(TIŠP THEO) Nhæng Bi®n Pháp Làm Giäm е Acid

M£c dù kiªn thÑc v« hóa h÷c và tai hÕi cüa ð¤t phèn ðã ðßþc thu nh£t r¤t nhi«u trong th¶i gian g¥n ðây, vi®c xØ lý và phøc h°i nhØng loÕi ð¤t n¥y v¦n chßa ðÕt ðßþc kªt quä mong mu¯n.

1. Ngån ng×a sñ oxy hóa

Bi®n pháp này ðßþc thñc hi®n b¢ng cách tránh cho ð¤t phèn tiªp xúc v¾i dßÞng khí và ngån các phän Ñng trung gian ðßa ðªn acid hóa.

a. Ngån sñ oxy hóa phèn b¢ng cách ð¬ ð¤t ng§p nß¾c.

b. Ngån ch£n sñ oxy hóa Fe2+ thành Fe3+ nhß dùng thu¯c di®t vi khu¦n hay hóa ch¤t ð¬ kªt hþp và giæ Fe2+.

c. Dùng ch¤t chelate hay phosphate kªt hþp và kªt tüa Fe3+.

d. Dùng ðá vôi tång pH, giäm n°ng ðµ cüa Fe3+ hòa tan và gây kªt tüa.

2. Th¤m rØa (leaching)

Khi ð¤t acid ðßþc th¤m rØa thì acid hoà tan ðßþc mang ði n½i khác.

a. Th¤m rØa v¾i nß¾c th߶ng ð¬ loÕi H2SO4 và khoáng ch¤t Fe và Al.

b. Th¤m rØa b¢ng nß¾c m£n hay nß¾c lþ ð¬ loÕi Al và thay b¢ng Na, Ca hay Mg, có trong nß¾c.

Ngoài ra thành quä cüa vi®c th¤m rØa còn tùy thuµc c¤u trúc cüa ð¤t: ð¤t phèn d­ th¤m (permeable): nß¾c th¤m nhanh không vào sâu các cøc ð¤t l¾n, nên vi®c rØa phèn kém hi®u quä.

Phß½ng pháp th¤m rØa tuy không t¯n kém và có hi®u quä, nhßng lÕi rØa luôn các ch¤t dinh dßÞng c¥n thiªt và làm acid ô nhi­m lan ra trong vùng.

3. Ðánh phèn b¢ng vôi (Liming)

Phß½ng pháp này dùng ð¬ trung hòa acid trong ð¤t nhßng r¤t t¯n kém vì phäi c¥n 30 t¤n ðá vôi (CaCO3) ð¬ trung hòa 10 cm 1% sulphur trong m²i ha ð¤t.

4. KhØ oxide s¡t 3 (reduction of Fe +3 oxide):

Nhung và Ponnamperuma (?) ð« ngh¸ dùng ch¤t hæu c½ và ð¤t ðö có oxide Fe +3 ð¡p trên ð¤t làm giäm ðµ pH vì Fe+3 b¸ khØ thành Fe 2+.

5. Dùng nß¾c lû trên m£t ð¤t (surface water)

Vi®c dùng nß¾c lû ð¬ rØa phèn r¤t nên th§n tr÷ng, và nªu không tránh ðßþc thì c¥n dùng nhi«u nß¾c lû ð¬ acid và ch¤t ðµc ðßþc pha loãng, do ðó b¾t ði tai hÕi cho môi sinh.

Kinh Nghi®m Khai Kh¦n Фt Phèn TÕi Châu Th± CØu Long

Các phß½ng pháp khai kh¦n ðã ðßþc thñc hi®n qua kinh nghi®m nông dân chÆng nhæng · vùng Châu Th± Sông CØu Long mà còn · nhæng vùng có ð¤t phèn khác trên thª gi¾i trß¾c khi h÷ có kiªn thÑc khoa h÷c v« ð¤t phèn. Con ng߶i ðã kiên trì dùng t¤t cä trí tu®, tài nång và v¯n liªng ð¬ kh¡c phøc thØ thách cüa TÕo Hóa.

