XUI DNG SNG MEKONG SAU THI CHIN
Thomas O'Neill.
(Continued)
LO V CON SNG GHNH THC.
T khu Tam gic Vng, con sng Mekong lao vo h߾ng ng, su trong cc khu rng rm trn vng
cao nguyn n߾c Lo v con sng mang v hoang d tr li. N߾c Lo c din tch bng n߾c Anh
nhng dn s ch c 4 triu ri ng߶i sng ngho nn c lp trong cc vng ni non v rng r rm
rp. Vi Lo th con sng Mekong l ca ng m ra bn ngoi th gii.
CAMBT V KHC SNG QUA CNH АNG CHT.
Con sng Mekong hon ton thay i khi chy vo lnh th Cambt. N mt v cng thng hng v
m tr thnh tri rng mnh mng t 2 ti 3 dm chiu ngang. Cnh tr cng bng phng, li c
cng thm cc nhnh sng Kong, San, Srepok, Krieng lm tng thm lu lng n߾c cho con sng.
Ln u tin khi ti ni chuyn vi vin chc th Nam vang, h khng mun cho php ti du
hnh trn sng Mekong, nht l khu thuc pha bc, ni m lc lng Khmer cn hin din trong
mt s lng mc, h tng gy kinh hong v cht chc trong 4 nm cm quyn. Cho d h k
mt tha ߾c ha bnh nhng h vn c v trang. Lc lng Khmer tng git mt triu dn
Cambt, mt phn tm dn s ca n߾c ny.
Chng ti li xe ln ngi cha nh i ri i xung mt cnh ng vi cc bi tre gai. Vin chc i
theo h߾ng dn gii thch: "C khong hn 300 ngi m tp th ti y, cc ngi m ln chn khong
t 150 ti 200 ng߶i. Qun Khmer tp trung mi ng߶i v dn h ti y. H l nhng ng߶i tr
thc, vin chc chnh quyn, th߽ng gia giu c hay ch v l cng u kh bo. Tt c b bt mt sp
hng v ln lt b nh cht bng ba, ng st hay xin. c hng ngn ng߶i cht nh vy y.
Chng ti chuyn i 10 chuyn xe b y x߽ng ng߶i nh vy."
Nam vang l thnh ph c 950 ngn dn, trng c k v nhch nhc nh nh mt vt b ngoi ma
qu lu. Nhng bc tng trong cc bit th trng l ca ng߶i Php tr߾c y cng nh mt ngoi
cc ca hiu tr thnh c k ru phong m chng c tu sa. Mt chic cu gy xp trong mt trn
nh t nm 1972 nay vn nguyn vy. Bn cng vi nhng cn trc hoen r v chng c hng ha g
chuyn tr.
VIT NAM VI CHN CON RNG SNG.
Qua 2000 dm sui chy, tr߾c khi ra bin khi con sng Mekong tr nn thun thc khng cn
cun sng, ch c tn mn nhng lng mc hai bn con sng y.
T߽ng truyn rng vo khong hai th k tr߾c trong thi vua Gia long c mt v quan t triu nh
Hu i vo tham quan vng аng Thp vi rm rp nhng cy ߾c v lau sy. Khi tr v v quan
trnh rng: "Phi coi chng l c su a ma qu v c thn linh." Ma qu by gi i vi ng߶i Vit
y l "chin tranh quc M," vi hu qu l 4 triu ng߶i, ngt mt phn m߶i dn s b cht hay
tn ph.
Author: Thomas O' Neill.
T 1975, Lo b cai tr bi ng Cng sn Pathet Lo v gn y c ch tr߽ng theo mt ߶ng li bt
cng rn. Khc sng tip gip vi bin gii Thi c m tr li; vi quy ch mu dch t do v cho
php nhn u t t ngoi quc. Nhng chnh ph Lo th vn khng yn tm khi tip xc vi cc
nh bo Ty ph߽ng.
Mt trong s t ni m chnh ph Lo cho php ti c thm ving l b sng pha bc vi v s
nhng tng Pht, ng hn c s ng߶i qua li trong vng trong c thng. C khong 7000 tng
Pht trong khu hang Pak Ou vi thnh ly cch th ph c Louangprabang khong 22 dm v pha
thng ngun.
