[Κεντρική σελίδα] > [Επιμέρους θέματα ευαισθητοποίησης] > [Τα απειλούμενα ζώα στην Ελλάδα] > [Τα ζώα στην Τέχνη]

(ΤΑ ΖΩΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ)

Η ομορφιά της φύσης και τα ζώα υπήρξαν πάντοτε προσφιλή θέματα στην τέχνη, πράγμα που φανερώνει πολλά στοιχεία για το προσωπικό ύφος και το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο των καλλιτεχνών απ’ την πρωτόγονη εποχή έως και τα σπουδαία καλλιτεχνικά ρεύματα του 19^ου και του 20ου αιώνα. Σε όλη τη διάρκεια αυτής της μακράς πορείας συναντά κανείς τα ζώα, πρωταγωνιστές σε αλληγορικούς πίνακες, όπου τα νοήματα παιχνιδίζουν ανάμεσα σε μια πανδαισία χρωμάτων. Άλλες πάλι φορές τα ζώα πρωταγωνιστούν σε μεγαλοπρεπείς κι επιβλητικές σκηνές κυνηγιού ή μάχης καθώς και σε τρυφερές σκηνές, ως αχώριστοι φίλοι των ανθρώπων.

Η εναλλαγή των χρωμάτων, ο φωτισμός, τα σχήματα και τα συναισθήματα πλέκονται κατά ένα μοναδικό τρόπο, ανάλογα πάντα με την τεχνοτροπία της εποχής, εκφράζοντας την ιδιαίτερη προσέγγιση κάθε καλλιτέχνη.

Το μακρινό ταξίδι στον κόσμο της ζωγραφικής αρχίζει από την παλαιολιθική ακόμα εποχή. Σ’ αυτή την εποχή παρουσιάζονται τα πρώτα δείγματα καλλιτεχνικής έκφρασης του ανθρώπου με τις περίφημες βραχογραφίες ή τοιχογραφίες των σπηλαίων. Τα αρχαιότερα από αυτά είναι σκηνές κυνηγιού, όπως στο σπήλαιο Λασκώ στη Γαλλία ή στο περίφημο πια σπήλαιο της Αλταμίρα στην Ισπανία, που ανήκουν στην 13^η-11^η χιλιετία π.Χ. Μ’ αυτό τον τρόπο, ζωγραφίζοντας δηλαδή σκηνές κυνηγιού, ο άνθρωπος εκδήλωνε την επιθυμία του να υποτάξει τη φύση και ένιωθε κατά κάποιο τρόπο πως ζωγραφίζοντας μια τέτοια σκηνή θα την προκαλούσε.

Αργότερα η ζωγραφική (τοιχογραφία) χρησιμοποιήθηκε στις κατασκευασμένες οικίες όχι απλώς διακοσμητικά, αλλά και για να δίνει την αίσθηση της συνέχειας της ζωής στη φύση μέσα σ’ αυτές. Σ’ όλους τους αρχαίους πολιτισμούς στην Ασία και στην ανατολική Μεσόγειο δημιουργήθηκαν εκπληκτικά έργα τέχνης σε μεγαλειώδη οικοδομήματα - θρησκευτικά, δημόσια ή ιδιωτικά - στην Ινδία, τη Μεσοποταμία, την Αίγυπτο κ.α.

Για να έρθουμε όμως και στο δικό μας χώρο, η δεύτερη κυρίως χιλιετία π.Χ. έχει να επιδείξει πολλά έργα υψηλής τέχνης. Στην Κνωσό όπου άκμασε ο μινωικός πολιτισμός, ο ταύρος, που εθεωρείτο σύμβολο ισχύος και δύναμης, πρωταγωνιστεί σε αρκετές παραστάσεις. Τα δελφίνια, οι πανέξυπνοι και αχώριστοι φίλοι των ναυτικών, κοσμούν τους τοίχους του “Λουτρού της Βασίλισσας”, δείγμα των ισχυρών δεσμών της Κρήτης με τη θάλασσα. Επίσης πάμπολλα ζώα παριστάνονται στα περίφημα Καμαραϊκά αγγεία. Πολύ συχνά πάλι εικονίζονται θρησκευτικές τελετές, στις οποίες παίρνουν μέρος ζώα