Theo TS Võ Tòng Xuân sñ gia tång sän xu¤t lúa trong nhæng nåm qua chï c¥n có thüy lþi và ð¥y ðü nß¾c tß¾i t¯t, ng߶i nông dân ð°ng b¢ng Châu Th± CØu Long ðã có th¬ canh tác b¤t cÑ vø mùa nào. Ngay nhæng vùng n£ng phèn có tiªng nhß Ð°ng Tháp, khu tÑ giác Long Xuyên - Hà Tiên có th¬ có nång xu¤t t× 8 ðªn 10 t¤n lúa m²i ha m²i nåm. KÛ thu§t và kinh nghi®m canh tác cüa nông dân vùng Châu Th± ðßþc ðem ra phân tích khoa h÷c và ðúc kªt ra nhæng kiªn thÑc quí báu chÆng nhæng cho DBSCL mà còn cho cä thª gi¾i.

A. Khai kh¦n trên ð¤t phèn có acid ti«m tàng

G°m sØ døng nß¾c lþ (brackish) hay nß¾c m£n ð¬ rØa phèn hay giäm tình trÕng acid b¢ng cách:

a. Ki¬m soát và duy trì mÑc nß¾c ð¬ ngån sñ oxy hóa cüa phèn.
b. Tháo nß¾c cÕn (shallow drainage) ð¬ oxy hóa ch¤t pyrite và sau ðó l÷c rØa (leaching) acid b¢ng nß¾c lþ hay m£n.

Vi®c th¤m rØa phèn cho mµt vùng ð¤t nhö ð¬ giäi quyªt khó khån hi®n tÕi chßa ch¡c là bi®n pháp t¯t lành v« lâu dài vì thñc tª chï là d°n phèn acid t× mµt vùng mu¯n canh tác sang mµt n½i khác, làm cho vi®c khai thác · n½i ðó khó khån h½n v« sau. Do ðó, vi®c rØa phèn nªu thñc hi®n liên tøc và quy mô mà không xØ lý phèn tr÷n v©n chßa ch¡c là ði«u ðáng khích l® vì ch¡c ch¡n s¨ có hÕi trên môi sinh tÕi vùng nh§n chÑa th¤m nß¾c phèn này.

Phß½ng pháp khai kh¦n khác nhau tùy theo tình trÕng ð¤t.

1. Фt than bùn nhi­m m£n và chÑa sulfide (Saline sulfidic peat and muck): Vùng ð¤t bùn m£n n¥y th߶ng ðßþc tìm th¤y n½i r×ng ðß¾c ven bi¬n ðã b¸ khai quang. T×ng khu rµng 10 ha ðßþc thiªt l§p v¾i mµt h® th¯ng mß½ng, rãnh, ðê. Mñc nß¾c ðßþc giæ ð¬ phèn có acid ti«m tàng khöi ph½i ra không khí. Bí ngô (Cucurbita) ðßþc tr°ng ð¥u tiên trên lu¯ng nhö sau ðó ðßþc chuy¬n xu¯ng ð¤t bùn vào mùa mßa. Mßa có tác døng tß¾i bí mà còn rØa phèn acid trên m£t ð¤t. Trong 2 nåm ð¥u không dùng phân bón, nång xu¤t bí ðÕt ðßþc là 20 t¤n cho m±i ha. Qua nåm thÑ ba nông dân xây lu¯ng cao (raised beds) luân canh ð§u nành-b¡p-ð§u nành trong su¯t mùa mßa t× tháng nåm ðªn tháng chÕp. Mµt cách khác là tr°ng khoai trên lu¯ng cao và lúa ng¡n hÕn dß¾i ð¤t th¤p.