Ko thuyn ln b, ti theo chn Thong Chanh tn ng߶i h߾ng dn leo ln nhng bc thm dc.
Chng ti i vo mt khu du mt v m thp mi bn. C hng trm tng Pht khng cao qu hai
b, t trn b h߾ng mt ra sng Mekong. Tt c ng thng v yn tnh nh mt ban hp x߾ng v
i chun b sp sa cng ct ting ht.
Tr߾c dy tng Pht, Chanh ct b chic nn d cu ra khi u v ni: "Vo th k 16, dn chng
Louangprabang khing ht cc tng Pht ra y khi kinh thnh b tn cng. K t c vo dp Tt
Pi Mai mng nm mi, vo khong thng 4 dn lng tr li y vi hoa v n߾c thm tm ra cho
nhng bc tng."
a s cc bc tng b m hay rn nt v b bao ph bi mng nhn hay bi t. Nhng nhng n
c߶i ca tt c bc tng Pht xinh xn y ta chiu xung dng sng mu nu mt v an tnh
thi ha, iu m ti khng thy bt c u trn sut thy trnh y bt an ca con sng ny.
Tr li thuyn, Chanh ngh ti ti thm Ban Don l ngi lng qu ca anh. Khi ti ni, bn b sng
thy dn lng ang ry c v t߾i nhng lung hnh, vn khoai, bp v lung ci. Nhng ri ting
cuc ry mau chng b ln t bi nhng ting ba p trn nhng thanh st. "y l lng th rn."
Chanh va gii thch va b߾c vi ngc ln con ߶ng t.
Anh gp li ng߶i cha ang ngi xm rn mt chic ra t thanh st nng. Nhng mnh kim kh nng
mu sng bc bn t pha vo lng vo ngc ng ta. ng gi gii thch: "Ti phi lm cho xong m߶i
con ra hm nay, dn mit trong s ti mua c ci cht tre n g v lm ry."
Nghe ting chng ti, b m Chanh t trong nh i ra. B c߶i chm chp vi nt mt nhn nheo ti
st mt Chanh: "Con y h." B c gn nh m, ku con gi em bnh np kao nom kok c rc da
ra mi khch. Sau b ngi xp ngay bn ng chng ph ra mt chic ra cha hon tt.
Chanh ni: "Ba m ti lm vic rt cc mi ngy. V c nm nay cng li mt ma. C th nay mai ti
phi tm cch gip ng b, nhng hin gi th chnh ti cng rt thiu thn."
Cch kinh c khong 200 dm, con sng Mekong li bt u tr߽n ra v tr thnh ߶ng ranh gii
gia Lo v Thi lan. Khong 100 dm xung xa hn na l th Vn tng, vi nhng ta nh mu
gch v dn s khong 125 ngn ng߶i. a s nh ca ch c mt tng. Ti thch c i b theo dc
con sng vo nhng bui sng, ngm hng on thuyn nh di chuyn trn sng gia Vn tng v
bn cng Nong Khai pha bn Thi cch chng vi dm. Nhng con thuyn t Lo vi thng mng
trng trn trn ng ti Nong Khai nhng trn ng v th cht y nhng hng ha mi. Cnh sinh
hot nh vy bt u t nm 1989 khi c chnh sch mu dch t do. Mt chic cu ni lin hai n߾c
s c hon thnh vo nm 1994.
Tri vi s hi h ca ng߶i Thi, chic ph vn tch khi bn khong 2 ting ng߶i Lo vn c
th c gic ng tra. Vo khong 2 gi chiu, ph x sinh ng tr li vi xe gn my v nhng ng߶i
i b. Cc bng hiu bng ting Anh "Xut Nhp Cng" treo khp ni trong cc khu bun bn. T
nm 1987 nh n߾c cho php ngoi quc c u t, th c khong 225 cng ty, a s l nhng t
hp may mc v th߽ng mi vi s vn u t t Thi lan.
Chanthao Pathammavong, l ch tch Cng ty Lin doanh ca Lo. C vn mt chic vy theo li y
phc c truyn Lo v cng yu cu khch ci giy khi b߾c vo trong nh. l mt ng߶i n b
khong 45 tui, tng lm vic ngn hng quc gia trung ߽ng. B ni: "Chng ti cn phi hc
hi qu nhiu iu, nh vn kim tra cht lng, cc lut l v ti sn, v vay vn di hn, v
nghin cu th tr߶ng. By gi chng ti c php lm cc dch v sinh li nhng nh n߾c th vn
thu phn li qu cao ti 45%."
