ЧЫН ТАТАРЧА РАДИО

Вот уже почти 50 лет на все страны и континенты вещает татаро-башкирская редакция радиостанции "Свобода" ("Азатлык").

Радио "Азатлык" освещает все стороны жизни татар, башкир, крымских татар, их историю, новости политической и культурной жизни, дает уроки татарского и башкирского языков. Большая часть информации идет на татарском языке, но есть и блоки на башкирском и крымско-татарском языках.

Несмотря на все изменения в мире, "Азатлык" остается самым важным источником оперативной информации для татар.

Передачи "Азатлык" можно слушать каждый день - утром с 7 до 8 часов и с 9 до 10 часов, вечером с 19 до 20 часов, ночью с 23 до 24 часов на коротких волнах 25, 31, 41 и 49 метров.

Турецкая радиостанция "Голос Турции", ведущая свои передачи на 19 языках, с 1 июня начнет вещать на коротких волнах на татарском языке. Начало передач в 20.30.

Ниже приводим расшифровку текстов некоторых сообщений Ахтяма Ибрагима и Римзила Валиева, записанных на магнитофон.

— ...Тагы бер китап дљнья књрде. Ул Мирфатих Зђкиевныћ "Тљрк-татар этногенезы" китабы.

Истамбулдан Ђхтђм Ибрагим бњгенге язмасында ђлеге китап турында Тљркия университетлары галимнђренећ фикерлђре белђн таныштыра.

— Март ае башында Татарстан фђннђр академиясы академигы, Тел, ђдђбият џђм сђнгать институты мљдире, профессор, доктор Мирфатих Зђкиевныћ "Тљрк-татар этногенезы" исемле китабы дљнья књрде.

Китап Казандагы "Фикер", Мђскђњдђге "Инсан" нђшриятлары тарафыннан љч мећ нљсхђдђ бастырылган. Књлђме ягыннан да бик зур - 624 биттђн тора.

Шушы ђсђрнећ редакторы Тљркиядђ Мармара университеты каршындагы Тљркият институты директоры профессор Надир Дђњлђт. Рецензентлар исђ Тљркиядђге Эгей университеты каршында Тљрк дљньясы институты ректоры, профессор Фикрђт Тљркмђн белђн Татарстан Фђннђр Академиясы Тарих институтыныћ тарих бњлеге мљдире доктор Сђлам Алишев.

Китапныћ редакторы Дђњлђт ђсђр турында боларны язган:

"Бу хезмђт профессор Мирфатих Зђкиевныћ тормыш иќаты, ярты гасырлык бик ќитди фђнни тишерњлђрнећ љлгергђн ќимеше. Бу ќимеш Татарстан туфракларында њстерелгђн, шућа књрђ тђмен татый алачаклар љчен ифрат дђрђќђдђ лђззђтле булачак дип ышанабыз.

Бу кљнгђ кадђр бу љлкђдђ мондый дђњ бер ђсђрнећ дљнья књргђне юк иде дисђк, џич тђ ялгышмабыз. Хђзер бу ђйткђннђребезне дђлиллђргђ, мондый бер нђтиќђ чыгаруыбызныћ сђбђплђрен ачыкларга кирђк.

Билгеле булганча, тљрки халыкларныћ теллђрен, ђдђбиятларын, тарихларын тикшергђн фђн гомумђн тюркология диеп атала. Аныћ исеменећ дђ тљркичђ булмавы моныћ ятлар тарафыннан тагылган булуы књренђ.

Чыннан да, унтугызынчы гасырда алга китђ башлаган бу фђн венгрлар, алманнар, шведлар, инглизлђр, французлар, соћгарак урыслар тарафыннан, ягъни тљрки халыклар белђн тарихи, сђяси яки башка тљрле мђнфђгатьлђре булган халыкларныћ галимнђре тарафыннан ирештерелђ.

Шул сђбђпле тюркология фђненђ нигез салучылар алар булдылар. Безнекелђр арасында да Аурупа (Европа - ред.) стилендђ галимнђр љлгерђ башлагач алар да, белепме, белмичђме, телђпме, телђмичђме ятлар алга сљргђн дђлил џђм теорияларны тикшереп тормастан шљбџђлђнмичђ, њзгђртергђ кирђк тапмыйча, Корьђн аятьлђре кебек куллана башладылар.

