Truye^.n Xie^?n Bo^.t

TruyŒn Xi‹n B¶t

[Xin ñĂt Làm Nhà][Rao Làng][Góp GÓc][Hâm CÙt][ñ°i Ḅ GÀy LĂy Ḅ Béo][Làm Ma MË][ñánh TrÓng CĂm][Tri HuyŒn Lê Kim Th¢ng][Quan ñĂy][Vä Quan HuyŒn][Chºi Án TiŠn][Xi‹n Vào Dinh T°ng ñÓc Xin TiŠn][TÙ ChÙng Nan Y]

flower

ñôi L©i VŠ Xi‹n B¶t

TØ khi Trång Quÿnh bÎ Chúa TrÎnh Çánh thuÓc Ƕc ch‰t, nܧc nam ta không c̣n Trång n»a, nhÜng nh»ng ngÜ©i tài giƠi th́ không th©i nào không có. Con cháu Trång cÛng ÇŠu là nh»ng ngÜ©i thông thái khác thÜ©ng. Dù nhà nghèo, nhÜng không ai chÎu ra làm quan. Xi‹n là ch¡t Trång Quÿnh. BÓ Xi‹n ngoài ba mÜÖi tu°i m§i sinh Xi‹n. Xi‹n m¥t vuông ch» ÇiŠn, tai to nhÜ tai phÆt, m̉m r¶ng, m¡t sáng. NgÜ©i ta g†i Xi‹n là Xi‹n B¶t v́ quê Xi‹n ª làng Hoàng B¶t (Thanh Hóa).

1. Xin ñĂt Làm Nhà

Nghe nói vùng Yên LÜ®c, thu¶c huyŒn Th† Xuân, gÀn rØng núi, có nhiŠu ÇĂt hoang, Xi‹n di cÜ lên ÇĂy ª.
Theo lŒ làng, Xi‹n phäi biŒn trÀu rÜ®u xin làng cho trú ngø, r̉i låi phäi biŒn trÀu rÜ®u m¶t lÀn n»a xin làng m¶t mänh ÇĂt lĂy ch‡ d¿ng túp lŠu tåm th©i làm nÖi æn ª. Lš trܪng Çánh trÓng h†p làng, nhÜng th¿c ra "làng" ch̀ là b†n chÙc s¡c, cÜ©ng hào mà thôi. ThĂy h† hay håch sách, kênh kiŒu, Xi‹n ghét l¡m. LÀn thÙ hai mang trÀu rÜ®u ra Ḉnh, Xi‹n găi ÇÀu găi tai thÜa:
- Då, tŕnh các cø, con m§i ljn Çây, Ön nh© các cø cho ª Ç‹ hÀu hå các cø, nhÜng chÜa có nhà cºa ǵ cä, muÓn xin mi‰ng ÇĂt ÇÀu làng chó ̀a (1) xin các cø xét cho.
Lš trܪng thĂy rÜ®u th́ tít m¡t, liŠn nói:
- Tܪng ǵ chÙ mi‰ng ÇĂt ÇÀu làng chó ̀a Ăy th́ ÇÜ®c, nào xin m©i các cø ta chén Çi thôi!
(1) Làng ª Çây ch̀ lš hÜÖng hào møc

2. Rao Làng

Ngày trܧc, dân ngø cÜ là kÈ thĂp kém nhĂt trong làng. Cho nên, ljn Yên LÜ®c, vØa d¿ng xong túp lŠu, Xi‹n bÎ b†n lš trܪng b¡t ra làm mơ.
M¶t hôm, lš trܪng thĂy m¶t chÎ hàng bát ng̉i ̀a ª cái băi rÆm ÇÀu làng, liŠn b¡t lĂy gánh bát r̉i sai Xi‹n Çi m©i "làng" ra Ḉnh chia phÀn. Xi‹n vâng vâng då då, vác mơ Çi, cÙ sau m¶t h̉i mơ "cÓc cÓc" låi rao:
- ChiŠng làng chiŠng chå! l¡ng tai mà nge mơ rao: Cø lš b¡t ÇÜ®c mø hàng bát ̀a bÆy ÇÀu làng, m©i "làng" mau ra Ḉnh mà chia phÀn!
Nghe nói chia phÀn, bao nhiêu chÙ s¡c, thân hào, v¶i vă kéo nhau ra Ḉnh. ñ‰n c°ng Ḉnh, g¥p Xi‹n, ai cÛng nhao nhao hƠi:
- Chia phÀn ǵ th‰ mày?
- Con mË hàng bát Ăy Çâu r̉i?
- Có nhiŠu không hä mày?
Xi‹n lÍ phép Çáp:
- BÄm các cø, con mË hàng bát ̀a bÆy ÇÀu làng. Då, nhiŠu l¡m å, m¶t ÇÓng to lù lù th‰ kia, có lë m¶t cø ÇÜ®c ljn vài ba bát chÙ không ít Çâu!
VØa nói, Xi‹n vØa ch̀ vŠ phía hai cái s†t bát Çang Ç‹ ª hè Ḉnh.

