναι ένα από τα πέντε πιο απειλούμενα θηλαστικά της Ευρώπης. Σήμερα υπάρχουν στην περιοχή της Μεσογείου γύρω στις 400-500 φώκιες, εκ των οποίων οι 300 βρίσκονται στον ελλαδικό χώρο. Το θερμό κλίμα των Ελληνικών ακτών και η μεγάλη ακτογραμμή της χώρας μας (15.000 km περίπου) αποτελούν πόλο έλξης για τη Μεσογειακή Φώκια.
Ας δούμε όμως την αιτιολογία του επιστημονικού ονόματος “Monachus - Monachus”, με το οποίο είναι διεθνώς γνωστή. Δύο εκδοχές υπάρχουν για την προέλευση αυτής της ονομασίας. Η πρώτη και πιο βάσιμη υποστηρίζει πως η φώκια πήρε το όνομά της λόγω του δέρματος στην περιοχή του κεφαλιού, που θυμίζει την κουκούλα καθολικού μοναχού. Κατά τη δεύτερη και λιγότερο πιθανή εκδοχή, η φώκια οφείλει την ονομασία της στο μοναχικό τρόπο ζωής της, μια και ζει σε ομάδες τεσσάρων ή πέντε ατόμων και όχι σε κοπάδια, όπως παλιότερα, που χαρακτηριζόταν ως ιδιαίτερα κοινωνική. Σήμερα όμως εξ αιτίας της έντονης ανθρώπινης επέμβασης έχει απομονωθεί.
Ας δούμε τώρα μερικά ιστορικά στοιχεία, που αναφέρονται στη μεσογειακή φώκια. Σαφείς ενδείξεις μαρτυρούν την ύπαρξή της από τα προ Χριστού χρόνια. Νομίσματα του 500 π.Χ., που βρέθηκαν σε ανασκαφή στην πόλη Φώκαια απεικονίζουν φώκιες. Φώκιες επίσης απεικονίζονται σε αγγεία του 512 π.Χ., σικελικής προέλευσης, ενώ ο Όμηρος στην Οδύσσεια κάνει λόγο για τις φώκιες, που χαίρονταν τον ήλιο και τις ακτές, όταν ακόμα εκείνες ήταν φιλόξενες απέναντί τους.
Η μεσογειακή φώκια ζει γύρω στα 30-40 χρόνια. Μια ενήλικη φώκια έχει μήκος μέχρι και τρία μέτρα και βάρος μέχρι 300 κιλά. Το τρίχωμά της είναι στιλπνό και το χρώμα της γκρίζο ή καφέ. Τα νεογέννητα φωκάκια έχουν μήκος που φτάνει το ένα μέτρο και ζυγίζουν γύρω στα 10-20 κιλά. Το τρίχωμά τους σε αντίθεση με το τρίχωμα της ενήλικης φώκιας είναι μαύρο μ’ ένα άσπρο μπάλωμα στην περιοχή της κοιλιάς. Όταν περάσουν οι πρώτες εβδομάδες το τρίχωμα αυτό του νεογέννητου πέφτει και στη θέση του δημιουργείται το ίδιο με της ενήλικης φώκιας.
Λέγεται πως η μεσογειακή φώκια ήταν κάποτε θηλαστικό της ξηράς και ο μακρινός της πρόγονος ίσως να ήταν ο σκύλος λόγω του ότι έχει στρογγυλό κεφάλι, θλιμμένα μάτια, μικρή μύτη και στα αυτιά υπάρχουν μικρές τρύπες αντί πτερύγια. Τα μουστάκια της, τα οποία χρησιμοποιεί ως αισθητήρια όργανα, είναι μεγάλα και μακριά. Το σώμα της έχει σχήμα αεροδυναμικό, πράγμα που της επιτρέπει να κολυμπά πολύ γρήγορα. Είναι επίσης άριστος δύτης. Ως θηλαστικό αναπνέει με πνευμόνια, μπορεί όμως να κρατήσει την αναπνοή της πάνω από 10 λεπτά στο νερό και γι’ αυτό μειώνει τους παλμούς της καρδιάς της. Η όρασή της εξ άλλου είναι καλύτερη μέσα στο νερό. Στην ξηρά σέρνεται με τη βοήθεια των μπροστινών της πτερυγίων, τα οποία ανάμεσα στα δάχτυλα έχουν μια μεμβράνη και μέσα στο νερό δουλεύουν σαν κουπιά.
