TÜRK SİNEMASINDA MELODRAM
Türk Sineması denince akla "Yeşilçam" ve "melodram" kavramı gelir. Sinemamıza melodram kalıbı Muhsin Ertuğrul ile girmiş ve o günden beri sık sık, pek de yenilik olmaksızın kullanılmıştır.
Muhsin Ertuğrul 1922'de yazıp yönettiği "İstanbul'da Bir Facia-i Aşk" adlı filmiyle, sinemamızda uzun yıllar devam edecek olan melodram formuna giriş yapmıştır. Filmin konusu kısaca şöyledir:
Kemal, erkekleri kendi çıkarları uğruna kullanan, oldukça zeki bir kadın uğruna her şeyini yitirmiştir. Eski bir arkadaşına başından geçenleri anlatırken, o kadını başka bir erkekle birlikte görür. Adı "Mediha" olan kadının yeni sevgilisi "Sadi" adında, evli, çocuğu olan bir taşralıdır.
İntikam duygusuyla hareket eden Kemal, hayli karışık bir olay örgüsünün sonunda, Mediha'yı ve onun ev arkadaşı olan Ziynet'i öldürür. Cinayet Sadi'nin üstüne kalır. Sadi hapishaneye düşer.
Kemal, bu durum karşısında pişmanlık duyar ve suçu üstlenmek ister. Bu davranışının onay görmemesi üzerine, intihar eder.
Kemal, ardında bıraktığı mektupla kendine inanılmasını sağlar ve Sadi hapisten kurtulur.
Film, bir kadın uğruna mahvolan bir hayatı anlatır. Konu, melodram kalıbına uygun olarak işlenmiştir.
Muhsin Ertuğrul, sessiz dönemde bu filmin ardından, "İstanbul Sokaklarında" adlı, Türk sinemasının ilk sesli filmini çeker (1931). Bu film, daha koyu bir melodramdır.
1934'te çektiği "Aysel Bataklı Damın Kızı", İsveçli yazar Selma Lagerlöf'ün öyküsünden yaptığı bir uyarlamadır. Bu film de melodram formunun kullanıldığı bir köy filmidir. Dönemin yıldızı ve filmin başrol oyuncusu Cahide Sonku'nun da etkisiyle sinema salonları dolup taşmıştır.
Bu yıllarda Türk tiyatrocu Vedat Örfi Bengü'nün Mısır'a giderek bu ülke sinemasının ilk örneklerini vermesi, bizde de melodramın yerleşmesinde etkili olmuştur. Türk sinema izleyicisinin beğenisi melodrama dönük olduğundan, yönetmenler de hızla Mısır filmlerinin uyarlamalarını çekmeye başlamışlardır.
Bu tür uyarlamaların biri, yine Muhsin Ertuğrul'un yönettiği "Allah'ın Cenneti" adlı filmdir. Film, tam bir aşk melodramıdır ve sonraki yıllarda bol bol karşılaşacağımız şarkıcı melodramlarının ilk örneğini oluşturur.
1950'li yıllarda, Türk sinemasında "Tiyatrocular Dönemi"nden "Sinemacılar Dönemi"ne geçiş yaşanmıştır. Bu yıllarda sinemaya toplumsal konular girse de, melodramlar sahip olduğu yeri korumuştur.
Yine 1950'lerde izleyici sayısında görülen artış, ki bu melodramın bir getirisidir, paralelinde yapımevlerinin de çoğalmasını sağlamıştır. Bu değişim, sinemanın işlevinde farklılık yaratmış, maddi kaygıları su yüzüne çıkarmıştır.
Ticari kaygılar sonucu, sinemada jönler ve vamp kadınlar yaratılmış, sinemada bir içe kapanış başlamıştır.
Bu dönemin yıldızları belirli tiplere ve kalıplara girmiş, uzun yıllar aynı karakterleri muhafaza etmişlerdir. Göksel Arsoy hep boynu bükük saf aşığı, Filiz Akın ezilmiş, fedakar kadını oynamış ve izleyicinin aklında bu şekilde kalmışlardır.