Στις Μυκήνες εξάλλου τα λιοντάρια της πασίγνωστης “πύλης των Λεόντων” τονίζουν εδώ κυρίως την αίγλη και τη βασιλική εξουσία των μυκηναϊκών ανακτόρων. Στην ίδια περίοδο ανήκουν και τα ανάκτορα της Τίρυνθας.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας άλλωστε ποικίλα ζώα εικονίζονται σ’ όλων των ρυθμών τα αγγεία, όπως άλογα, το ελάφι της Αρτέμιδας ακόμη και η γνωστή μας μεσογειακή φώκια.

Στην Αθήνα χαρακτηριστικά είναι τα γλυπτά στη ζωφόρο, στο αέτωμα και στις μετόπες του Παρθενώνα, που παριστάνουν άλογα να καλπάζουν αγέρωχα ή τα βόδια που οδηγούνται στη θυσία. Το άλογο υποδηλώνει και πάλι την αίγλη και το μεγαλείο της Αθήνας του 5^ου π.Χ. αιώνα, του χρυσού αιώνα της δημοκρατίας.

Θα ήταν παράλειψη τέλος, αν δεν αναφερόμαστε στα περίφημα ψηφιδωτά του 4^ου π.Χ. αι., στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας την Πέλλα, όπως “το κυνήγι του λιονταριού” και το “κυνήγι του ελαφιού”.

Έξοχες τοιχογραφίες και ψηφιδωτά της Ρωμαϊκής εποχής έχουν διασωθεί στις επαύλεις της Πομπηίας ή της Νάπολης.

Στη διάρκεια των 10 αιώνων περίπου, που ακολούθησαν την επικράτηση του Χριστιανισμού, η καλλιτεχνική παραγωγή δε σχετίζεται τόσο άμεσα με τη φύση. Την εποχή αυτή και μέχρι το τέλος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, έχουμε την ακμή της αγιογραφίας, όπου τα ζώα διαδραματίζουν ένα ιδιαίτερα συμβολικό ρόλο. Ο ιχθύς, το λευκό αρνί και το περιστέρι, στους πρώτους μ.Χ. αι. ή αργότερα τα ζώα της φάτνης στη σκηνή της Γέννησης είναι μερικά από τα θέματα, που αγαπούν οι αγιογράφοι τόσο της Ορθόδοξης αλλά και της καθολικής εκκλησίας. Τα ζώα εδώ, όπως ήδη είπαμε, έχουν ρόλο συμβολικό. Συμβολίζουν την αγνότητα, την καθαρότητα ψυχής και τη συμμετοχή και σύμπραξη της φύσης σε θεία μυστήρια, όπως η γέννηση του Θεανθρώπου.

Από την ανατολή του 15^ου αι. η ζωγραφική εισέρχεται σε μια εποχή - σταθμό για την παραπέρα ανάπτυξή της. Η μισαλλοδοξία και το σκοτάδι του Μεσαίωνα σιγά - σιγά διαλύονται δίνοντας τη θέση τους στις αναζητήσεις και τις δημιουργικές επινοήσεις των Αναγεννησιακών χρόνων. Στη ζωγραφική, αυτή η στροφή είναι εμφανέστατη, κυρίως με τους Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Μιχαήλ Άγγελο και Ραφαήλ. Τα θέματα εμπλουτίζονται και οι πηγές απ’ όπου αντλούνται πολλαπλασιάζονται. Αλλά θα απαιτηθεί καιρός ακόμα για να δοθούν σκηνές με κατοικίδια ζώα ή πολύ περισσότερο φυσικές σκηνές στην ύπαιθρο.

