Edukazzjoni ghal Kul]add Edukazzjoni g]al Kul]add
e\istiet minn dejjem
"Qabel fid-dinja kienu jikkmandaw ir-Rejiet. Kien hawn l-iskjavi u l-foqra. In-nies ma kinux jafu jiktbu u jaqraw, u kienu aktar injoranti. Il-ra[el kien aktar importanti mill-mara, li xog]lha kien li tie]u ]sieb ir-ra[el u l-familja. "
Meta nargumentaw b'dan il-mod inkunu qed insemmu ftit biss mill-Istorja Politika u Storja ta' l-Edukazzjoni. Imkien fid-dinja qatt ma' e\istiet sistema politika perfetta, la fil-pre\ent u lanqas fl-img]oddi. Madankollu mhux veru li fl-img]oddi in-nies kienu injoranti. Lanqas huwa minnu li xog]ol il-mara kien minn dejjem id-dar u li l-edukazzjoni minn dejjem kienet limitata g]al ftit ir[iel sinjuri. Kif ser naraw mhux minn dejjem kien hemm l-istess tmexxija b]al ta' l-E[izzjani u r-Rumani.
Illum ]afna nies li huma kontra l-eman`ipazzjoni tal-mara, jippruvaw ipin[u is-sitwazzjoni b]ala wa]da radikali, u li tista' [[ib bosta problemi [odda. }afna jg]idu li l-mara minn dejjem kienet inqas mir-ra[el, jew kellha rwoli differenti. Aktar ma nag]mlu stereotipi, aktar ser ikun diffi`li biex il-mara tkun ugwali g]ar-ra[el. Fi \mien il-Griegi ser naraw l-istess ideat. Aristotle, fost o]rajn, raqqaw ir-rwol tal-mara g]al 'materja mhux ma]dmuma' li qed tistenna is-'semen' tar-ra[el. Il-Mara hija "maskili iddiformat" g]aliex ma tipprodu`ix, imma tirriprodu`i. Bosta studjuzi tal-Medju Evu, fosthom San {ilormu u San Tumas, [ew influwenzati mill-Filosofija u fisjolo[ija t'Aristotle. Madankollu wie]ed irid jg]id li Aristole mhuwiex qieg]ed jag]tina stampa globali tas-so`jetajiet kollha fl-istorja. Ma' tistax mill-kotba ta' Aristotle to]ro[ konklu\jonijiet li so`jetajiet fejn il-mara eman`ipat ru]ha, qatt ma e\istew,
Jekk nistudjaw is-so`jeta' Griega nistg]u naraw diversi aspetti li je\istu fl-Edukazzjoni moderna. Il-Griegi kellhom interess fuq il-]ajja politika, x'inhija l-a]jar edukazzjoni. F'dan l-istudju tajt ]arsa lejn il-bidu ta`-`ivilta' Griega fi Kreta, li kellha influwenzi kbar E[izzjani, sa \mien ir-Rumani, li ta' l-a]]ar [ew influwenzati minn dawk Griegi.
L-E[ittu
Fil-Bidu ta`-`ivilta' Kretana, l-E[ittu kien immexxi mill-Farawni. Il-piramidi kbar ta' l-E[ittu huma il-frott tax-xog]ol ta' miljuni ta' nies. Jekk nie]du b]ala e\empju il-Piramida l-Kbira, fiha 2,300,000 blokka li ji\nu 2.8 tunellata -il wa]da. B'kollox ]adet 23 sena biex inbniet, ji[ifieri madwar 300 [ebla kienu jinqatg]u, jitnaddfu, u jin]arru f'posthom kuljum. Dan kien jinvolvi numru kbir ta' skjavi ta]t l-istruttura ta' gvern b'sa]]tu.
Minkejja dan kollu, wie]ed ma jistax ma jsemmix kemm l-e[izzjani imxew bilmod biex ibiddlu mir-ramm g]all-bron\ u aktar bilmod biex jimxu mill-bron\ g]all-]adid, Ma nafux li kellhom xi kodi`I ta' li[i. L-istudji tag]hom fil-Matematika u fl-Astronomija ma kien avvanzat xejn. Il-Medi`ina E[izzjana kienet b]al ma[ija u ma nafux bi studju xjentifiku b]alma g]amel Aristotle fil-Gre`ja sabiex jifhem il-bniedem u l-annimal. Is-sistema li kienu jiktbu biha kienet antikwata. Tant li kienu g]adhom ju\aw il-hieroglyphic, meta di[a kien \viluppat l-alfabett. B'hekk l-E[izzjani ma setawx jesprimu bil-kitba sentimenti g]oljin b]al fer] u m]abba. Anke fl-arti imxew xi ftit bilmod. Tant li kienu jpin[u kollox la [enba. Tut-Camou da]]al xi ]a[a ferm aktar interessanti. Fi tpin[ija naraw lit-tifla tieg]u u b]as-soltu hu ftit og]la minnha. I\da interessanti il-mara liebsa transparenti, tidher il-figura tag]ha mill-]wejje[. Dan juri li fejn riedu setg]u javvanzaw, I\da min]abba ra[unijiet ta' `entralizzazjoni kienu restritti ]afna.