2. Фt sét nhi­m m£n còn non và ð¤t sét nhi­m m£n phèn (unripe saline clays and saline sulfidic clays). Ðây là nhæng vùng tr¥m tích m¾i, dß¾i änh hß·ng liên tøc cüa thüy tri«u, ph¥n ð¤t dß¾i sâu 20-40 cm chï chÑa t× 0.3 ðªn 1 % pyrite do ðó nhi«u h® khai kh¦n vçn thñc hi®n ðßþc.

a. H® lúa-tôm: Tr°ng mµt vø lúa trong mùa mßa và nuôi tôm trong mùa khô.

H® th¯ng mß½ng ðßþc ðào cho t×ng khu rµng 10 ha ð¬ tháo nß¾c trong mùa mßa và dùng c±ng ð¬ giæ mÑc nß¾c trong mùa khô, v¾i møc ðích tránh oxy hóa phèn. Mùa mßa, khoáng ch¤t ðóng trên m£t ð¤t ðßþc rØa chäy vào mß½ng và d¦n ra ngoài khu qua l¯i c±ng. Nªu thüy tri«u quá cao c±ng ði«u hòa ðßþc ðóng lÕi ngån sñ xâm nh§p cüa nß¾c bi¬n. Lúa ng¡n hÕn ðßþc tr°ng trong mùa mßa và g£t trß¾c khi t¾i mùa nß¾c bi¬n tràn vào. Sau khi g£t lúa, nông dân m· ð߶ng cho nß¾c bi¬n vào v¾i cá Pseudapocryptes lanceolatus và trong khoäng 3 tu¥n thu ðßþc 150-200 kg cho m²i ha/nåm. Tiªp theo sau là nuôi tôm v¾i nång xu¤t 300-500 kg/ha/nåm còn lúa thì ðÕt ðßþc 4-5 t¤n ha/nåm. Tr¥m tích m¾i ðßþc cào ð¬ b°i lên ðê và khi ðê khá cao thì có th¬ tr°ng d×a trên ¤y.

b. H® lúa-Cua lµt:

Ðßþc thñc hi®n · C¥n Ðß¾c, tïnh Long An gi¯ng nhß trong h® nuôi tôm nhßng mß½ng ðßþc ðào cÕn h½n và ðê xây th¤p h½n. Lúa ðßþc tr°ng khi mùa mßa b¡t ð¥u và ðµ nhi­m m£n ðßþc giäm do tháo nß¾c.

c. Ðào ao nuôi cá:

Vi®c nuôi cá th߶ng b¸ gi¾i hÕn b·i hi®n tßþng tái sinh liên tøc cüa ðµ acid vì änh hß·ng lên xu¯ng cüa thüy tri«u. Kinh nghi®m · Phi Lu§t Tân cho th¤y là sau khi ð¬ cho thüy tri«u khu¤y ðµng, ng߶i nông dân làm cÕn nß¾c và cày thêm n½i ðáy ao ð¬ gây oxy hóa pyrite b± túc tiªp theo sau b¢ng vi®c rØa phèn v¾i nß¾c m£n. е acid cüa ao ðã giäm ðáng k¬ sau ðó ð¬ cho phép nuôi cá hay tôm. Nhßng sau mµt th¶i gian ðµ acid lÕi xu¤t hi®n làm tr· ngÕi vi®c khai kh¦n lâu dài.

B. Khai kh¦n trên ð¤t phèn có acid th§t sñ

Trên vùng ð¤t phèn có acid th§t sñ · ven bi¬n v¾i l¾p phèn sâu t¾i 89 cm, bí quyªt là phäi ng×a nhi­m m£n b¢ng h® th¯ng ðê væng ch¡c và áp døng cách canh tác b¢ng hai vø lúa m²i mùa. Chu¦n b¸ ð¤t b¢ng cách cày ruµng sau khi g£t và ð¬ hoang t¾i g¥n mùa mßa m¾i tr°ng gi¯ng lúa ng¡n hÕn HY (High Yield)có nång xu¤t cao. Sau khi g£t lúa HY thì tr°ng lúa thông th߶ng. V¾i hai vø lúa n¥y nång xu¤t ðÕt t¾i 6-9 t¤n/ ha/nåm và chï trông c§y vào mßa.