Ni phng trng by ca cng ty h߾ng ra mt ph thy cc mu hng nhp cng t Thi lan: my
iu ha khng kh, my photocopy, my bm n߾c. Mu hng xut cng gm c mm b hc, cc
loi da b s c thuc ti Thi lan.
Ging nh nhng ngi Lo khc, c ta t e ngi v nh h߷ng trn ngp ca Thi lan vi dn s hn
56 triu v mt nn kinh t th rt nng ng. C ni: "Chng ti khng mun mi th u phi nhp
cng t bn ngoi, chng ti mong xy dng c mt nn kinh t c lp, nhng phi cn mt thi
gian di."
Cc chuyn gia th tin rng mt th m Lo c th bn ra ngoi quc l thy in. Hu ht tim nng
in ca sng Mekong u nm trong lnh th n߾c Lo.
Gn y y ban sng Mekong, c quan pht trin c s ti tr ca Lin hip quc Bangkok a
ra k hoch xy ct 4 p thy in khng l trn sng Mekong. Чp Pa Mong cch 12 dm v pha
bc Vn tng, l d n u tin c cu xt vi ngn khon chi ph ln ti 2.8 t M kim. B cha
ca p s dm trong y n߾c mt vng t ai v nh ca ca 60 ngn dn c.
Thi lan ln ting ch trch l nhng con p ny s gy gin on chu k ca cc dng n߾c l v
s di chuyn ca cc loi c - cng khin mt s dn c phi di tn v nh vy ci gi phi tr s qu
cao.
Quyt nh s do cc y vin thuc y ban sng Mekong gm c Lo, Thi lan, Cambt, Vit nam v
c th c Trung quc cng mun c tham d. Mt vin chc Lo trong y ban sng Mekong Vn
tng cho ti bit l: "Cha c mt quyt nh no v con p Pa Mong. Nhng tht kh cho chng
ti khi phi xut cng nng phm hay g nhng cng tht l d dng xut cng in. Chng ti c
trong tay mt th tr߶ng rt ln l Thi lan. Ti cha thy cch no khc hn chng ti c thm
ngoi t."
Con sng Mekong ri khi Lo bng mt on ghnh thc mnh m si bt rt ngon mc c tn l
Thc Khone chy di khong 6 dm.
Nhng khi thy ti tha thit vi nh th h nhng b, cho php ti i thm pha bc con sng
Mekong bng loi thuyn my tc hnh - " trnh n tt hn." Cc vin chc i vi ti u c mang
theo sng lc, ring ngi ti cng th cy sng AK-47 d߾i chn.
l mt khc sng qunh qu vi lng mc cch xa nhau khong 20 ti 30 dm. Khng thy thuyn
b lu thng, ch c vi chic ph vi nhng hnh khch khng ngng u a trn nhng chic vng.
Cn ma ro cht ti v cng cht tnh, gip chng ti ra sch nhng lp m hi. Ri gia bui
chiu nng nc, chng ti thy c nhng cn gi mt thi vo mt cng vi nhng t sng v vo
thnh tu. Gi i chiu. Gi ma t n d߽ng thi vo t thng 5 ti thng 9, v by gi
chuyn sang gi ma t Mng c thi ti kh v du mt hn. Ma ma qua i, v cng l bt u
ma trng trt. C bt u di chuyn v h߾ng bc hng nm. T pha trong lng, n ng n b li
xung n߾c vt c bng nhng chic l߾i. Nhng con c nh nh bc vng vy trong l߾i. Dn lng
thch th la ln: "By gi th c cua v ch cng ngon hn tr߾c." Mt ng߶i khc tip: "Ngay c ting
sm cng khc na." B cun ht vo khung cnh thin nhin y, khng cn ai nh ti sng lc, sng
AK hay c Khmer na.
