Politicki esej

PORTRET CRNOGORSKOG VELIKOSRBINA

Jevrem Brkovic

Vulgarno srbujuci, ti nasi nacertanijevci, u stvari, grdno, a uz to jos i dozlaboga primitivno i ni malo dobronamjerno, podmecu srpskom narodu i njegovoj sveukupnoj istorijskoj opredijeljenosti za avnojevsko jugoslovenstvo. Pateticno i folklorno se zalazuci za kosovsku, vidovdansku i feudalno velmosku tradiciju, njihovo istorijsko sljepilo ne moze da uoci i markira i one druge tradicije tog istog naroda, one u pravom smislu narodne, ustanicke, buntovnicke i golgotske, one demokratske i slobodarske, one svetozarsko markovicke i tucovicke, one radnicke i proleterske, one strajkacke, one uzicke i kragujevacke, one dvadesetsedmomartovske u kojima se ispoljilo istinsko bilo i bice srpskog naroda.

Zajedno sa srpskim nacionalistima, to jest kao njihov provincijski servis, crnogorski velikosrbi koriste svaku priliku i nepriliku da, pozivajuci se na srpsku tradiciju u Crnoj Gori, ospore crnogorsko nacionalno bice, njegovu istorijsku uslovljenost, a nerijetko i toliko legitimnu drzavnost. Oni to cine na nedopustivo drzak i primitivan nacin, zapravo, na nacin primjeren njihovom intelektualnom i istorijskom sljepilu, njihovom znanju i obrazovanju, gdje su krunski argumenti narocka i narodna poezija, zatim, neke arhivske i memoarske "cinjenice" iz nuzdenog crnogorskog devetnaestog vijeka, kao i sva ona pravoslavno - crkveno - slovenska osjecajnost i dokumentaristika, koja izdvojena iz konteksta ondasnjih poklica, opredjeljenja i zbivanja, ne moze imati pravu istorijsku tezinu, a samim tim ni znacenje.

Neznanje je majka svih nasih nesporazuma, a njihovo neznanje je i otac i majka njihovih zabluda, pa evo i hajki na proslost, sadasnjost i buducnost sopstvenog naroda. I tragicna je i smijesna je sudbina takvih nasih hajkaca. Oni su knjizevnici bez vrijedne knjige, mnogo su vise usmenjaci nego pismenjaci, oni si Crnogorci (geografski) bez crnogorskog nacionalnog osjecanja, oni su Srbi veci od Srba, oni su tigle koritace "na krovu srpske drzave", oni su "dragi kamen u srpskoj kruni", oni su Srbi, a Srbi su samo Srbijanci, oni su de lux Srbi, oni su svi doseljeni s Kosova, a Srbijanci su pobjeglice iz Crne Gore, oni su potomci Orlovica, Mrnjavcevica, Obilica, Jugovica, Strahinjica, Kosancica i Toplica, a Srbijanci su potomci crnogorskih i hercegovackih stocara, oni su ocuvali srpstvo, a Srbijanci su ga upropastili, oni su srpski Prusi, a Srbijanci su cifte, trgovci, cevabdzije, sicardzije, Cigani i Cincari, oni su potomci "onijeh sto su bili na Dusanovom dvoru", u Dusanovoj sviti, a Srbijanci su Gedze, Vlasi, Civijasi i Carapani, oni su kvasac i so soli srpske, a Srbijanci su tijesto bez ukusa i mirisa, oni su rasa nad rasama, a Srbijanci su samo bioloski kvantitet zemljogledeci Moravci i Macvani, vranjanske sevdalije i niske jezikokvarlije, oni su samo Oni, a svi ostali su tu da je vise "zivijeh i pravoslavnijeh", njihova je kapa s crnim obodom - vjecitim florom za nikad osvecenim Kosovom, oni su ljudi s "nebeskijeh strana", a Srbijanci sa "zemaljskijeh i radnijeh" strmina i strnista, njihova je tica orao, a srbijanska krestalica i seva, njihova je domaca zivotinja konj, a srbijanska prase, njihova je divljac vuk , a srbijanska lisica, njihovo je drvo bor, a srbijansko sljiva ranka, njihovo je cvijece pelin i bejturan (jado), a srbijansko bosiok, seboj i majcina dusica, i tako redom sve do onog vjerovanja da su oni umno i fizicki nadvisije nad svima, a posebno nad Srbijancima.