3. Góp GÓc

H̉i Ăy quân Pháp Çă sang xâm lÜ®c nܧc ta. NhiŠu ngÜ©i n°i dÆy chÓng låi triŠu Ḉnh v́ vua quan nhà NguyÍn ÇÀu hàng th¿c dân Pháp. Theo lŒnh quan trên, trai tráng làng yên LÜ®c Çêm nào cÛng phäi ra Ḉnh canh pḥng. G¥p mùa Çông rét mܧt, h† chia nhau lÀn lÜ®t m‡i tÓi m¶t anh góp gÓc (1) Ç‹ sܪi cho Ăm. Xi‹n vÓn có cäm t́nh v§i nh»ng ngÜ©i n°i loån chÓng låi triŠu Ḉnh, nên cÙ nay cáo nhÙc ÇÀu, mai cáo Çau bøng không chÎu Çi canh pḥng. H† b¡t Xi‹n phäi n¶p gÓc m§i cho ª nhà. Xi‹n Çào m¶t ít gÓc chuÓi gánh ra, nhè gi»a ÇÓng lºa Çang cháy giÀn giÆt mà Ç° vào, th‰ là cä ÇÓng lºa t¡t phøt. L¤o hÜÖng ki‹m liŠn quát hƠi Xi‹n. X̀en trä l©i:
- Các ông bäo tôi góp gÓc. Nhà tôi chä có gÓc gác chi cä, ch̀ có gÓc chuÓi mà thôi. GÓc nào mà chä là gÓc, các ông không nhÆn th́ låi xin gánh vŠ vÆy.

4. Hâm CÙt

V́ là dân ngø cÜ, Xi‹n thÜ©ng bÎ b†n cÜ©ng hào trong làng chèn ép. ñ‹ trä thù, nhân m¶t hôm cä b†n Çang h†p viŒc làng, chè chén căi nhau Ơm tƠi, Xi‹n t́m m¶t cái n̉i v«, bƠ vào tít cÙt ngÜ©i lÅn nܧc, Çem ljn ch‡ ÇÀu gió vØa Çun vØa khuĂy. Gió ÇÜa mùi thÓi bay vào ch‡ b†n cÜ©ng hào Çang h†p. Chúng không chÎu ÇÜ®c, chåy ra quát tháo Àm ï. Xi‹n xin l‡i và phân trÀn:
- ThÜa các ông, nhà tôi có m¶t ° chó con trª chÙng, Ç̣i æn cÙt sÓt, cho nên phäi Çun cho chúng m¶t ít.
Lš trܪng trØng m¡t hƠi:
- Ai bäo chú làm th‰
Xi‹n Çáp:
- ThÜa các ông, ngÜ©i ta thÜ©ng nói: "Lau nhau nhÜ chó Çau tranh cÙt sÓt". ThĂy ngÜ©i ta nói nhÜ vÆy th́ tôi cÛng làm nhÜ vÆy thôi.