Bu yıllarda maddi getirisi yüksek olan, ucuza malolup gişe yapan filmler, tek bir form adı altında toplanmıştır. Bu da melodram formudur. Bu bağlamda melodram formu ile Yeşilçam'ı özdeşleştirebiliriz.
1960'lı yıllarda sinemaya, melodram formuna bağlı, çocuk kahramanların rol aldığı "Sezercik", "Ömercik", "Ayşecik" filmleri eklenmiştir.
Maddi getirinin yanında, Yeşilçam'ın melodram türüne sarılmasının önemli bir nedeni de, konu sıkıntısı çekmesidir.
Fakir semt, gece hayatına duyulan özlem, imkânsız aşklar, küçük hayatlar melodram formunu yaratmış ve senaryolar aynı kalemden çıkmışçasına üst üste yığılmaya başlamıştır.
Melodramla sinemaya giren yönetmenlerin bazıları zamanla unutulmuş, bazıları ise sinemamıza damgasını vurmuştur. Bu yönetmenlere örnek olarak Atıf Yılmaz'ı gösterebiliriz.
Atıf Yılmaz "Kanlı Feryat" adlı filmiyle, koyu bir melodram havasıyla sinemaya girmesine rağmen, kalıcı olmayı başarmıştır. Yönetmenin melodramlarına örnek olarak, dönemin yıldızları olan Hülya Koçyiğit, Ediz Hun ve Kartal Tibet'in başrolde oynadığı "Hıçkırık", 1968'de çektiği, Türkan Şoray ve Kadir İnanır'ın oynadığı "Karagözlüm", 1958'de çektiği, sinemamızın en iyi filmlerinden sayılan, başrollerini Muhterem Nur, Fikret Hakan, Semih Sezerli ve Salih Tozan'ın paylaştığı "Üç Arkadaş" ve 1977'de çektiği, Kadir İnanır, Türkan Şoray ve Ahmet Mekin'in rol aldığı "Selvi Boylum Al Yazmalım" verilebilir.
Ayşecik serisinin de, örnek olması açısından, Atıf Yılmaz melodramları arasında önemli bir yeri vardır.
Atıf Yılmaz ile melodramlar yeni bir boyut kazanmıştır. Senaryolar, artık piyasa romanlarından yapılan uyarlamalar olarak karşımıza gelir. "Hıçkırık" bunların en güzel örneğidir.
Türk Sinemasında melodram formunu başarılı bir şekilde kullanan diğer bir yönetmen de Lütfi Akad'dır. 1959'da çektiği "Yalnızlar Rıhtımı", Yeşilçam'dan koparılması zor bir yaprak olarak anılır.
Filmin başrol oyuncuları Sadri Alışık ve Çolpan İlhan, bu filmin ardından evlenmişlerdir. Belki de bu nedenle, Sadri Alışık bu melodramı ÔAşkın saati bu filmle geldi." diyerek değerlendirir.
Filmin senaryo yazarı Atilla İlhan, Çolpan İlhan'ın okuduğu tangonun sözlerini şöyle yazmıştır:
"...İçim boş, gemiler boş;
nereye baksam ölüm kusar
YALNIZLAR RIHTIMI...
Sinemamızda melodram formunun yerleşmesinde önemli katkıları olan bir yönetmen de Muharrem Gürses'tir. Gürses, Yazdığı tefrika romanlarının büyük bir bölümünü filme aktarıp köy ve kasaba melodramlarıyla gişe rekorları kırmıştır.
Konuya yaklaşımı, ağdalı anlatımı birçok yönetmeni etkilemiş, melodram çekmeye yöneltmiştir. Türk sinemasında 1950-60 yılları arası "Gürses Melodramları Dönemi" olarak anılır.