Шушы постулатларга шик-шљбџђ белдерњчелђргђ исђ ќаџиллђр дип тњбђнсетелеп каралды. ... совет шартларында яшђњче галимнђребезгђ исђ тагында кыенрак шартлар хљкем сљрђ иде. Тюркология турындагы зур ачышлар, мљџим теориялар тик Мђскђњ галимнђре тарафыннан ясала, ђ калганнар љчен шуларга иярњдђн башка чара юк иде.

Автор сњзлђре белђн ђйткђндђ: "Совет чорында теге яки бу халыкныћ проблемалары белђн шљгыльлђнњ дђ билгеле бер кысаларга кертелгђн џђм шуннан чыгу зур гљнаџ санала иде. Элек тђ њз этник тарихларын тњгел, ђ республика яки район тарихларын аязларга мђќбур булганлыктан бњген иреклерђк шартларда тљрки халыкларныћ да њз теле, тарихи ђдђбияты, кыскасы, мђдђниятлары турында сорауларына ќаваплар бирњ вакыты якынлашты. Инде чынбарлыкны эзлђњ чоры башланды".

Профессор Мирфатих Зђкиев моћа кадђр куелмаган, куела да алмаган сорауларга гомере буе ќавап эзлђгђн џђм тапкан. Аныћ шушы ќаваплары гомумђн алганда тљркилђрнећ, аерым алганда, татар миллђтенећ этногенезы турында яћача уйларга мђќбур итђчђк.

Зђкиевныћ бу ђсђрен љйрђнгђч галимнђр дђ татарлар Идел-Уралга монголлар белђн килгђн килмешђк халык, Идел-Уралда Булгарга кадђр яшђгђн кабилђлђр џинд-аурупа теллелђр, тљркилђр Аурупага дњртенче йљзлђрдђ генђ књчђ башлаганнар дигђн электђн књпчелек тарафыннан кабул ителгђн фикерлђр тљбе-тамырыннан њзгђрђчђк дип уйлыйбыз".

"Тљрк-татар этногенезы" исемле Зђкиев ђсђренђ бђя бирњчелђр-дђн бере тљрек профессоры Фикрђт Тљркмђн исђ шулай дип яза:

"Ниџаять тљрек халыкларыннан да тарихка керерлек галимнђр ќитешђ. Тљрк тарихын, бигрђк тђ, аныћ борынгы чорын яћача, объектив материалларга таянып ачарга омтылучылар барлыкка килђ.

Шулар арасында татар галиме Мирфатих Зђкиев та бар. Ул озак еллар тел тарихы белђн шљгыльлђнеп Булгар-татар тарихына да керде, аныћ белђн генђ чиклђнмичђ гомум тљрк чорына ук тирђн тљшеп хђзерге булгар-татарныћ этник тамырларын шул чордан ук эзлђп табуга џђм тљп татар этногенезын ышанычлы итеп яћача язарга иреште.

Мирфатих Зђкиев тарихка ић ышанычлы тел материаллары аркылы гына тљшми, хђзерге чорда мђгълум булган этнологик, мифологик, археологик фактларны да тулысынча алырга тырыша. Этногенез проблемаларына шулай комплекслы якын килњ генђ аћа тљрк-татар этногенезы буенча зур ачышлар ясарга мљмкинлек бирђ".

Инде "Тљрк-татар этногенезы" исемле ђсђрнећ татар рецензенты доктор Сђлам Алишев китап турында нилђр ђйткђн. Шућа тукталыек.

"Аурупада цивилизация урнашкач, шундагы дђњлђтлђр идеологиясында ауропоцентризм юнђлеше, ягъни Аурупа цивилизация ягыннан борынгыдан ук беренче урында торган џђм ул гына мђдђниятле булган караш љстенлек итте.

Тарих фђнендђ Кљнчыгыш Ауропа џђм Азия ќирлђрен џинд-аурупа халыклары гына билђгђннђр дигђн фикер уздырылды. Џђм ахыр чиктђ бу теория фашизм, ягъни ариецлар теориясы идеологиясына китереп ќиткерде.