5. ñ°i Ḅ GÀy LĂy Ḅ Béo

Làng Yên LÜ®c có m¶t cái væn ch̀ l¶ thiên th© Kh°ng Tº. Trâu ḅ trong làng thä æn cƠ ª gÀn ÇĂy kéo vào phóng u‰ cä ra bŒ th©. B†n lš trܪng, cÜ©ng hào thĂy không tiŒn, bèn h†p làng, giao cho Xi‹n phäi trông nom, rào giÆu låi, và Ç¥t ra lŒ hÍ ḅ nhà ai vào, làng së b¡t làm thÎt chia phÀn. LŒ làng Ç¥t ra, các nhà có ḅ ÇŠu d¥n con ho¥c ngÜ©i ª h‰t sÙc gi» ǵn. Xi‹n có m¶t con ḅ Óm, gÀy nhÜ cái mo khô, cÙ thä cho æn ª gÀn ÇĂy. M¶t hôm, Xi‹n Ç‹ ḅ vào trong khu væn ch̀, cÓ š cho dân làng bi‰t.
ñang thèm thÎt ḅ, b†n lš trܪng, cÜ©ng hào lÆp tÙc cho ngÜ©i b¡t làm thÎt. Xi‹n nói:
- LŒ làng Ç¥t ra, tôi không dám kêu ca ǵ, ch̀ xin làng nh§ cho tØ nay trª Çi bĂt cÙ ḅ nhà ai, hÍ vào væn ch̀ là b¡t làm thÎt tuÓt.
Sau Çó ít lâu, Xi‹n mua mĂy c‡ bài tam cúc, chia cho b†n trÈ chæn ḅ rû chúng t́m Çám ÇĂt khô ráo, ph£ng phiu ng̉i Çánh. B†n trÈ thích quá, xúm nhau, chúi mÛi vào ván bài, ch£ng Ç‹ š ǵ ljn ḅ mË n»a. Xi‹n lØa cho tĂt cä Çàn ḅ låi gÀn khu væn ch̀, r̉i mª c°ng ra. ThĂy cƠ bên trong xanh tÓt, m¶t con vào, hai con vào, ba con vào, th‰ là nh»ng con khác cÛng chen nhau vào theo. Xi‹n Çóng c°ng låi r̉i chåy vŠ g†i dân làng ra b¡t ḅ. B¡t ÇÜ®c hÖn m¶t træm con, phÀn nhiŠu là cûa b†n lš hÜÖng cÜ©ng hào giàu có trong làng. Chúng bàn nhau:
- LÀn này, nhiŠu ngÜ©i ÇŠu phåm phäi lŒ làng, không lë ta Çem làm thÎt tĂt cä, vÆy th́ xin xí xoá.
Xi‹n nhĂt ÇÎnh không nghe, lĂy c§ r¢ng lÀn trܧc làng Çă æn thÎt ḅ cûa ḿnh r̉i, nay làng t¿ š bƠ lŒ, Xi‹n së kiŒn quan. S® Xi‹n làm to chuyŒn, chúng bàn nhau ÇŠn cho Xi‹n m¶t con ḅ, r̉i b° cho các nhà có ḅ bÎ b¡t chia nhau chÎu tiŠn. Xi‹n nhĂt ÇÎnh không nghe, nói:
- Ch̀ có hai cách: m¶t là Çem làm thÎt tuÓt, hai là Çem chia ÇŠu cho dân làng, m‡i nhà m¶t con.
B†n lš hÜÖng cÜ©ng hào bàn v§i nhau măi, cuÓi cùng phäi b¢ng ḷng theo cách thÙ hai, v́ chia nhÜ vÆy th́ chúng c̣n ÇÜ®c m‡i nhà m¶t con, chÙ Çem làm thÎt th́ mĂt cä. Th‰ là, không nh»ng Xi‹n Çă Çánh Ç°i ÇÜ®c ḅ béo, mà nh»ng nhà trong làng cÛng ÇÜ®c m‡i nhà m¶t con.

6. Làm Ma MË

B†n chÙc s¡c, hÜÖng lš trong làng lúc nào cÛng nghï ljn rÜ®u thÎt. ThĂy bà mË Xi‹n vØa m§i mĂt, chúng b¡t phäi làm ma, m©i "làng" ljn æn uÓng. Nhà Xi‹n nghèo l¡n, ljn khoai s¡n c̣n không có æn th́ lĂy ǵ làm ma, nhÜng không làm chúng së Çu°i Çi khƠi làng. Nghï ÇÜ®c m¶t mËo, Xi‹n bèn Çi nói khéo v§i nh»ng tên chóp bu:
- Chä nói các cø cÛng thØa bi‰t, nhà túng quá, xin các cø r¶ng lÜ®ng Ç‹ ÇÜ®c chôn cĂt ngày hôm nay cho m̉ yên mä ÇËp; c̣n viŒc ma chay, xin các cø cho khĂt ljn tuÀn m̉ng m¶t s¡p t§i, v́ c̣n phäi vay mÜ®n bà con xa gÀn, không ǵ cÛng phäi ki‰m con l®n dæm chøc cân, mÜÖi ÇĂu gåo xôi...
ThĂy nhà Xi‹n nghèo túng thÆt, các "cø" Çành cho khĂt vÆy.
TuÀn m̉ng m¶t t§i, Xi‹n mua chÎu ÇÜ®c m¶t con l®n thÆt to, thÆt béo, nhà chû giao hËn ba hôm sau phäi trä Çû tiŠn. Xi‹n làm thÎt ngay, r̉i cĂt thÎt vào trong bủng. XI‹n nh© ngÜ©i m©i " làng" Çúng chiŠu hôm Ăy t§i uÓng rÜ®u. Khi " làng" Çă tŠ t¿u Çông Çû, Xi‹n m§i Çem ít m« bƠ vào xanh v§i mÜ©i cû hành, rán lên. Mùi m« bay ra thÖm phÙc khi‰n "làng" Çang ng̉i la liŒt trong cái råp d¿ng ª ngoài sân, cÙ nuÓt nܧc mi‰ng Øng ¿c. Xi‹n bÜng xanh m« cĂt Çi, r̉i lØa lúc không ai Ç‹ š, châm m¶t m̉i lºa lên mái b‰p.
"Làng" Çang ch© c‡ bÜng ra, sÓt cä ru¶t, b‡ng nghe ti‰ng hô hoán nh́n ra th́ thĂy cái b‰p Çang bÓc cháy. "Làng" hoäng quá, xôn xao ùn ra khƠi råp. hÀu h‰t nh»ng ngÜ©i Çi Çám ÇŠu quÀn tr¡ng áo dài ch̀nh tŠ, không dám xông vào ch»a cháy. Bà con xóm giŠng kÈ xách thùng, ngÜ©i vác câu liêm, chåy ljn , th́ cái b‰p Çă thành m¶t ÇÓng lºa. Xi‹n m¥t mÛi, quÀn áo nhÜ ma lem, kêu khóc thäm thi‰t:
- Ói tr©i ÇĂt ôi là tr©i ÇĂt! Ói cha mË Öi là cha mË ôi! Ói làng nܧc ôi là làng nܧc ôi! Cháy mĂt h‰t cä b‰p nܧc, cä c‡ bàn r̉i, c̣n lĂy ǵ mà làm ma làm chay n»a... i hi hi!
"Làng" tܪng c‡ bàn cháy thÆt, c̣n xÖ múi ǵ n»a, không ai bäo ai, kÈ trܧc ngÜ©i sau, ra vŠ cä.
Gà gáy Çêm Ăy, Xi‹n gánh thÎt l®n Çi ch® xa bán. ChiŠu hôm sau, Xi‹n mang tiŠn vŠ trang träi xong n®, c̣n thØa m¶t ít, mua ngay mĂy cây tre làm låi cái b‰p.