Nhng ng߶i Cambt c khng qun i nhng ngy en ti vi m Khmer . Ti th trn
Kompong Cham, cch 50 dm v h߾ng bc Nam vang, mt vin chc Cambt dn ti ti xem
"cnh ng cht". Hu nh thnh ph no Cambt cng c cnh ng cht nh th. l ni
qun Khmer tp trung mi ng߶i li tr߾c khi st hi.
i xuyn qua nhng bi cy, ti c th thy nhng ming x߽ng, nhng mnh o qun trn nn t.
Tht l khng khip. Ti t߷ng tng rng n chim trn cnh cng phi thi ht v ch ku hong
khi nghe c ting ng߶i.
mt gc cnh ng l nhng chng x߽ng s ngi sp nh nhng hng gch . Men Saman, tn
ngi cn v theo ti t Nam vang ni: "Thi i i." Anh ta nh chm m trong hi t߷ng v tip:
"Nhng iu m ti cn nh c l n cn trng v thn ln v bng th lc no cng vn i. V ri
ti li ngh v nh ti cc anh ch ti b cht i. Ti khng mun y thm na."
Khi qun Khmer i vo thnh ph vo thng 4 nm 1975, h mau chng xua ht dn chng ra khi
th , a ti nhng tri lao ng kh sai, cc tri t hoc l st hi. By gi th ngi ta ang c to
dng li thnh ph ny v c x s. Mt hip ߾c ha bnh c k kt gia chnh ph, phe
Khmer v hai nhm khng chin khc. Cc cuc bu c c hoch nh vo thng 5, 1993 vi
mt lc lng 20 ngn qun bo an Lin hip quc s ti duy tr hip nh ngng bn rt mong
manh ny.
T 1991, chnh ph hin ti cng khng cn ru rao t nhn l cng sn na v bt u chp nhn
quyn t hu trong kinh t. c nhng du hiu thay i. ng hong Shihanouk c dn chng
yu mn cng tr li hong cung. Mt chic tu hng ln ca Tn gia ba b neo a vo nhng
chic xe hi mi ca Nht. Ti khch sn Cambodiana mi xy, cc doanh nhn ngi Nht, Tn gia
ba, Thi lan, M lai v t cc x chu khc ti y tm c hi lm n.
Ti quan tm ti s hi phc ca thnh ph ny. V ti cng khm ph ra rng Nam vang l mt
thnh ph say m in nh. Nhng hng ng߶i ni ui di tr߾c nhng rp ht chn c xe c trn
i l Achar Mean. Khay Praseth l tn mt thn tng sn khu trong phim Nhng a Tr H.
Khun mt trn vnh vnh mt xp nh bun ng ca anh ta xut hin trn nhng tm bng hiu
khp ni trong thnh ph. Ti gp g anh ta trong mt bit th ngoi khi anh ang ng th cho
mt cun phim mi.
Anh ta ni vi ti trong khi trang im: "Ti chng bao gi c th dng li, Ti ng hng trm
cun phim trong 3 nm qua." Tr߾c v sng st ca ti, hn ni tip bng ging mi mt: "Tht vy
mi khi i ra ngoi ai cng nhn ra ti, nht l m con gi." Cuc ni chuyn b ct ngang v Khay
phi nhy vo gi߶ng bt cht vi mt c bn gi no ... hoc mt tnh hung no t߽ng t m
ti cng khng bit r.
Mt bui chiu ti i do trn mt "Con Ph Anh ng" gm nhng ta nh 2 tng khng cch xa my
khu hong cung. Khong 5-6 gi chiu trn ߶ng ph tp np nhng c cu hc sinh i xe p hay
xe gn my, h ti y thng t tr߶ng hc vi ng phc o trng v qun sm. H t tp d߾i
nhng tm bin "Lp Dy Anh ng cn bn." Mt ch hc sinh gii thch: "Chng ti khng mun
ni ting Php nh cc ng b gi. By gi phi l ting Anh ... ngn ng giao dch."