Kreta
Il-Kretani kellhom relazzjonijiet politi`i u kummercjali tajba hafna ma' l-Egittu u dan wassal biex jisselfu wkoll l-arti.
G]aldaqstant il-Kretani ma kinux kuntenti b'l-arti E[izzjana biss u \viluppawha. Ir-Reli[jon ma baqg]etx daqshekk influwenti u l-g]ajn prin`ipali ta' l-arti. Aktar bdew ju\aw l-arti bhala ti\jin u dekorazzjoni. Kienu jag]mlu kolonni kkuluriti u jibni palazzi kbar. Fil-kmamar, kienu jpin[u dak li jaraw madwarhom. Kienu jibnu palazzi kbar, mhux aktar bl-idea ta' ]ajja o]ra, imma biex juru biss il-potenzjal tar-rejiet. E\empju `ar ]afna ta' dan, kien il-palazz ta' Minos fi Knossus, li qisu laberint, tant hu kbir li wie]ed jintilef fih. Kellhom ukoll konvenjenzi li kienu g]anja ]afna g]al dak iz-zmien, fosthom artijiet miksija, sistema ta' drena[[, kmamar tas-sodda, u anke spe`i ta' ][ie[.
Kemm fil-pittura, kif ukoll fl-iskultura, l-Kretani kienu jda]]lu ]afna l-barri. Minn pittura nistg]u naraw li kien isir ritwal, fejn [uvni jew tfajla kienu jag]mlu kutrumbajsa mal-qarn. Dan ir-ritwal kienu jag]mluh il-Babiloni\i fost o]rajn. Kretan kien bniedem kur\itajr fih innifsu. Dejjem kienu jippruvaw jirran[aw. Bidlu l-]sieb ta' l-arti - ma tawx kaz aktar ir-religjon, imma l-pitturi tag]hom juru fjuri , frott u annimali.
F'pittura naraw mara bis-sriep f'idejha - is-serp minn dejjem kien simbolu ta' fertilita. G]alhekk g]ad hemm influwenza ta' l-E[izzjani, g]amluhom aktar realisti`i u g]amlu movimenti. Ma baqg]etx aktar dik il-pittura catta, bla perspettiva, u la [enba. Issa l-karattri, bdew jidhru li qed I`aqalqu ri[lejhom.
Il-mara Kretana narawha tag]mel sagrifi``ji g]all-allat. Narawha b]ala sa`erdotessa kif ukoll b]ala re[ina. La darba il-mara kellha dan is-sehem fis-so`jeta' ifisser li l-edukazzjoni tag]ha kienet ugwali g]al dik tar-ra[el.
Mycenea u |mien il-Gwerra ta' Trojja
Aktar tard f'Mycenea naraw il-mara tmur g]all-ka``a wa]idha, kif ukoll I\omm ir-riedni ta\-\iemel f'idejha.
Wara li Mycenea [iet attakkata ippruvaw jiffurmaw polis. Bosta bdiewa spi``aw ja]dmu g]all-barunijiet. Fl-Istati Griegi kiem hemm antagoni\mu kbir bejn il-Klassi tal-g]onja jew l-aristokrazija u l-Klassi tal-]addiema jew id-demos. Bosta demos ma kellhomx opportunitajiet fl-edukazzjoni u politikament [ew immanipulati mill-aristokrazija. Kif wie]ed jista' jifhem, il-mara f'dawn I\-\minijiet bilkemm tissemma', g]ajr f'Iliad u Odisseus ta' Omeru. Omeru donnu jixtieq jer[a' jqajjem il-perjodu ta' Mycenea.
Fi \mien fejn il-mara ftit li xejn kellha le]en fis-so`jeta', insibu lil Sappho, il-poetessa kbira u forsi l-ewwel mara li titkellem dwar is-sess tag]ha. Is-so`jeta' kienet titmexxa mill-ir[iel. Madankollu, insibu wkoll li f'dan I\-\mien, ftit qabel I\-|mien Klassiku, naraw bidu g]all-glorja ta' l-allat nisa. Sappho kienet tie]u ]sieb skola tal-bniet, u jidher li f'dawn I\-\minijiet kien hemm diversi boarding schools fejn il-bniet kienu edukati tajjeb ]afna.