7. ñánh TrÓng CĂm

Sau m¶t th©i gian làm mơ, Xi‹n låi phäi làm ÇÀy t§ hÀu Çi‰u tráp cho lăo chánh t°ng. M¶t lÀn, lăo chánh t°ng Çi chÖi xa, Xi‹n theo hÀu. Khi ljn làng n† thĂy có m¶t cái trÓng m¥t to b¢ng cái nong, hai thÀy tṛ lĂy làm lå quá, vào xem. Có t§i mÜ©i ngÜ©i khách qua ÇÜ©ng cÛng Çang bàn tán vŠ cái trÓng Çó, trên tang trÓng có Çè mĂy ch»: "trÓng cĂm", nên chä ai dám låi gÀn. B‡ng Xi‹n l§n ti‰ng:
- Có ai dám ÇÓ tôi Çánh cái trÓng cĂm này không nào?
M¶t ngÜ©i cÜ©i:
- ñ‰n cÓ t° nhà anh sÓng låi cÛng không dám Çøng ljn n»a là anh.
Xi‹n m¶t hai cam Çoan là Çánh ÇÜ®c, không s® ǵ cä. Trong sÓ Çó có m¶t ngÜ©i buôn bán giàu có, trong túi s¤n tiŠn, cho là Xi‹n khoác lác, ngÙa tai l¡m, bäo:
- Anh Çánh ÇÜ®c Çû ba h̉i chín ti‰ng tôi së cho anh næm chøc quan tiŠn!
Xi‹n nói:
- Næm chøc chä bơ, ít ra cÛng phäi m¶t træm.
NgÜ©i kia b¢ng ḷng, bäo:
- ñÜ®c, anh không làm ÇÜ®c Çúng nhÜ l©i nói, th́ phäi ª cÖm không cho tôi mÜ©i næm.
Hai bên làm giĂu giao kè, có m¶t ngÜ©i ÇÙng tên làm chÙng.
Xi‹n b¡c thang, vác dùi trèo lên, dang th£ng cánh nŒn Çû ba h̉i chín ti‰ng. TrÓng kêu, vang cä tai, nhÙc cä óc. Vài ba ngÜ©i nhút nhát, s® liên løy, v¶i tháo lui. Chi‰u theo giao kèo, Xi‹n b¡t ngÜ©i kia phäi giao Çû sÓ tiŠn.
Nghe trÓng Çánh bĂt th́nh ĺnh, dân làng kinh ngåc, lÛ lÜ®t kéo nhau ra Çông nhÜ h¶i. Lš trܪng, tay cÀm hèo, len qua Çám Çông, khŒnh khång bܧc vào ÇŠn quát tháo Àm ï. Xi‹n ra trܧc m¥t lš trܪng vái chào r̉i găi ÇÀu găi tai nói:
- Då tŕnh ông, tôi là khách qua ÇÜ©ng, thĂy cänh làng ta trù phú, thĂy ÇŠn ta linh thiêng, nên có næm chøc quan tiŠn trܧc Ç‹ hÀu thánh sau hÀu làng. NhÜng v́ không bi‰t làm th‰ nào g¥p ông cùng tĂt cä dân làng ÇÜ®c, bu¶c ḷng phäi Çánh vài h̉i trÓng, xin các ông Çánh ch» Çåi xá cho.
ThĂy có món tiŠn l§n, lš trܪng cùng h¶i Ç̉ng chÙc s¡c thích quá, bàn nhau hăy trích ngày ra mÜ©i quan làm bÙa chén Çăi ông khách häo tâm.