Αυτό αρχίζει εμφανίζεται από την εποχή του Μπαρόκ και εξής. Η παρουσία των ζώων δεν είναι πια μόνο συμβολική, αλλά πραγματική αφού τα ζώα εμφανίζονται ως αχώριστοι σύντροφοι των ανθρώπων. Πολλοί ζωγράφοι της εποχής αυτής όπως, ο Σαρλ Λεμπρέν και ο Γιάκομπ Γιόρνταενς δημιουργούν πίνακες με ζώα σε καθοριστικό ρόλο. Τα άσπρα άλογα, σύμβολα αίγλης και βασιλικής εξουσίας, που μεταφέρουν ηγετικές φυσιογνωμίες, είναι αρκετά σύνηθες θέμα. Ενώ το έργο “πρωινή τουαλέτα” του Ολλανδού Γιαν Στην δίνει τη στενά φιλική σχέση του ανθρώπου με κατοικίδια, όπως ο σκύλος και η γάτα.

Προχωρώντας στον 17^ο αι. συναντάμε ζωγράφους, όπως ο Βελάσκεθ, που δημιούργησε μια σειρά έργων, που απεικονίζουν έφιππους βασιλείς. Τα λευκά και καφέ άλογα είναι και στην περίπτωση αυτή παραδείγματα, όπου ο καλλιτέχνης εκφράζει τη μεγαλοπρέπεια του προσώπου που εικονίζεται έφιππο. Χαρακτηριστικοί είναι οι καλπασμοί των αλόγων που με βλέμμα αγέρωχο εξορμούν να κατακτήσουν τη φύση. Η μακριά τους χαίτη ανεμίζει ψηλά, ενώ ο υπερβολικός στολισμός του Μπαρόκ δίνει στον πίνακα μια γλυκιά ένταση, που εκφράζουν οι έντονοι χρωματισμοί και ο πλούτος της εικόνας.

Ο 18^ος αι. εκπροσωπείται κυρίως από ζωγράφους, όπως ο Φρανσίσκο Ντε Γκόγια με την περίφημη “Ταυρομαχία”, καθώς και ο Ζαν Μπατίστ Ουντρύ με τον πίνακα “κυνήγι στο δάσος του Φοντενεμπλώ”. Ο πρώτος πίνακας του Γκόγια δείχνει την έκφραση της ανθρώπινης κυριαρχίας πάνω στη φύση. Ο άνθρωπος έχει πια κατορθώσει να υποτάξει και τα πιο άγρια ζώα, όπως οι ταύροι. Η υποταγή αυτή όμως είναι ταυτόχρονα ένα σκληρότατο βασανιστήριο για τα ζώα αυτά, που επαναστατούν και μπορεί να προκαλέσουν το θάνατο του ταυρομάχου. Κατά τον ίδιο τρόπο όπως τα ανυπότακτα συναισθήματα στην ψυχή του ανθρώπου, που από τη φύση του εξερευνά και δεν εφησυχάζει, επαναστατούν, έτσι ακριβώς και τα ζώα στον πίνακα του Γκόγια έχουν ένα συμβολικό χαρακτήρα. “Το κυνήγι στο δάσος του Φοντενεμπλώ” είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα δράσης στη φύση, όπου τα ζώα είναι πρωταγωνιστές σε σκηνές κυνηγιού. Τα σκυλιά και τα άλογα, σύντροφοι του ανθρώπου για άλλη μια φορά, προσπαθούν να πιάσουν άγρια θηράματα. Ο πίνακας αυτός προβάλλει το ιδεώδες της εποχής εκείνης όπου η ικανότητα στο κυνήγι εθεωρείτο προτέρημα. Χαρακτηριστικό στον πίνακα αυτό είναι η αρμονία των χρωμάτων και η ζωτική δύναμη της φύσης και των ζώων, που δηλώνουν την εναγώνια αναζήτηση του ανθρώπου και την προσπάθεια για να κατακτήσει όλο και υψηλότερους στόχους, χωρίς να υπολογίζει πάντοτε τις συνέπειες. Στην ίδια σχολή ανήκει και το έργο του Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ “Ιταλικό εστιατόριο”, που είναι φανερή η στενή σχέση ανθρώπου και κατοικιδίων.