Türk sinemasında melodramlar genellikle birbirine yakın olan aşk filmleridir. Çünkü aşk daima bağlayıcıdır. Dönemin yönetmenleri de bu düşünceden yola çıkarak, filmin başrol oyuncularına bol bol aşk acısı çektirmişlerdir.
Melodramların en keskin özelliklerinden biri de çatışmaları yansıtmasıdır. İyi-kötü, zengin-fakir, güzel-çirkin gibi zıt kavramlar daima birlikte kullanılırlar. Filmin temelini, nedenini bu kavramlar oluşturur.
Asıl konu imkânsız bir aşksa, bu aşkı imkânsız kılan, zengin-fakir çatışması ve bu çatışmaya bağlı olan yaşayış farklılığıdır.
Melodramlarda hep yolunda gitmeyen bir şeyler vardır. Fakat bu olumsuzluklar geçicidir. Senaryonun gelişiminde yer alsalar da, sonuç bölümünde pek ağırlıkları yoktur. Acıyla ve ayrılıkla dolu bir aşkı işleyen melodramda, sevgilileri ayırmaya çalışan, baştan çıkaran bir kadın olsa da, bu kadının yarattığı olumsuzluklar, filmin sonunda sevgililerin kavuşmasını engellemez. Yani mutlu son vardır.
İzleyiciyi etkileyen bir nokta da budur. İzleyici hep mutlu sona alışmıştır ve bu beklentidedir.
Örneğin: Filiz Akın'ın ve Ediz Hun'un nikâh törenleriyle sona eren bir melodram alkışlarla izlenirken, Kadir İnanır'ın ölümüyle biten bir film, eleştirilip yadsınabilir. Melodram izleyicisi hüsranı ve acı sonu sevmez. Kendisiyle bir tuttuğu karakterleri mutlu görmek ister.
Türk sinemasında melodramların uzunca bir döneme damgasını vurmasının ve halk tarafından beğeniyle izlenmesinin çeşitli nedenleri vardır:
İzleyici filmde kendi dünyasını bulmayı amaçlar. Film, onların bir parçası olduğu takdirde, onlarda yer eder.
Melodram formuna sıradanlık ve basitlik yakıştırılsa da, bu türdeki filmlerin bir yönüyle izleyiciyi bağladığı kesindir.
İzleyici, sonunu başından tahmin ettiği filmler, "Bu benim hayatım, bu benim" diyerek yıllarca izlemiştir.
Halkın melodramları sevmesinin bir nedenini de toplumun kültürel düzeyinde aramak gerekir. Sinema bu yıllarda (1950-70) yalnızca eğlence aracı olarak kullanılmış ve ticari kaygılar ön planda olduğundan birbirine benzer filmler yapılmıştır.
Kısa zamanda ticari kaygılar sinemasal öğelerin önünü kesmiş, aynı tür filmlerde aynı oyuncular kamera karşısına geçmiştir. Hatta aynı senaryolar, dönemin gözde oyuncularıyla defalarca yinelenmiştir.
Melodram, öyküye dayalı bir türdür. Anlatımda kişiler değil öykü ön plandadır. Öykünün sağlam temeller üzerine kurulması, filmin kalitesinde oldukça pay sahibidir. Konu aynı olsa da, konunun işleniş biçimi melodramı bir üst basamağa taşır.
Memduh Ün'ün "Üç Arkadaş" filmini bu yaklaşıma örnek verebiliriz. "Üç Arkadaş" da bir melodramdır ama konunun işlenişindeki ustalık, onu diğer melodramlardan ayrı bir yere koyar.
Melodram; sevginin, dostluğun, dayanışmanın, küçük insanların küçük dünyalarının masalsı bir şekilde anlatılmasıdır. Masalsıdır çünkü; kişiler oldukça yüzeyseldir, karakterlerin yalnızca bir yönü belirgindir. Fedakâr bir aşık, vefalı bir dost, sadık bir eş gibi.