Азия иллђрендђ булган цивилизациялђр онытылуга, ђ борынгы тљрки дљнья, тљрки дђњлђтлђр тарихы тњбђнсетелњгђ дучар ителделђр. Мирфатих Зђкиевныћ "Тљрк-татар этногенезы" дигђн китабы менђ шул ауропоцентризмныћ тљп концепцияларын тђнкыйтьлђњгђ џђм тљрк-татар этногенезын књп тљрле материалларга таянып объектив тикшерњгђ, яктыртуга юнђлдерелгђн".

Профессор Мирфатих Зђки улы Зђкиевныћ алты йљз егерме дњрт биттђн торган март аенда гына дљнья књргђн "Тљрк-татар этногенезы" исемле ђсђре тик белгечлђрне генђ тњгел, ђ укытучы, студент џђм кић катлау укучыларныћ яћа идеялар, яћа уйлар, яћа чынбарлыклар белђн таныштырачак чыннан да мљџим бер ђсђр. Инде безгђ авторны котларга гына кала.

Казаннан Римзил Вђлиевны тыћлагыз:

— Татаринформ хђбђр иткђнчђ Австралиядђ яшњче Зљлфия Камалова дигђн ханымныћ татар ќырлары язылган лазер тђлинкђсен (компакт-дискын) чыгаруы турында ђйтми булмый.

Кљн саен була торган хђл тњгел бу. Гадђттђ татар хатыннары аш тђлинкђсен кулларыннан тљшерми. ... ќырлар язылган лазер тђлинкђсен хђзер дђ безнећ миллђттђшлђребез сирђгрђк куллана.

Ќырчы Камалова татарча, русча џђм дљньяныћ ун телендђ башкарган язмалар шушы тђлинкђдђ чыккан.

Хђзер ул татар ќырлары язылган тагын бер тђлинкђ чыгарырга ђзерли икђн џђм шуннан соћ гына ул туган ягына, ђти-ђнилђре тарафына кайтырга ќыена.

Ул Австралияныћ кљньягында Аделаида шђџђреннђн 500 чакрымда урнашкан Тасмания утравында яши.

Камал дигђннђн, књптђн тњгел Айдар Галимов Казанда Камал театры бинасында њткђн гастрольлђре вакытында њзенећ дусты Равиль Миндияр Камал ќырларын башкаруын ђйтте.

Аныћ дусты Равиль Миндияр Камал Австралиядђ яши икђн. Газеталарда язылганча узган елда ике аталы-уллы урыс сђяхђтчесе бер кљймђдђ адашып Ќир тирђле сђяхђт вакытында Австралия янындагы бер утрауга килеп чыкканын ишеткђнсездер. Шушы сђяхђтчелђрне табып алучыларны Русия кешелђре дип, матбугатта ђйтелгђнчђ, дљресрђк, урыслар дип белдерделђр.

... чынлыкта шушы урыс сђяхђтчелђрен табучылар џђм коткаручылар безнећ татар миллђтеннђн булып чыккан. Тљгђлрђк ђйткђндђ, шушы татарча ќырларны иќат итеп Айдар Галимовка ќибђрњче, аныћ дусты Равил Миндияр Камал булып чыкты шушы урыс диеп аталган мђрхђмђтле кеше.

Була бит шулай - ќирнећ икенче ягындагы Австралия утравында бер татар кешесе ќырлар иќат итђ, икенче татар кешесе мђшџњр ќырчыбыз Айдар Галимов шушы ќырларны Казанга килеп Камал театрында башкара, ђ Русиядђн Ќир тирђле сђяхђткђ киткђн кешелђр нђкъ шул татар композиторы янына барып юлыгалар џђм исђн калалар.

Џђм менђ бњгенге хђбђр - Зульфия Камалова исемле ханым Австралия янындагы утрауда лазер тђлинкђсе чыгарган. Књћелем сизђ - бу Равил Миндияр Камал џђм Зљлфия бер тирђдђ, хђтта бер љйдђ яшђмилђрме икђн?

Чљнки Тасмания утравында ике татар кешесе ќырлар язып, башкарып ятуы џђм бер-берсе белђн танышмавы мљмкин тњгел.

Бђлки "Азатлык" радиосы шушы хикмђтле ќырлар, сђяхђтлђр, адашулар џђм табышулар турында тљгђлрђк мђгълумат табып Казан урамнарын таптаучы без фђкыйрьлђргђ хђбђр итђ алыр.