Ti theo chn cc c cu hc sinh b߾c vo trong mt cn phng k y nhng bn hc v trn t߶ng
th vn nhn nh nhng con thn ln. Thy gio tn l Ney Youda, l mt ng߶i n ng tr v cng l
nh bo. Anh ta m lp hc nh vy trong 2 nm. Anh ta khm ng߶i trn cun sch, c ting
Anh bng mt ging t qung v mi cu chuyn c tn l "Bui sng sinh nht ca Margaret
Priesley." Khi anh va bt u th ngn n in duy nht tt pht khin c phng ti om. Khng c
ai ku la g. Ngay sau c hai c hc tr ng dy chm ngn n du treo trn t߶ng. Gi hc tip
theo khi c lp ang hc v tnh oan trang ca c n sinh Anh v mt ngy c bit ca c ta, th
bt cht ngn n in sng tr li nhng cng khng ko di c my pht. Ney Youda ni: "m
no cng nh vy. Nhng nm ngoi chng ti cn khng c cht in no ht. Nhng thi, by gi
anh dy chng ti mt lc i."
B qu bt ng, ti chn i mt cu bt cht ti trong c, l: "Ngi bt c sc mnh hn li
g߽m". Ti vit cu trn bng en. Sau khi tp c li nhiu ln, m hc sinh hi ti cu l
ngha g. Ti tr li l: "Nhng cun sch c th dy chng ta nhiu iu m sng n th khng." Ti
ngh ti nhng cnh ng cht v khng bit ti c thuyt phc c g khng. Ri lp hc kt thc,
hc tr ln lt b ln bn 150 riel - khong vi ho, v ri vi v v nh - c l my ch mi hc c
y s a h ti gn mt i sng tt p hn chng.
߶ng ph Nam vang th lun lun tp np nhng ng nht l khu Prachem Ben trong ngy l Vu
lan. Trong ci nng kinh ng߶i, loi xe hi xe gn my xe p cng v nhng ngi cha trong
thnh ph. T pha bn ngoi khu cha chnh Ounalom gn mt sng, Men Saman tn ng߶i h߾ng
dn gii thch cho ti v ngha ca ngy l: "Nhng ng߶i cht v cha trong ngy ny tm gp li
gia nh. Nu khng gp c ng߶i thn th gia nh s b qu trch v h s lm n kh khn."
Chng ti i qua nhng bn tay cha ra ca m ng߶i n my, a s l nhng th߽ng ph binh b
qu ct bi mn; c c nhng em b tri rt t nhng lng x pha nam b ngp lt trong ma h
n߾c l.
Chng ti i theo dng ng߶i vo cha, a s l ph n vi y phc l nhng chic vy sarong sm v
o cnh trng. H mang nhng chic khay vi cm si chui g c cc loi bnh v trng. Trong cha
mt du vi trn nh cao; h ti t khay thc n d߾i chn nhng nh s c c tn nhng
ng߶i thn qu c ng thi nghe c li cu nguyn cho mi ng߶i.
Phi nhc ti tn mi ng߶i cht ti ngh khng kh s su thm n chng no. Nhng khng, nhiu
gia nh sau khi lm l cng d߶ng, h ngi phn tn trn nn nh, d߾i ci nhn t bi ca bc tng
Pht v i, h vui v n v chuyn tr nh bui du ngon ngoi cng vin. Mt s gia nh khc th
t߽i c߶i ng chp hnh trn nhng bc thm tr߾c cha. Mt b c nhn thy ti, em cho mt t
c nu cri v bo "n, n i ch," Ti chia phn n vi b c, sau tr߾c khi tm bit c ng li
chc ti c sng lu. D nhin ch l tp tc chc tng c truyn ca ngi Cambt, nhng du
sao vi cc iu tai nghe mt thy v nhng nm bo tn ca Khmer , li chc y vn khin tim ti
au nhi.
Vo ti lnh th Vit nam, con sng bt u trn lan v tr nn tht phong ph, gm hai nhnh chnh
m ng߶i Vit gi tn l Tin giang v Hu giang chy qua mt vng chu th rng khong 15 ngn
500 dm vung, mnh mng v m thp, ti y con sng li chia thm nhnh, gm by nhnh chnh
tr߾c khi ra bin Nam hi. Cn hai nhnh na b lp khut t nhiu nm nhng ng߶i Vit
nam vn gi con s 9 nh con s hn nn vn gi tn con sng l Cu long, ngha l 9 con rng.