Türk sineması içindeki yeri sürekli eleştirilen melodram formu, izleyicinin
seçimidir. İzleyici, "Çalıkuşu"nda hüsrana uğrayan Feride'yi, "Yaprak Dökümü"nde
parçalanan aileyi, "Hıçkırık"ta ölümle biten ölümsüz aşkı görmek istemiştir.
TÜRK SİNEMASINDA MELODRAMLARDAN SEÇMELER
FARUK KENÇ
Dertli Pınar - 1943
Hayatımı Mahveden Kadın - 1955
Kaybolan Gençlik - 1955
ÖMER LÜTFİ AKAD
Vurun Kahpeye - 1949
Öldüren Şehir - 1954
Kardeş Kurşunu - 1955
Beyaz Mendil - 1955
Meçhul Kadın - 1955
Kalbimin Şarkısı - 1955
Meyhanecinin Kızı - 1958
Yalnızlar Rıhtımı - 1959
Vesikalı Yârim - 1968
Kader Böyle İstedi - 1968
Seninle Ölmek İstiyorum - 1969
Rüya Gibi - 1971
Bir Teselli Ver - 1971
Mahşere Kadar - 1971
Vahşi Çiçek - 1971
Esir Hayat - 1974
MUHSİN ERTUĞRUL
İstanbul'da Bir Facia-i Aşk - 1922
İstanbul Sokaklarında - 1931
Aysel Bataklı Damın Kızı - 1934
Allah'ın Cenneti - 1939
Şehvet Kurbanı - 1940
Kahveci Güzeli - 1941
Halıcı Kız - 1953
MUHARREM GÜRSES
Zeynep'in Gözyaşları - 1952
İhtiras Kurbanları - 1953
Günah Kadını - 1953
Bir Şoförün Hayatı - 1954
Gülmeyen Yüzler - 1955
Sazlı Damın Kahpesi - 1956
Yayla Güzeli - 1956
Yetimler Ahı - 1956
Günah Köprüsü - 1956
Öldürdüğüm Sevgili - 1956
Yavrularımın Katili - 1957
Allah Korkusu - 1958
Bana Gönül Bağlama - 1958
Yavrum İçin - 1958
Sokak Şarkıcısı - 1959
Şehvet Uçurumu - 1959
Baharın Gülleri Açtı - 1961
Gönlüm Yaralı - 1961
Sokak Kedisi - 1969
METİN ERKSAN
Ölmüş Bir Kadının Evrak-ı Metrukesi - 1956
Hicran Yarası - 1959
Sevmek Zamanı - 1965
Ölmeyen Aşk - 1966
Ayrılsak da Beraberiz - 1967
Sevenler Ölmez - 1970
Feride - 1971
Hicran - 1971
Makber - 1971
Sensiz Yaşayamam - 1977
MEMDUH ÜN
Yetim Yavrular - 1955
Çoban Kızı - 1958
Üç Arkadaş - 1958
Kırık Çanaklar - 1960
Güneş Doğmasın - 1961
Boş Yuva - 1961
Akasyalar Açarken - 1962
Ağaçlar Ayakta Ölür - 1964
Namusum İçin - 1965
Vahşi Sevda - 1966
Son Gece - 1967
Yaprak Dökümü - 1967
İlk ve Son - 1968
Gönülden Yaralılar - 1973
Birtanem - 1977
Cevriyem - 1978
HALİT REFİĞ
Yasak Aşk - 1961
Gurbet Kuşları - 1964
Canım Sana Feda - 1965
Kırık Hayatlar - 1965
Aşk Fırtınası - 1972
ERTEM EĞİLMEZ
Senede Bir Gün - 1965
Seni Seviyorum - 1966
Seni Bekleyeceğim - 1966
Ölünceye Kadar - 1967
Yaşlı Gözler - 1967
Sevemez Kimse Seni - 1968
Kalbimin Efendisi - 1970
Son Hıçkırık - 1971