Ta uzasno nelogicna logika srbujuscih Crnogoraca, ili crnogorskih velikosrba, ta logika na komarcevim nogama, ta fantasticna montanjarska ubijedjenost o nekakvu urodjenu supremaciju nad svim i svakim, vec je poodavno dosmrdjela i srpskom i crnogorskom narodu. Takve grupice i pojedinci - a njih ima najvise, ili samo medju, nazovi, intelektualcima, posebno "piscima" prosvjetnim radnicima, guslarima i toboze naucnicima istorijske struke - od svega srpskog prisvajaju samo ime i jedan dio onog vlastelinskog srednjovjekovlja, a sve ostalo, pogotovo noviju istoriju, onu koja pocinje od Svetozara Markovica i Dimitrija Tucovica, ignorisu i precutkuju kao nesrpsku, a najnoviju - ovu revolucionarnu i komunisticku, ovu samoupravnu i socijalisticku, pripisuju Kominterni i njenim balkanskim agentima, ciji je, po njima, jedini cilj bio razbijanje srpstva i svega srpskog. Ta sasvim paranoicna, neznalacka, neistorijska, nacionalisticka i desno - dogmatska histerija sve vise, iz dana u dan, povampiruje jednu ogavno besmislenu mitomaniju, vec izandjalu, olinjalu i svestrano osporenu i na taj nacin unosi neshvatljive zabune i zablude medju ova dva bratska naroda. Uz sve to jos ide i ono, nerijetko ocijukanje s cetnistvom, valorizirajuci ga kao antifasisticki pokret srpskog i crnogorskog naroda i u mnogo cemu ga pretpostavljajuci revoluciji i narodnooslobodilackoj borbi.

Portret crnogorskog velikosrbina je, po mnogo cemu, nakazniji i primitivniji od slicnog portreta njegovog knjizevnickog beogratskog sabrata po idejama i nacionalistickom furiozumu. Neretusiran je i neuramljen, rasplinut je i narativan do te mjere da djeluje kao sladunjavi kiceraj iz najprovincijskije staklorezacke radnje. Na njemu su vidljivi samo predebeli namazi kvazi-epske i kvazi-istorijske pastuoznosti, deseteracka potka i tamjansko-voskarska osnova. Sa lica mu se cita da se u tom miljeu osjeca, ipak, kao dodjos i uljez kojemu se malo vjeruje. Besmisleno je lakomislen, galamdzija je i violentnjak bez ijednog egzaktnog argumenta, babolog je i arhaicar koji se redovno poziva na djeda i djedovsku logiku, na pricalastvo uz ognjiste, a ne procitano, na domacu istoriju, a ne onu narodnu, vjekovnu i po svemu mucenicku, na zajednicki tamjan, krst i petrahilj, a ne na zajednicke otpore dinastickim racunima i raznim drugim racunanjima, na svoje zasluge u srpskom, a ne srbijanskom kontekstu, na razne velimirovice, moljevice, djuretice i jovanovice, na dinasticko rodjastvo i Aleksandrov cetinjski akcenat, na cetiri ocila, kojima on ne zna pravo znacenje, vec ih cita kao "sama sloga Srbina spasava", na porijeklo mnogih srpskih velikana, na Vozdove korijene, a mnogo manje na one Milosa Obrenovica, mada su isti, na Nemanjin grad kraj rijeke Ribnice, koji je, bar to je naucno dokazano, i to od srpskog naucnika Djurdjeva, turska tvrdjava Depedeken iz 1474. godine, na Njegosevo srpstvo, cije prave dimenzije i sustinsko znacenje nije nikad dokucio, na Podgoricku skupstinu i njenu toboznju legalnost, na sve one istorijske i neistorijske naslage kojih ima kod svih naroda, a pogotovo onih srodnih i istorijskom sudbinom duboko povezanih.