1. Ð¥m ven bi¬n cô l§p v¾i bùn phèn acid:

V¾i änh hß·ng thüy tri«u r¤t ít, ð¤t phèn n±i lên vào mùa khô và oxy hóa. L¾p jarosite hi®n ra sâu t¾i 10-50 cm. Phß½ng pháp áp døng · ðây là tháo nß¾c v¾i ränh nông, mß½ng ðßþc ðào cÕn chi«u sâu 30-60 cm và rµng 60-100 cm và cách xa nhau 9 thß¾c n¯i li«n v¾i kênh tháo nß¾c có c±ng ði«u hòa mÑc nß¾c. Фt ðßþc cày và t± chÑc thành lu¯ng. Mßa ð¥u mùa vào tháng tß rØa phèn trên lu¯ng, dçn acid xu¯ng các mß½ng và kênh ð¬ ðßþc dñ træ và mÑc nß¾c ðßþc giæ thång b¢ng v¾i ðµ cao cüa lu¯ng. T¾i mùa mua sau, nß¾c chÑa phèn ðßþc tháo ra ngoài kênh và ra bi¬n lúc thüy tri«u th¤p. MÕ n· m¥m t× 45 t¾i 60 ngày và cao t× 80 ðªn 100 cm ðßþc c¤y vào lu¯ng cao và sau ðó lu¯ng ðßþc cho ng§p dß¾i 10- 40 cm nß¾c. Nång xu¤t v¾i lúa mùa ðÕt 2.5 - 3.8 t¤n/ha. Sau 3 nåm thay vì vét mß½ng cû, mß½ng m¾i ðßþc ðào giæa lu¯ng và ð¤t ðßþc ðào dùng ð¬ l¤p mß½ng cû. GÕo ng¡n hÕn ðßþc tr°ng trên lu¯ng và ð¤t ðßþc che phü b¢ng rÕ ð¬ ngån sñ th¤m mao d¦n lên cao cüa ðµc t¯ phèn.

2. Фt sét có phèn v¾i l¾p m£t b¢ng bùn möng:

Фt ng§p nß¾c, nhßng có xu¤t hi®n vùng ð¤t cao trong mùa khô. N½i các ruµng th¤p ven sông Vàm Cö Ðông và Tây lúc mùa khô có tình trÕng tháo nß¾c tñ nhiên do tr÷ng lßþng, và nông dân lþi døng tình trÕng này, xây ruµng v¾i h® th¯ng kinh ðê ði«u hòa mÑc nß¾c trong ruµng. Lu¯ng cao rµng 5 - 8 thß¾c có mß½ng tß¾i hai bên ðßþc dùng ð¬ tr°ng khoai mì, cây ðay và khoai lang.

3. Фt sét có phèn ng§p nß¾c trong mùa mßa nhßng có nß¾c ng¥m trong mùa khô.

Lu¯ng ðßþc xây lên, rµng 4 - 5 thß¾c và cao h½n m£t ð¤t 60 cm, nhßng không ð¬ ch¤t phèn hay jarosite lµ lên. Lu¯ng cao ðßþc ð hoang qua mùa mßa ð¬ l÷c phèn và sau ðó ð¤t ðßþc tr°ng mía hay khóm (còn g÷i là th½m hay dÑa). Nång xu¤t khóm ðÕt 6 - 8 t¤n/ ha và nång xu¤t mía 30-60 t¤n/ha v¾i h® khai kh¦n n¥y.

S½ ð° ngang lu¯ng cao và mß½ng ränh d¦n lßu
a. l¾p màu xanh: ng§p nß¾c là phèn chßa oxy hóa pyrite.
b. l¾p màu cam: phèn ðã oxy hóa ðßþc th¤m rØa mµt ph¥n và còn acid H+.
c. l¾p màu nâu: phèn ðã th¤m rØa và ð¤t có tr°ng tr÷t.