8. Tri HuyŒn Lê Kim Th¢ng

M¶t hôm, nhân có lŒnh cûa b†n chÙc dÎnh b¡t tĂt cä trÈ già trai gái làng hoàng B¶t phäi æn m¥c ch̀nh tŠ Ç‹ Çi Çón quan huyŒn Lê Kim Th¢ng vŠ làng hi‹u dø, Xi‹n nghï ra ngay m¶t k‰. Xi‹n lÈn vào bủng ông n¶i lĂy tr¶m chi‰c áo thøng ÇƠ m¥c vào, r̉i Çi th£ng ra Ḉnh, giä v© chåy Çi chåy låi læng xæng ngay trܧc m¥t quan huyŒn. Quan lĂy làm lå, cho lính g†i låi hƠi. Xi‹n xÜng tên h† và nói là h†c tṛ. HuyŒn Th¢ng liŠn mÜ®n ngay viŒc æn m¥c ng¶ nghïnh cûa Xi‹n Ùng khÄu džc m¶t câu, b¡t phäi ÇÓi:
- áo ÇƠ quét cÙt trâu
Xi‹n ÇÓi ngay:
- L†ng xanh che Çít ng¿a
HuyŒn Th¢ng không ng© bÎ m¶t vÓ, tái m¥t, d†a:
- Th¢ng này láo! ñă th‰, phäi ÇÓ thêm câu này n»a, không ÇÓi ÇÜ®c, tao së cho æn Ç̣n.
ThĂy tóc Xi‹n ÇƠ hoe v́ Çăi n¡ng lâu ngày, huyŒn th¢ng liŠn ra câu ÇÓi:
- H†c tṛ là h†c tṛ con, tóc ÇƠ nhÜ son là con h†c tṛ
Xi‹n không cÀn nghï ng®i lâu, ÇÓi tÙc kh¡c:
Tri huyŒn là tri huyŒn Th¢ng, æn nói læng nhæng là th¢ng tri huyŒn!
HuyŒn Th¢ng tÙc Ùa máu, nhÜng v́ Xi‹n ÇÓi rĂt ch̀nh, không bÈ vào Çâu ÇÜ®c, Çành câm miŒng.

9. Quan ñĂy

Næm nào cÛng vÆy, cÙ gÀn t‰t Nguyên Çán, viên tri phû Hoàng Hóa cùng v® Çi ch® t‰t. TØ phû ra ch® Bút SÖn rĂt gÀn, nhÜng vÓn tính hách dÎch, quan phû b¡t lính cáng ra tÆn c°ng ch® và mang theo hai cái l†ng xanh che. H̉i này, Xi‹n B¶t hăy c̣n nhƠ, xong thĂy cái oai rªm cûa quan th́ ghét l¡m. Xi‹n mang m¶t con chó con Çi ch®, nhÜng không bán, cÙ ôm ª trܧc bøng, lúc th́ chen Çi trܧc quan, lúc th́ lùi låi Çi sau quan. ThĂy Xi‹n mang chó, ai cÛng tܪng Xi‹n m§i mua, liên hƠi:
- Chó bao nhiêu?
Xi‹n trä l©i:
- Quan ÇĂy!
Quan phû bi‰t th¢ng bé ôm chó chºi xƠ ḿnh, cho lính b¡t låi hƠi:
- Ai xui mày æn nói nhÜ th‰?
Xi‹n Çáp:
- BÄm quan, nhà con muÓn nuôi m†t con chó con Ç‹ d†n cÙt cho em, nên bÓ mË con bäo con Çi mua.
Quan hƠi:
- Mày là con cái nhà ai?
Xi‹n trä l©i:
- BÄm con là ch¡t cø Trång Quÿnh å!
Quan nghe nói Xi‹n là ch¡t cø Trång Quÿnh th́ có š g©m, nhÜng chÜa tin l¡m:
- ñă là ch¡t cø Trång tĂt phäi hay ch». Th‰ mày có Çi h†c không?
Xi‹n Çáp: - BÄm quan, con là h†c tṛ giƠi nhĂt vùng này å, quan l§n không Çi h†c nên không bi‰t Çó thôi.
ThĂy Xi‹n vÅn t́m cách xƠ ḿnh, quan n°i giÆn:
- Mày vô lÍ! NhÜng Çă nhÆn là h†c tṛ giƠi th́ phäi ÇÓi câu này. Hay tao tha t¶i. Dª tao Çánh Ç̣n.
Quan džc: "Roi thĂt phân Çánh Çít mË h†c tṛ".
Xi‹n hƠi:
- Xin phép hƠi: "Roi" ÇÓi v§i "l†ng" có ÇÜ®c không å?
Quan Çáp: - ñÜ®c.
Xi‹n låi hƠi:
- Th‰ "Çít" ÇÓi v§i "ÇÀu", "mË" ÇÓi v§i "cha" có ÇÜ®c không å?
Quan låi Çáp: - ñÜ®c!
Xi‹n toan hƠi n»a. Quan Quát: - Không ÇÜ®c hƠi n»a. ñÓi Çi!
Xi‹n liŠn ÇÓi: "L†ng bát bông che ÇÀu cha quan l§n!"
Không ng© Xi‹n låi dám chºi ḿnh m¶t lÀn n»a, Ç‹ ch»a thËn, quan lĂy gi†ng bŠ trên m¡ng Xi‹n qua loa m¶t vài câu, r̉i quát bäo lính hÀu sºa soån ra vŠ.