Te tipicno crnogorske velikosrpske ulizice nemaju cak ni onu nacionalisticku ukicmenost, koju i te kako ima njegov velikosrpski brat u Beogradu, ili negdje drugdje, da se u takvom miljeu i drustvancetu ponasa kao jednaki s jednakim, bar po idejama i teznjama. On je, a on je toga svjestan, tu samo trenutna i malo vazna spodoba ili mirodjija, koja onom starijem velikosrpskom bratu treba samo kao sredstvo i djelujuci dezurni mikrofon na prostorima prema kojima je ovaj vazda i u svakoj prilici paternalisticki raspolozen. Taj tipicno nas i po naski raspricani srbujusci Crnogorac, i pored sve svoje galamdzijske euforicnosti, umisljenih i izmisljenih zasluga za srpstvo, dobro zna da je on u tom tancujucem kolu svog velikosrpskog brata samo tuzni i vazda drugorazredni tancaros i prirepak, da se svuda i u svakoj prilici mora, prije svega, dokazivati kao Srbin, a tek kakvi mu sve ispiti predstoje za sticanje tog uvazenog zvanja Velikosrbin. On dobro zna da je u tome samo amater, covjek za obavljanje onih prljavih i rizicnih poslova, na koje on, po logici estradne "hrabrosti", veoma rado pristaje. Njegova zvonka i suplja uobrazilja, patetika, fanaticna pravovjernost i folklorna nadusenost, pocesto zasmetaju mnogo tananijem i suptilnijem uhu onog mu starijeg i racionalnijeg velikosrpskog pobra, pred kojim ovaj nas grlojagodas mora revnosno i smjerno polagati nove ispite svakodnevne odanosti, mora se dokazivati, ako ustreba i po nekoliko puta dnevno.

Crnogorski velikosrbin i srpski velikosrbin, su u stvari, dva sasvim razlicita lica jedne iste medalje, dvije mentalnosti i dva mentaliteta iste nacionalisticke orjentacije. I pored iste ili slicne idejnosti, njihov odnos je, u svim nacionalistickim seansama, odnos sluge i gospodara, odnos dokazanog i onog koji se neprekidno mora dokazivati, jer mu se nikad i sasvim dovoljno ne vjeruje, a sve to zbog njegove naivne pretencioznosti i umisljenog fanatizma da je on Srbin sa dna kace, a Srbijanac Srbin tek sa ivera te iste kace, ili bolje reci njen odjucerasnji poklopac, pod kojim se ovaj Dusanov i Orlovicev potomak ne osjeca bas najbolje i najkomotnije.

Crnogorski velikosrbin nema hrabrosti da svom starijem i umnijem nacionalistickom sabratu kaze, ili bar prisapne, neke tragicne istine iz 1918. pa nadalje, kada su bili na zajednickom poslu prisajedinjenja Crne Gore, da mu ukaze i pojasni, kao jednaki jednakomu po svemu, ako su vec isto, ako su vec braca, kako je doslo do onakvih postupaka srpske vojske u Crnoj Gori. Takav odnos nije odnos naroda prema narodu, vec odnos jedne dinastije i njene vojske, posebno oficirskog kora, koja je morala krvavo da se obracuna sa pristalicama jedne druge dinastije. I jedan i drugi taj period njihove saradnje, i svo ono sto je tom prilikom ucinjeno sa crnogorskim narodom, rado precutkuju i rado pripisuju visim interesima stvaranja nove troimene kraljevine. Crnogorskog velikosrbina, vjerovatno, negdje duboko u njegovom predebelo zapretanom ponosu makar zavicajnom osjecaju, mora da bole svi oni neshvatljivi postupci, kako bi on rekao, srbijanske vojske prema crnogorskom narodu, po njemu samo zivlju. Boljelo je to i srpske vojnike, ali vojnik je vojnik, i bez obzira na sve njegove nadcovjecanske muke, one solunske i kajmakcalanske, morao je izvrsavati naredjenja svojih starjesina, a oni dinasticke i regentske upute, iako se radilo o saveznicima i istovjernoj braci, pa i o istonarodnoj, po njima i njihovom dinastickom konceptu ujedinjenja. Da crnogorski velikosrbin nije preispoljeni inferiorac u odnosu na svog starijeg nacionalistickog sabrata, on bi ga, bar u casovima nacionalisticke dokolice, upitao - zna li za onu strogu naredbu vojvode Zivojina Misica, br. 32257 od 19.novembra 1918.godine, srpskoj vojsci u Crnoj Gori, koja glasi:

Nastojte najenergicnije i svim sredstvima da se na teritorije koje je nasa vojska OKUPIRALA ugusi svaka agitacija. Za ovo vam stoje na raspolozenje sva sredstva s kojima raspolazete bez ikakvog obzira.

Ne smije to nase velikosrpsko momce, kao sto nijesu smjeli ni oni njegovi uzori, prije njega, ni da pisne pred svojim nacionalistickim mentorom o tome da je dinastija Karadjordjevica, a samim tim i Vrhovna komanda Crnu Goru smatrala OKUPIRANOM, a ne OSLOBODJENOM teritorijom. Takav eglen se medju njima nikada ne moze zapodjenuti, jer nije sasvim prijatan ni jednom ni drugom. Da ne govorimo o onim mnogo drasticnijim detaljima koji su nasli mjesta u raznim publikacijama gdje su s imenom i prezimenom opisani svi okupacioni postupci nad neduznim crnogorskim narodom. Bilo bi van uma i istorijske situacije tvrditi da je takodje, neduzni srpski narod imao bilo kakve veze sa svim onim sto se tih godina desavalo u Crnoj Gori. Uostalom, ko je i jedan i drugi narod pitao o postupcima vojske, koja je, rekli smo, morala da slusa dobro instruirani i prisajediniteljski raspolozeni oficirski kor. Srpski narod i nije znao sta se sve desava u Crnoj Gori i kako se tamo postupa, a crnogorski narod je, shvatio da se, gubeci drzavu, mora cvrsto uhvatiti za granu svog narodnog i nacionalnog bica. Omalovazavati simbole jednog naroda, rugati im se i skrnaviti ih, izgleda da svakom narodu, pa i crnogorskom, teze pada od podnosenja zrtava, pa i najteze vrste mucenistva. Da je to tacno, ukazuje nam i jedan cudesno skaradan detalj iz decembra 1918.godine koji je ostao zabiljezen u knjizi "Iz krvavog albuma Karadjordjevica" objavljenog 1921.godine.

"Jednoga dana, decembra 1918. u 1 sat nocu, jedna grupa srbijanskih oficira, pracena vojnicima i jednom grupom najgore fukare, kojom su terorizirali cestito i mirno stanovnistvo, izvrsila je u Niksicu sljedeci odvratan zlocin, zeleci tim ubiti autoritet crkve, odnosno svetitelja - patrona crnogorskog naroda i crnogorske drzave. Napravili su tri kovcega, na formu mrtvackih sanduka. Na jednom je bilo napisano Sv. Petar, na drugom Sv. Vasilije, a na trecem crnogorska kruna. Ove kovcege su nosili kroz varos Niksic na nacin kao sto se cine crkvene procesije, zatim su se zadrzali na trgu, gdje su iskopali tri groba, u koja su polozili ova tri kovcega. Poslije ovoga odrzali su opjelo, kao sto se cini u pravoslavnoj crkvi prilikom sahrane. Kako je pravoslavnoj crkvi obicaj da se grobovi preliju vinom i uljem, to su umjesto toga, srbijanski oficiri prepisali javno grobove. To su oficiri: pjesadijski porucnik Dusan Stajic, pjesadijski porucnik Mijuskovic i artiljerijski porucnik Tunguz".

Naravno, da crnogorski velikosrbin, o ovom i slicnim detaljima iz tog perioda, nece nikada nista reci, progutace ih kao istorijsku pljuvacku da ne bi naljutio, ili izazvao na suprotstavljanje, svog nacionalistickog drugara, koji, vjerovatno, za ovaj i slicne detalje nikada nije cuo, jer takve istorijske "sitnice" spadaju u postupke koji se rado precutkuju, a nerado spominju.