Cn v s nhng sng lch chng cht ra vo cc nhnh sng y, chiu di ca thy l ny ln ti 2000
dm, gn bng chiu di ca chnh con sng Mekong. y l mng l߾i thy l giao thng chnh v
t߾i bn cho c vng chu th. Vit nam l quc gia ng dn nht vng ng nam v khong 1/5
ca dn s 70 triu sng trong vng chu th sng Cu long, ng hng th ba trn th gii v xut
cng la go, chim mt na tng s la go sn xut trong x.
Ti n th x Phng hip cng l trung tm vng ng bng vo ngy hp ch. y cng l ni by
nhnh sng gp nhau, vi bao con thuyn c mc ch y tri cy: chui, da, da, da... cng
v. Mi con thuyn do mt ngi ng pha ui va cho va li h߾ng v cc con thuyn bun ln
tr gi trao i nhng mn hng. xa trng ging nh n ch con qun qut bm ly ch m.
Trn mi chic xung nh a s l ph n vi khun mt khut sau nhng chic nn l. Tm tm li
vi nhau quang cnh trng ging nh mt cnh ng nm trn mt n߾c.
Ti hi Nim, tn ng߶i thng dch: "Ti sao c nhiu ph n nh vy?" "V cc b cc c mi c kin
nhn tr gi, ng thy h ang chy quanh tm c gi hi" trong khi th con thuyn chng
ti phi lch ti ti lui e khi ng vo nhng chic ghe khc.
i su vo con lch khong mt dm chng ti ti thm mt nng tri. Ng߶i li y thuyn vo
b lch rm rp nhng cy c. Tr߾c khi nhy ra khi ghe, bit tr߾c mt t s bn ly ti xn cao
ng qun. Nim v ti leo ln mt b sng dc trn trt khi ti cn nh g ca L vn Hnh. Hnh
va t ngoi rung tr v v c my a con trai ln gi߶ng. Hnh b ct hai chn t trn gi.
Khi thy ti nhn vo hai mm chn ct, Hnh ni: "Ti c th lm vic nh mi ng߶i. Ti c th
tro cy, o rch quanh rung c th di chuyn bng xung nh m khi phi i b. trn ghe
ti c th t mnh xoay tr qua li."
Hnh b ct hai chn khi cn l mt ng߶i lnh c ca min Nam trong vng ng bng sng Cu
long tr߾c y. Anh ni: "Qu kh ca ti khng b nh n߾c cng sn tr dp, thy ti chu kh lm
vic cc nhc, h vn cho ti vay vn lm n."
Sau chin tranh, nh n߾c mun phc hi mc sn xut nng phm trong vng, h khuyn khch ti
nh c. Ri t nm 1980, chnh sch nng tc tp th c bi b, nng dn c quyn t hu tr
li v mc sn xut c bung ra.
Vi hn hai mu rung, Hnh c th lm ba v ma mi nm. Con sng Mekong khng phi ch em
n߾c vo t߾i rung m cn mang ti lp t ph sa mu m trong nhng ma n߾c l cng tm c
vo trong cc ao. Ch ring nm ngoi Hnh thu hoch c hn 300 k tm. Hnh ni: "Ti ti y
vi hai bn tay trng. Sau chin tranh th y l vng t b hoang. Ti phi o m߽ng v v t.
Lc ti l ng߶i ngho nht trong vng. Nhng by gi th ti bt kp mi ng߶i v cn c th hn
mt s ng߶i khc."
Ng߶i tnh y vin аng thp tn l M߶i Nhe v hu, tr߾c tng l s quan trong qun i Vit
cng b cht mt v lu n, ni vi ti: "аng Thp l mt khu n nu l t߷ng, hi chng ti
khng s g ht ngoi chin tranh ha hc, chng ti hon ton b b tay." Ь xua Vit cng ra khi
vng, ng߶i M cho o knh m߽ng tt cn cc m ly, ri cho my bay ri bom Napalm v
cht khai quang dit ht cy c...Sau chin tranh Rng St vn cn hoang d nhng hon ton b
nhim c." ng k li khi cn lm Tnh y, ng thc hin k hoch p dn n߾c v trng li
cc khu rng ra sao.
Ban u chng ti nh di chuyn bng xe nhng do l lt lm ngp cc ng s, chng ti phi dng
thuyn di chuyn; trong ban m ngi ti cng phi cn thn len lch qua nhng l߾i c ch c lm
du t m vi nhng ngn n bng kh t."