10. Vä Quan HuyŒn

Có m¶t viên quan huyŒn hay nÎnh hót quan trên Ç‹ chóng ÇÜ®c thæng quan ti‰n chÙc. M¶t trong nh»ng viên quan h¡n thÜ©ng b® Ç® là án sát NguyÍn Væn Tiêu, tøc g†i là án Tiêu. ñ‹ nÎnh quan thÀy, h¡n ra lŒnh cho dân hàng huyŒn không ai ÇÜ®c nói ljn ti‰ng "tiêu", ví dø nhÜ håt tiêu th́ häi nói là håt §t v.v... HÍ ai thĂy ngÜ©i nào trái lŒnh th́ ÇÜ®c phép vä vào m̉m ba cái thÆt Çau, r̉i Çem tŕnh quan trÎ t¶i. LŒnh ban ra khi‰n Xi‹n Çă ghét quan huyŒn låi càng ghét thêm. Ông mang m¶t ít quÀn áo rách mܧp xin vào bái quan. Quan hƠi có viŒc ǵ, Xi‹n thÜa là nhà nghèo quá, gia tài ch̀ c̣n m¶t ít quÀn áo rách, nh© quan cÀm h¶ cho lĂy ít tiŠn vŠ làm vÓn sinh nhai. TÙc th́ quan n°i trÆn lôi Ḉnh thét m¡ng Çùng Çùng, v́ xÜa nay có ai dám cä gan Çem quÀn áo rách Çên bán cho quan bao gi©? ñ®i quan nguôi giÆn, Xi‹n m§i nói:
- Då thÜa ngài, xin ngài thÜÖng kÈ h†c tṛ nghèo túng này, không ǵ cÛng mang danh là ngÜ©i quân tº...
- Quân tº ǵ mày! ñ̉ quân tº cùng quân tº cÓ!
Xi‹n trÀn t́nh:
- Då, Kh°ng Minh túng Kh°ng Minh cÀm å!
Nghe câu nói khó hi‹u, quan chau mày suy nghï m¶t lúc m§i bi‰t l©i m¡ng cûa ḿnh: "Quân tº cùng quân tº cÓ" v§i l©i trÀn t́nh cûa Xi‹n: "Kh°ng Minh túng Kh°ng Minh cÀm" (1) Çă làm thành Çôi câu ÇÓi hay tuyŒt. Quan phøc tài Xi‹n, thܪng cho m¶t quan tiŠn, nhÜng låi ch†n cho cái thÙ tiŠn chôn giĂu dܧi ÇĂt lâu ngày bÎ han r̀ h‰t cä. Xi‹n Ç« lĂy quan tiŠn, cÀm m¶t Ç̉ng d¢n månh xuÓng ÇĂt, ti‰ng kêu nghe cành cåch, r̉i nói:
- BÄm quan, tiŠn này không "§t" ÇÜ®c å!
Quan vô t́nh m¡ng:
- Mày Çiên à! TiŠn này mà không tiêu ÇÜ®c Ü?
Ch̀ ch© có th‰, Xi‹n liŠn vä cho quan ba cái tát vào m̉m nhÜ tr©i giáng. Quan hô lính b¡t trói. Xi‹n ngæn låi nói:
- Ch¡c ngài vÅn chÜa quên cái lŒnh kiêng tên huš quan án ngài m§i ban ra. Tôi làm vÆy cÛng ch̀ là thi hành cái lŒnh Ăy cûa ngài mà thôi!
Quan s® b†n lính bi‰t chuyŒn th́ ḿnh thêm xĂu h°, liŠn Çu°i Xi‹n ra.

11. Chºi Án TiŠn

BÎ chÖi nhiŠu vÓ Çau quá, quan huyŒn ḍ măi m§i bi‰t là Xi‹n, tÙc quá, nhÜng có muÓn gây chuyŒn cÛng không ÇÜ®c v́ ông là ngÜ©i khác huyŒn. Lăo huyŒn bèn Çem chuyŒn Ăy nói låi v§i án Tiêu và tƠ š nh© quan thÀy trä thù h¶.
LÀn Ăy, án Tiêu vŠ quê ngoåi là làng Yên LÜ®c æn gi‡. Lăo b¡t dân làng phäi d†n dËp ÇÜ©ng sá såch së, mang c© quåt Çón rܧc thÆt long tr†ng. Sáng sÖm mai, án Tiêu m§i vŠ th́ chiŠu nay ÇÜ©ng làng Çă ÇÜ®c quét såch nhÜ chùi, cây cÓi hai bên ÇÜ©ng phát quang cä.
Gà gáy, Xi‹n dÆy lĂy cÙt chó Çem ra ÇÜ©ng cái, cÙ cách m¶t quăng bƠ m¶t băi, băi nào cÛng c¡m m¶t quä §t l§n (Thanh Hoá g†i §t là håt tiêu). Sáng ra, khi m†i ngÜ©i kính cÄn Çón rܧc án Tiêu, Xi‹n vác c© Çi trܧc, cÙ hÍ trông thĂy băi cÙt có c¡m quä håt tiêu, ông låi chºi: "T° cha ÇÙa nào ̀a ra tiêu". án Tiêu n¢m trong cáng nghe ti‰ng chºi, bi‰t là Xi‹n chºi ḿnh nhÜng không Çû lš do Ç‹ b¡t bÈ, Çành g†i b†n lš hÜÖng låi, quª trách không chÎu Çôn ÇÓc dân phu quét d†n ÇÜ©ng sá cho såch và bäo chúng truyŠn lŒnh r¢ng: "Quan huyŒn trong ngÜ©i khó ª, m†i ngÜ©i không ÇÜ®c to ti‰ng, ̉n ào!"