Ateni
Ateni wirtet din it-tip ta' `ivilta'. Ateni ]allitilna l-aqwa wirt artistiku u edukattiv. Insibu ]afna fuq il-]ajja ta' kuljum, kif ukoll l-aqwa filosfi u l-isba] tempji. Jidher li l-edukazzjoni avvanzat sew. Madankollu, il-po\izzjoni so`jali tal-mara tbaxxiet ukoll. Ftit nisa kienu jafu jiktbu u jaqraw. Is-sistema politika kienet wa]da demokratika. F'dan I\-\mien f'Ateni kien hemm popolazzjoni ta' 250,000. Minn dawn kollha madwar 35,000 biss kienu jivvutaw. L-ir[iel kienu jiddiskutu bejniethom temi politi`I ta' dak I\-\mien, I\da ]afna kienu dawk li ma jag]tux ka\.
G]alkemm il-mara t'Ateni kienet toqg]od id-dar, u riedet tbaxxi rasha g]al dak li jg]idilha \ew[ha, b]alma ji[ri illum, xi kultant kellha ta]dem sabiex tg]in lill-familja. Aristotle jg]id li "l-fqar g]andhom ju\aw lin-nisa tag]hom u t-tfal b]ala sefturi, peress li m'g]andhomx ilsiera" (Politics, 6, 8 p.1323a).
Sparta
Fi \mien Platun, ]afna kienu tal-fehma li Sparta u Kreta kellhom l-aqwa kostituzzjoni (Republic 544c2). Is-sistema politika Spartana, Timarkija, m'g]adiex te\isti illum. Fi Sparta kien hemm klassi wa]da: Kull `ittadin Spartan kien suldat, u kul]add kien jir`ievi edukazzjoni militari. Il-bniet, b]as-subien kienu ji[u m]arr[a f'edukazzjoni fi\ika. Fil-waqt li f'Ateni il-mara kienet tist]I to]ro[ mid-dar meta ma tkunx fil-pre\enza ta' \ew[ha, il-bniet Spartani kienu ji[ru, ji\fnu u jkantaw flimkien mas-subien, ming]ajr ]wejje[. Il-Mara Spartana kienet ]afna aktar ]arxa minn dik Atenjana. Filwaqt li f'Ateni is-skiet fil-mara kien virtu', u dejjem g]a\let li ma ssemmax le]inha, fi Sparta il-mara kienet mag]rufa li kellha ilsienha inigge\. Anke l-moda femminili , bil-libsa miftu]a fil-[enb, kienet titqies immorali f'Ateni.
Macedonia
Fis-seklu erbg]a, l-Istati Griegi [ew immexxija mill-mexxejja tal-Macedonia u sakemm kien hemm il-[lieda bejn l-E[ittu u r-Rumani, il-livell ta' edukazzjoni tjieb sew. Il-mara, b]ar-ra[el gawdiet minn opportunitajiet [odda fl-edukazzjoni. F'bosta partijiet il-mara ir`iviet l-istess edukazzjoni b]ar-ra[el.
Konklu\joni
Il-Gre`ja tal-Qedem rat diversi sistemi politi`i fosthom id-Demokrazija, Timarkija, Oligarkija, u Aristokrazija. Illum ukoll g]andna diversi sistemi politi`I u hemm ]afna x'nitg]allmu minn dawk aktar antiki. So`jetajiet fejn e\ista il-matrijarki\mu kienu ftit; x'aktar li e\istiet f'Kanaan, kif ukoll f'so`jetajiet primittivi. Bla dubju ta' xejn li kien hemm ]afna so`jetajiet fejn l-ir[iel iddominaw. Madankollu, so`jetajiet fejn kien hemm ugwaljanza e\istew ukoll, u e\istew minn dejjem. L-Edukazzjoni g]andha sehem ewlieni fil-]ajja tag]na, u tirrifletti bejn wie]ed u ie]or, il-]ajja ta' poplu. Il-mara b]ar-ra[el minn dejjem kellha sehem fis-so`jeta'. Bla dubju ta' xejn li kellek \minijiet fejn il-mara batiet u forsi anke [iet diskriminata. Pero tajjeb li ma nkunux daqshekk negattivi. Wara kollox kemm nisa u kemm ir[iel batew, inqabdu b]ala skjavi, mietu bil-gwerra u mard, sofrew il-[u] u bosta in[ustizzji.
Dan l-Istudju fuq l-Edukazzjoni Griega tal-Qedem huwa storja wa]da ta' poplu wie]ed, ming]ajr ebda distinzjoni u differenzi sabiex ikollu l-a]jar edukazzjoni li tant ]alliet influwenza fuqna.