Yalancı Yarim - 1973
ERTEM GÖREÇ
Kanlı Sevda - 1960
Ayrılan Yollar - 1964
Acı Günler - 1967
Affet Beni - 1967
Düşman Aşıklar - 1967
Kanlı Hayat - 1967
Alnımın Kara Yazısı - 1968
Aşkım Günahımdır - 1968
Sabahsız Geceler - 1968
Son Hatıra - 1968
Son Vurgun - 1968
Şafak Sökmesin - 1968
Sahipsizler - 1974
Sevmek - 1974
Analar Ölmez - 1976
ÜLKÜ ERAKALIN
Bütün Suçumuz Sevmek - 1963
Çalınan Aşk - 1963
Gecelerin Kadını - 1964
Gözleri Ömre Bedel - 1964
Dağ Çiçeği - 1965
Dudaktan Kalbe - 1965
Hayatımın Kadını - 1965
Ölüme Kadar - 1965
Veda Busesi - 1965
Yabancı Olduk Şimdi - 1965
Yıldızların Altında - 1965
Ayrılık Şarkısı - 1966
Ömrümce Ağladım - 1967
Kadın Severse - 1968
Ölmüş Bir Kadının Mektupları - 1969
Beklenen Şarkı - 1971
Elbet Bir Gün Buluşacağız - 1973
Silemezler Gönlümden - 1974
Ben Sana Mecburum - 1976
Aldırma Gönül - 1978
TALAT ARTEMEL
Sonsuz Acı - 1946
Sönen Rüya - 1948
MEHMET ASLAN
Bir Gönül Oyunu - 1965
Şoför Parçası - 1967
Yaralı Kuş - 1967
Agora Meyhanesi - 1968
Bin Defa Ölürüm - 1969
Bir Şarkısın Sen - 1969
Kıskanırım Seni - 1970
Allı Turnam - 1971
Aşka Susayanlar - 1972
Tanrım Beni Baştan Yarat - 1974
Aşk Mahkumları - 1976
CÜNEYT ARKIN
Sevgili Oğlum - 1977
Küsküm Çiçek - 1979
Üç Sevgili - 1979
Rüzgâr - 1980
NATUK BAYTAN
Aşkların En Güzeli - 1964
Affedilmeyen Günah - 1965
Sırtımdaki Bıçak - 1965
Ömür Boyu - 1969
Acı Yudum - 1972
Yuvasız Kuşlar - 1978
Son Sabah - 1978
VEDAT ÖRFİ BENGÜ
Günahım - 1948
Sızlayan Kalp - 1948
Kapanan Gözler - 1950
Allah'tan Bul - 1952
MEHMET DİNLER
Aşkınla Divaneyim - 1967
Kara Duvaklı Gelin - 1967
Yarın Çok Geç Olacak - 1967
Ağla Gözlerim - 1968
Sana Dönmeyeceğim - 1969
Sonbahar Rüzgârları - 1969
Tatlı Sevgilim - 1969
Hayatım Senindir - 1971
Solan Bir Yaprak Gibi - 1971
Unutama Beni - 1974
SÜREYYA DURU
Aşk ve İntikam - 1965
Sevgim ve Gururum - 1965
Ömrümce Unutamadım - 1971
ORHAN ELMAS
Hayatım Sana Feda - 1959
Bir Yaz Yağmuru - 1960
Bir Bahar Akşamı - 1961
Yalnızlar İçin - 1962
İçimdeki Alev - 1966
Adını Anmayacağım - 1971
Yağmur - 1971
Feryat - 1972
Kara Sevda - 1973
Sensiz Yaşanmaz - 1974
Bitmeyen Şarkı - 1976
Aşkın Gözyaşları - 1978
SIRRI GÜLTEKİN
Son Şarkı - 1954
Dertli Gönül - 1957
Son Nefes - 1958
Ağlama Sevgilim - 1962
Aşk Güzeldir - 1962
Fakir Bir Kız Sevdim - 1966
Bir Annenin Gözyaşları - 1967