12. Xi‹n Vào Dinh T°ng ñÓc Xin TiŠn

G¥p lúc hƠng thi, Xi‹n và mĂy anh em bån Ç̉ng môn ng̉i bủn m§i giª tṛ bù khú v§i nhau. Anh em bi‰t Xi‹n có tài Ùng ÇÓi, thách Xi‹n vào xin tiŠn quan t°ng ÇÓc. Bây gi© t°ng ÇÓc Thanh Hóa khét ti‰ng là m¶t ngÜ©i hi‰u sát. Xi‹n b¡t anh em giao kèo: n‰u xin ÇÜ®c tiŠn th́ anh em cÙ tính m¶t ÇŠn thành ba, nghïa là anh em së phäi trä cho Xi‹n m¶t sÓ tiŠn gĂp ba sÓ tiŠn Xi‹n xin ÇÜ®c cûa quan. B¢ng không dám xin, ho¥c xin không ÇÜ®c th́ Xi‹n phäi th‰t anh em m¶t b»a no say. Tܪng Çùa vui, nào ng© Xi‹n vào tÆn dinh quan. Ai nĂy ch¡c phen này Xi‹n së làm ma không ÇÀu.
M¶t bu°i sáng n†, quan vØa mª m¡t ra công ÇÜ©ng Çă thĂy Xi‹n quÿ ª ngoài sân. Quan qu¡c m¡t hƠi:
- Th¢ng kia! Mày t§i Çây có viŒc ǵ?
Xi‹n thÜa:
- BÄm cø l§n, con muÓn nh© tay cø l§n hóa ki‰p cho con.
Quan quát:
- Th¢ng này muÓn ch‰t à?
Xi‹n trÎnh tr†ng nói:
- BÄm chính th‰ à. Con nghe nói lÜ«i gÜÖm cø l§n s¡c l¡m, nên muÓn xin cø l§n m¶t nhát Ç‹ h̉n vŠ chín xuÓi cho ÇÜ®c mát mÈ.
Quan g¡t:
- ThÆt là Ç̉ Çiên, củng, ngu, ng¶. V́ sao mày låi muÓn ch‰t?
Xi‹n Çáp:
- BÄm cø l§n, con là h†c tṛ thi hƠng, nhà låi nghèo, nghiŒp Çèn sách ch£ng ra sao, nghï tûi thân h° phÆn chä muÓn sÓng n»a.
Quan thĂy Xi‹n dáng ngÜ©i h†c tṛ nho nhă, låi ÇÓi Çáp Çâu ra ÇĂy m¶t cách b́nh tïnh liŠn bäo:
- N‰u h†c tṛ h†c giƠ mà hƠng thi th́ cÛng c̣n Çáng thÜÖng. N‰u dÓt mà hƠng låi Ç̣i ch‰t th́ ch‰t cÛng Çánh Ç©i. VÆy hăy Ùng khÄu m¶t bài thÖ lĂy ÇŠ là "Çiên củng ngu ng¶" ta xem.
Xi‹n vâng l©i, Ùng khÄu džc m¶t hÖi, mÓi câu có m¶t trong bÓn ch» cûa ÇÀu ÇŠ: - Cao T° Çiên hào kiŒt - Vơ ñ‰ ng¶ thÀn tiên. - T¥ng ñi‹m củng thiên ÇÎa - Nhan Tº ngu thánh hiŠn (1) Nghe nói xong, quan bi‰t Xi‹n có š xƠ ng†t ḿnh, song thĂy Xi‹n là kÈ xuĂt khÄu thành chÜÖng, kính Çi‹n lau làu, væn thÖ hàm súc, tƠ ra là ngÜ©i h†c thÙc r¶ng, låi có khí phách, liŠn thܪng cho ba chøc quan tiŠn và bäo lui vŠ.
Th‰ là tØ Çó, ngoài cái tên Xi‹n B¶t c̣n có m¶t cái tên n»a là Xi‹n Ng¶.