Με τον 19^ο αι. εμφανίζεται ο Ιμπρεσιονισμός στη Γαλλία, ένα πολύ σημαντικό καλλιτεχνικό ρεύμα, που επηρέασε καθοριστικά και τα μετέπειτα ρεύματα. Οι πολεμικές σκηνές όπου τα ζώα μάχονται ή κυνηγούν δίνουν πια τη θέση τους σε φυσικές σκηνές ή σε άλλες οικογενειακές, όπου τα κατοικίδια όπως ο σκύλος, η γάτα ή το καναρίνι, συμπληρώνουν μια εικόνα θαλπωρής και ευτυχίας. Τέτοιο παράδειγμα είναι ο πίνακας του Ωγκύστ Ρενουάρ “Γυναίκα και γάτα”.

Την ίδια χρονική περίοδο στην Ταϊτή, ο Πωλ Γκωγκέν, με τον πίνακά του “Το άσπρο άλογο” μέσα από μια πρωτόγονη αντίληψη - έχοντας εγκαταλείψει τη Γαλλία και τον πολιτισμό - εκφράζει το εσωτερικό του όραμα.

Ερχόμαστε έτσι στον 20ο αι. και στον αναμφισβήτητο κυρίαρχό του τον Πικάσο, που στο έργο του “Το παιδί και το περιστέρι”, επηρεασμένος από τους συμπατριώτες του Γκόγια και Βελάσκεθ, εκφράζει με δύναμη την απογοήτευση, τη μοναξιά και την υποταγή στη μοίρα. Ένα άλλο μνημειώδες έργο του ίδιου καλλιτέχνη η Guernica, δείχνει την αντίδρασή του στο βομβαρδισμό της ομώνυμης πόλης από τους Γερμανούς κατά διαταγή του Φράνκο, στον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας. Εδώ ο Πικάσο απεικονίζει με ιδιαίτερη ένταση, την αγωνία, το σπαραγμό και τον πόνο, που προκαλούν τέτοια γεγονότα.

Ο πίνακας “Άλογα στην ακρογιαλιά” του Τζιόρτζιο ντε Κίρικο αλλάζει κλίμα και μας δίνει με σκηνογραφικό ρεαλισμό τον ανήσυχο εσωτερικό κόσμο του ζωγράφου. Τα τρομαγμένα άλογα, που καλπάζουν μπροστά στην ταραγμένη θάλασσα, δίνουν μια εικόνα επιβλητική, ενώ παράλληλα εκφράζουν την αγωνία του ανθρώπου μπροστά στα αναπάντητα υπαρξιακά ερωτήματα.

Στο ρεύμα των υπερρεαλιστών ζωγράφων ανήκει ο Μαξ ΄Ερνστ, που με το έργο του “Ελέφαντας”, δίνει μια σαφή περιγραφή των εικόνων του συνειδητού και ασυνειδήτου επηρεασμένος από τη θεωρία του Φρόυντ για την ψυχολογία του βάθους. Στο ίδιο ρεύμα ο πίνακας “Οι πειρασμοί του αγίου Αντωνίου” του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου Σαλβατόρ Νταλί, είναι μια ακόμη έκφραση εσωτερικού προβληματισμού και αναζήτησης.

Όπως λοιπόν μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει, σε όλη την πορεία της καλλιτεχνικής εξέλιξης τα ζώα διαδραμάτισαν ουσιαστικό ρόλο στον τομέα της ζωγραφικής. Πολύ συχνά βαθύτατα συναισθήματα εκφράζονταν μέσω αλληγορικών εικόνων, ενώ άλλοτε, μέσω των εικόνων αυτών, η προσωποποίηση της αρμονίας στη φύση. Άλλοτε πάλι τα ζώα ήταν οι χαριτωμένοι πρωταγωνιστές και αχώριστοι φίλοι των ανθρώπων και άλλοτε εμφανίζονταν σε σκηνές μάχης. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τα χαριτωμένα τετράποδα με τα μελαγχολικά ματάκια και τη χνουδωτή μουσούδα ή τη μακριά χαίτη, υμνήθηκαν από πολλούς ζωγράφους παίρνοντας πρωταγωνιστικό πόλο στα έργα τους.

ΑΔΑΜΗ ΔΗΜΗΤΡΑ

[Κεντρική σελίδα] > [Επιμέρους θέματα ευαισθητοποίησης] > [Τα απειλούμενα ζώα στην Ελλάδα] > [Τα ζώα στην Τέχνη]