Υπάρχουν λειτουργίες της φώκιας, που γίνονται μέσα στο νερό και άλλες έξω από αυτό. Μέσα στο νερό οι φώκιες τρώνε και ζευγαρώνουν. Η τροφή που χρειάζεται μια φώκια για την επιβίωσή της ποικίλλει. Τρέφεται με ψάρια, χταπόδια, σουπιές, αστακούς ή ακόμα και με φύκια. Μια φώκια τριακοσίων κιλών χρειάζεται για τις διατροφικές της ανάγκες, είκοσι κιλά ψάρια ημερησίως, δηλαδή το 5-10% του βάρους της. Η μεσογειακή φώκια ζευγαρώνει μια φορά το χρόνο κατά την περίοδο Μαΐου - Νοεμβρίου. Η μητέρα έχει την πλήρη εποπτεία και φροντίδα του μικρού. Έξω από το νερό η φώκια γεννά τα μικρά της, τα θηλάζει, ξεκουράζεται και κοιμάται. Τα μέρη που προτιμά είναι κυρίως η περιοχή των Β. Σποράδων καθώς και τα νησιά του Ιονίου πελάγους αλλά και η Ρόδος, η Σάμος ή ακατοίκητα νησιά με σπηλιές και βραχονησίδες.
Η ύπαρξη της φώκιας Monachus - Monachus στις θάλασσες είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ισορροπίας της τροφικής αλυσίδας της θάλασσας. Εάν εξαφανιστεί το είδος, θα επέλθει διαταραχή. Η εξήγηση είναι απλή: η μεσογειακή φώκια βρίσκεται στην κορυφή της τροφικής πυραμίδας και τρέφεται κυρίως με μεγάλου μήκους ψάρια, που με τη σειρά τους τρέφονται με μικρότερα, που προτιμούν το φυτοπλαγκτόν. Εάν εκλείψει η μεσογειακή φώκια τότε οι ποσότητες ψαριών που τρώει θα αυξηθούν. Αυτά τα ψάρια θα χρειάζονται τότε ακόμη μεγαλύτερες ποσότητες μικρότερων ψαριών για να τραφούν. Εάν όμως αρχίσουν να μειώνονται σταδιακά οι ποσότητες των μικρών ψαριών, που τρέφονται με φυτοπλαγκτόν, τότε το φυτοπλαγκτόν εύλογα θα αυξηθεί. Μια τέτοια αύξηση σημαίνει μείωση του οξυγόνου της θάλασσας, άρα θάνατο πολλών ειδών ψαριών από ασφυξία. Η φώκια λοιπόν παίζει το ρόλο ρυθμιστή και ταυτόχρονα είναι ενδεικτικός παράγοντας (δείκτης) της καθαρότητας των νερών μιας περιοχής.
Οι κίνδυνοι που διατρέχει και που οδηγούν στην εξαφάνιση της είναι πολλοί και ποικίλοι. Μοναδικός φυσικός εχθρός της είναι ο καρχαρίας, όμως σπάνια συναντάται καρχαρίας στα νερά της Μεσογείου. Ο σημαντικότερος εχθρός της παραμένει ο άνθρωπος. Η υπεραλιεία έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των ψαριών. Έτσι οι φώκιες ωθούνται συχνά από έλλειψη τροφής στα δίχτυα των ψαράδων, όπου υπάρχουν συγκεντρωμένες μεγάλες ποσότητες ψαριών. Άλλοτε τα σχίζουν και άλλοτε μπλέκονται κατά λάθος σ’ αυτά. Η ζημιά που προκαλούν στα δίχτυα είναι συχνά μεγάλη λόγω του κόστους των διχτυών, ο άνθρωπος όμως προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη ζημιά σ’ αυτές. Συχνά οι ψαράδες σκοτώνουν τις φώκιες αλύπητα, στήνουν παγίδες με αγκίστρια ή τις θανατώνουν με δυναμίτη. Δε διστάζουν ακόμα να σκοτώσουν με όπλα όχι μόνο αυτές αλλά και τα μικρά τους. Εκτός όμως από αυτό το λόγο ο άνθρωπος κυνηγά τη φώκια και για το λίπος και τη γούνα της.
Άλλη μια απειλή για τη ζωή της είναι ότι ο ζωτικός της χώρος έχει περιοριστεί. Οι άλλοτε ήρεμες, καθαρές παραλίες έχουν μεταβληθεί σε πολυσύχναστα κέντρα, όπου υπάρχουν κυρίως ξενοδοχεία ή άλλου είδους τουριστικά θέρετρα. Άμεση συνέπεια όλων αυτών των παραγόντων είναι τα άλλοτε καθαρά νερά να μολύνονται και συνεπώς η τροφή της φώκιας, δηλαδή τα ψάρια να μολύνονται κι αυτά. Όταν οι φώκιες τα τρώνε μολύνονται κι εκείνες, με συνέπεια να πεθάνουν.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες δείχνουν πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη εξεύρεσης λύσεων για την προστασία της μεσογειακής φώκιας. Οι μεσογειακές χώρες, που έχουν αναλάβει την προστασία της φώκιας πιέζουν τις κυβερνήσεις τους ώστε να βρεθούν λύσεις. Μερικές αξιόλογες προτάσεις είναι οι παρακάτω:
α) Να δημιουργηθούν προστατευόμενες περιοχές ώστε να μπορούν να ανα-παράγονται εκεί.