13. TÙ ChÙng Nan Y

Xi‹n làm thuÓc. cho nên vua thÜ©ng v©i vào kinh ch»a bŒnh. M¶t hôm, vua Çang nô Çùa cùng bÀy cung phi, th́ thĂy Xi‹n bܧc vào. Vua ngåc nhin hƠi có viŒc ǵ. Xi‹n Çáp:
- Hå thÀn nghe nói Hoàng thÜ®ng m¡c phäi bÓn bŒnh hi‹m nghèo mà sách g†i là "tÙ chÙng nan y", nên v¶i vàng vào thæm Hoàng thÜ®ng.
Vua khó chÎu nói:
- Thiên hå ác miŒng nói càn nhÜ vÆy, chÙ lâu nay TrÅm vÅn khoÈ månh, có viŒc ǵ Çâu! à th‰ "tÙ chÙng nan y" là nhÙng bŒnh ǵ?
Xi‹n tâu:
- Då "tÙ chÙng nan y" h† nói Çó là què, mù, câm Çi‰c.
Vua n°i giÆn:
- ñ¶c ác ljn mÙc Ăy là cùng! TrĂm mà bi‰t kÈ nào bÎa chuyŒn phao Ç̉n ra ÇÀu tiên th́ TrÅm së c¡t lÜ«i chÙ không tha!
Xi‹n nói:
- Hå thÀn nghe thiên hå Ç̉n nhÜ vÆy. Bây gi© m§i bi‰t là sai. NhÜng nghï cho kÏ, th́ låi thĂy là có nguyên do cä ÇĂy å!
Vua hƠi:
- Nguyên do nhÜ th‰ nào?
Xi‹n giä b¶ røt rè:
- Xin Hoàng thÜ®ng tha t¶i kÈ hå thÀn m§i dám nói.
Vùa b¢ng ḷng. Xi‹n nói:
- Thiên hå thĂy Hoàng thÜ®ng suÓt næm ch̀ quanh quÄn trong cung ÇiŒn nên h† lÀm tܪng là ngài què. Nܧc s¡p mĂt mà Hoàng thÜ®ng vÅn ung dung vui thú, nên h† lÀm tܪng là ngài mù. Trܧc cänh núi sông bÎ quân gi¥c dày xéo mà Hoàng thÜ®ng cÙ ng̉i im, nên h† tܪng là ngài câm. Kh¡p nÖi ngÜ©i ta ÇŠu kêu Hoàng thÜ®ng là kÈ hèn y‰u, khi‰p nhÜ®c nhÜng ngài vÅn làm ngÖ kš ḥa ܧc hàng gi¥c, nên h†n lÀm tܪng là ngài Çi‰c.
Vua bi‰t Xi‹n chºi ḿnh, tÙc uĂt ngÜ©i nhÜng không Çû lš lë Ç‹ b¡t t¶i ÇÜ®c. 14. Xi‹n Trä Lo*`i Vua
ñ̉n r¢ng có m¶t lÀn vua ng¿ tuÀn ra Thanh Hóa. Nghe nói con cháu Trång Quÿnh vÅn c̣n, vua bèn cho Ç̣i ljn. Xi‹n vâng lŒnh t§i hÀu. Vua hƠi:
- Trܧc khi Trång ch‰t có trÓi træng låi ÇiŠu chi không?
Xi‹n Çáp:
- Då có å!
Vua bäo:
- Th‰ nhà ngÜÖi hăy thuÆt låi l©i Trång trÓi træng cho ta nghe.
- Då tâu Hoàng thÜ®ng, cÓ tôi trܧc khi tØ trÀn ch̀ trÓi låi có m¶t câu thôi å!
- M¶t câu cÛng ÇÜ®c, cÙ nói ta nghe.
- Då, nhÜng tôi không dám nói å!
- Tåi sao ?
- Då, nói ra s® Hoàng thÜ®ng không ÇÜ®c vui ḷng.
- ñÜ®c cÙ nói, dù câu nói Ăy th‰ nào ta vÅn không b¡t t¶i.
Xi‹n næm bäy lÀn tØ chÓi, vua næm bäy lÀn g¥ng hƠi, sau cùng Xi‹n m§i thÜa:
- Då, tâu Hoàng thÜ®ng, ông tôi k‹ låi r¢ng: "Trܧc khi cÓ tôi nh¡m m¡t, con cháu xúm xít quanh giÜ©ng hƠi cÓ tôi có d¥n con cháu ÇiŠu chi không. NhÜng cÓ tôi không trä l©i. Con cháu không yên tâm, cÙ g¥ng hƠi măi, cÓ tôi ch̀ quát lên m¶t câu: "HƠi cái mä cha bay hay sao mà hƠi măi th‰?", r̉i t¡t thª.

Created & Maintained by Thanh Hà
LAST UPDATE ( MAY 8, 1999 --- 6:00 P.M. )
This Page Has Been Visited (Since May 7, 1999):