Yıkılan Gurur - 1967
SEYFİ HAVAERİ
Damga - 1948
Gönülden Yaralılar - 1949
Sabahsız Geceler - 1952
Sevda Sahilleri - 1955
Izdırap Kasırgası - 1955
Acı Sevda - 1958
Gönülden Ağlayanlar - 1958
Bir Yavrunun Gözyaşları - 1960
TÜRKER İNANOĞLU
Senden Ayrı Yaşayamam - 1960
Şafakta Buluşalım - 1961
Kalp Yarası - 1961
Belki Bir Sabah Geleceksin - 1962
Acı Tesadüf - 1966
Bar Kızı - 1966
Ayrılık Saati - 1967
Arkadaşımın Aşkısın - 1968
Aşka Tövbe - 1968
Benim de Kalbim Var - 1968
Son Mektup - 1969
Fadime Cambazhane Gülü - 1970
REMZİ JÖNTÜRK
Göklerdeki Sevgili - 1966
Yaralı Kalp - 1969
SAFA ÖNAL
İnleyen Nağmeler - 1969
Ağlayan Melek - 1970
Buğulu Gözler - 1970
Ölünceye Kadar - 1970
Bir Genç Kızın Romanı - 1971
OKSAL PEKMEZOĞLU
Aşkım ve Günahım - 1963
Nemli Gözler - 1967
Çingene Güzeli - 1968
Sevilmek İstiyorum - 1973
Sevda Yolcusu - 1973
Arabacının Aşkı - 1976
Beyaz Kuş - 1977
NEVZAT PESEN
Aşk Rüzgârı - 1960
Çamsakızı - 1962
İkimize Bir Dünya - 1962
Meyhane Gülü - 1966
DUYGU SAĞIROĞLU
Bitmeyen Yol - 1965
Ben Öldükçe Yaşarım - 1966
Her Zaman Kalbimdesin - 1967
Seni Affedemem - 1967
Yanık Kalpler - 1967
HULKİ SANER
Sevmek Günah mı? - 1958
Aşk Rüyası - 1959
Gece Kuşu - 1960
Bir Demet Yasemen - 1961
Yavru Kuş - 1961
OSMAN SEDEN
İntikam Alevi - 1956
Sönen Yıldız - 1956
Berduş - 1957
Kırık Plak - 1959
Aşktan da Üstün - 1960
İki Aşk Arasında - 1961
Elveda Sevgilim - 1965
Seven Kadın Unutmaz - 1965
Akşam Güneşi - 1966
Çalıkuşu - 1966
Hicran Gecesi - 1968
KAYNAKÇA
1. Türk Sineması Üzerine Yazılar, Nilgün Abisel / 1994,İmge Yayınları - Ankara
2. Sinema Yazıları, Seçil Büker / 1997, Doruk Yayınları - Ankara
3. Sinema Yazıları, Kült Film - Canan Uluyağcı
4. Sinema Yazıları, Küçük Hanımın Toplumsal Varoluşu - Mediha Sağlık
5. Yeşilçam Filmleri, Hayri Caner / 1995, Vizyon Yayıncılık.
6. Türk Film Yönetmenleri Sözlüğü, Agâh Özgüç / 1995, Afa Yayınevi - İstanbul
7. Türk Sinema Tarihi, Giovanni Scognamillo / 1998, Kabalcı Yayınevi - İstanbul
8. Melodram Formu (Ders Notu), Şükran Esen / 1993, M.Ü. İletişim Fakültesi.
9. Türk Filmleri Sözlüğü (1974-1990), Agâh Özgüç, SESAM Yayınları
10. Türk Sineması Kronolojisi (1895-1966), Nijat Özön,Bilgi Yayınevi
11. Türk Sinemasında Altı Yönetmen,Giovanni Scognamillo / 1973,Türk Film Arşivleri Yayınları - İstanbul