β) Να αποζημιώνονται οικονομικά οι ψαράδες για τις ζημιές στα δίχτυα τους για να μη σκοτώνουν τις φώκιες και τα μικρά τους.
γ )Να υπάρξει ενημέρωση του κοινού και
δ) Να μελετηθεί συστηματικά η συμπεριφορά και η βιολογία της φώκιας.
Γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους δημιουργήθηκε στην Ελλάδα η MOm, η εταιρεία μελέτης και προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας. Με δέκα χρόνια μελέτης και προστασίας της μεσογειακής φώκιας έχει κατορθώσει να κάνει συνείδηση στους Αλοννησιώτες ψαράδες να μη σκοτώνουν τις φώκιες, που μπλέκονται στα δίχτυα τους.
Επίσης η MOm με κάμερες ερευνά τα σπήλαια όπου συγκεντρώνονται φώκιες και συλλέγει σημαντικές φωτογραφίες από τη ζωή της φώκιας. Παράλληλα συλλέγει και στοιχεία σχετικά με την υγρασία, το φωτισμό και το μέγεθος αυτών των σπηλαίων.
Στους κόλπους της MOm περιλαμβάνεται και το κέντρο περίθαλψης και επανένταξης φωκών στην Αλόννησο. Οι γιατροί και οι βιολόγοι της Εταιρείας περιθάλπουν ορφανές φώκιες και τις μεγαλώνουν με σκοπό την επανένταξή τους κάποια μέρα στο φυσικό, θαλάσσιο περιβάλλον τους. Άλλες πάλι φορές μεταφέρονται εκεί τραυματισμένες φώκιες, που περιθάλπονται ιατρικά ή άλλες που εμβολιάζονται ενάντια σε ιούς. Λέγεται μάλιστα πως εξ αιτίας του περιορισμένου τους αριθμού, αν κάποτε τις χτυπούσε θανατηφόρος ιός, σε μια βδομάδα θα είχε εξαφανιστεί το είδος. Συχνά τέλος οι γιατροί της MOm βρίσκονται στη δυσάρεστη θέση να κάνουν νεκροψίες σε φώκιες, που βρέθηκαν νεκρές.
Η σημαντικότερη όμως προσφορά της MOm είναι η ίδρυση το1988 και η λειτουργία του μοναδικού θαλάσσιου πάρκου στην Ελλάδα, στην περιοχή των Β. Σποράδων, όπου συγκεντρώνονται γύρω στις πενήντα φώκιες με σπουδαιότερο πόλο έλξης το νησάκι “Πιπέρι”, όπου κυρίως αναπαράγονται. Στα άμεσα σχέδιά της είναι και η δημιουργία δύο επιπλέον πάρκων στις περιοχές Καρπάθου - Κάσου και Σάμου - Φούρνων Ικαρίας.
Σήμερα η MOm έχει φτάσει στο σημείο να περιθάλπει ορφανές φώκιες, που σε άλλη περίπτωση θα έβρισκαν σίγουρο θάνατο. Μερικά παραδείγματα φωκών είναι ο Θοδωρής, η Ικαρία, ο Στέλιος, η Ευστρατία και η Κατερίνα. Τα μικρά αυτά μωρά μεγαλώνουν και όταν είναι πια έτοιμα τοποθετούνται κωδικοί αριθμοί σ’ ένα άκρο τους και αφήνονται ελεύθερα στη θάλασσα. Μ’ αυτούς τους κωδικούς αριθμούς η MOm ξέρει ανά πάσα στιγμή πού βρίσκονται οι φώκιες και είναι σε ετοιμότητα για την προστασία τους.
Εμείς δεν έχουμε παρά να στηρίξουμε το έργο της MOm με σύνθημα τη σωτηρία, όχι μόνο της μεσογειακής φώκιας αλλά και ολόκληρου του θαλάσσιου πλούτου.
[Αν θέλετε κι εσείς να βοηθήσετε στο έργο της MOm μπορείτε να γράψετε στην: Εταιρεία Για Τη Μελέτη Και Προστασία Της Μεσογειακής Φώκιας, Σολωμού 18, Τ.Κ. 10432, ΑΘΗΝΑ ή να τηλεφωνήσετε στο (01) 5222888. Σχετικές πληροφορίες και στη γνωστή οργάνωση W.W.F.]
[Κεντρική σελίδα] > [Επιμέρους θέματα ευαισθητοποίησης] > [Τα απειλούμενα ζώα στην Ελλάδα] > [H Μεσογειακή Φώκια Mοnachus Monachus]