Sng hm sau ti c Trm chim, c bo tr ti chnh mt phn bi Hip hi Bo tn Hoa k.
y ti thy c mt s kt qu trong n lc phc hi y. Cng i vi ti l nh nghin cu chim
tn V Qu thuc i hc H ni. Chic ghe ca chng ti i lch gia nhng lm lau sy rm rp,
gy ng khin nhng con dic xm ht hong phi ct cnh tung bay. Tin s V Qu ch vo mt
n vt ang bay qua trn u, ri vnh tai lng nghe ting con chim bi c. Ti phi tht ln: "Tht
tuyt p." V Qu bo nu ti tr li y trong vng 2 thng na, khong vo thng Ging, ti c th
thy nhng n hc bay ti t h߾ng ng, cng l n di iu cui cng ca vng ng nam .
By gi c hng ngn nhng con su u cao nm b sng trong Trm chim hng ngy i kim
thc n ch yu l c. V Qu cn ni thm: "Vi ng߶i Vit nam, th ging hc l biu tng cho s
sng lu v tui th."
Qun i M x dng cht Da cam gia khong 1962 ti 1970 nhm ph hy cc xo huyt n np ca
cng qun. Cht Da cam c cha c t Dioxin, c bit c tc hi trn c th. Cht c t ny vn
nm trong lng t v trong c th nhng ngi dn vng ng bng sng Cu long. Cc khoa hc gia
Vit nam th tin rng cc d tt bm sinh, h thai, ri lon thn kinh v c mt s dng bnh ung th
phn ln c lin h ti cht Da cam. Trong khi cc chuyn gia ngi M th thn trng cho rng cc
kho st y th s v cha th a ti kt lun no. Nhng h thy mc cht Dioxin c cao hn
trong nhm bnh nhn nghin cu.
Яi i vi mt s ngi dn y th cc l lun khoa hc y l v ngha. Ngay trong th x C Mau,
pha nam ng bng sng Cu long, ti c gii thiu gp ng Lm Nhc Trung 61 tui vi i mt
sm sau ln knh nh xoy vo ng߶i i din. ng thuc bang hi ng߶i Hoa sng bng ngh tho
bt t cho cc gia nh Trung hoa khc. Ca hiu ca ng nm trn mt nhnh ph ca con sng
Mekong. ng ta dn ti vo mt bung trong v ch cho ti thy a con trai 25 tui, nm trn mt
chic gi߶ng nh vi thn hnh tn t v co qup, li th th ra ch nghe c ting rn. Ti ch ti
phn cn li l i bn tay thon p vi mng tay th c b m t mu sn . ng Trung khng
nh r thm ha ti vo nm no - c l khong 1968 hay 1969 nhng ng th khng bao gi qun
c ci ngy hm y. Mt chic my bay ln bay ln trn lng th ra t pha sau 4 ln khi trng
ph m xung mt t. ng ta k li: "Ch vi gi sau th cy c ho r, by ngy sau tt c l cy u
rng xung. Bn a con ca ti lc ang chi ngoi sn, chng n u b st. Ch trong vng hai
nm sau, ba trong bn a b cht, ngoi tr thng con trai hin gi, v lc n cn qu nh ch
mi vi thng. Nhng t sut 15 nm qua n hu nh lit gi߶ng, khng th t tm ra chm sc. N
mi au t߷ng cht hi thng ri; khng lm g c thuc men m ch c vi thang thuc c truyn."
Vi cc chuyn gia y t khc th cho rng tnh trng y khng lin h g ti cht Da cam m do nguyn
nhn khc. Nhng vi ng߶i dn y th tip tc li v ln n cht khai quang gy nn nhng
cn bnh k qui y. ng Trung ni: "Ti mun cu chuyn ny phi c k li; v ng߶i ta phi tm
cch cu gip nhng ng߶i dn v ti hon nn v cuc chin tranh." Khung, tn a b trai, bt
u rn nc, ng Trung ti gip n tr mnh. ng ko tm mn p che tm thn th co qup ca
n ch cha l ra i bn tay cn p y.
* Tm Bnh is the pen-name of a famous Vietnamese writer who uses it, when it comes to translation
and compiling non-Vietnamese documents.
VISITOR no
