Αντιδάνειο λέγεται μια λέξη μιας γλώσσας Α που είναι δάνειο από άλλη γλώσσα Β, τελικά όμως προέρχεται από παλαιότερη λέξη της γλώσσας Α την οποία είχε δανειστεί (ενδεχομένως με μεσολάβηση άλλων γλωσσών) η γλώσσα Β. Να το κάνουμε πιο καθαρό με ένα απλό παράδειγμα.

Το τεφτέρι είναι δάνειο από το τουρκικό tefter. Ωστόσο, η τουρκική λέξη είναι με τη σειρά της δάνειο από το μεσαιωνικό ελληνικό διφθέριον (δέρμα, δερμάτινο βιβλίο). "Τας βίβλους διφθέρας καλεουσιν από του παλαιού Ιωνες", έλεγε (5.58) ο Ηρόδοτος.

Στο παραπάνω παράδειγμα, καμιά τρίτη γλώσσα δεν μεσολαβεί ανάμεσα στις δύο, ελληνική και τουρκική. Η λέξη ταξίδεψε από τα ελληνικά στα τουρκικά και μετά παλιννόστησε στα ελληνικά. Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις, η διαδρομή της λέξης είναι πιο περίπλοκη.

Nα πάρουμε το γνωστό παράδειγμα του καναπέ. Ο καναπές είναι δάνειο στα ελληνικά από το γαλλικό canape'. Η γαλλική λέξη προέρχεται από το μεσαιωνικό (1180) γαλλικό conope' (παραπέτασμα του κρεβατιού), που με τη σειρά του έρχεται από το λατινικό conopeum, conopium (κουνουπιέρα), που είναι δάνειο από το αρχαίο ελληνικό κωνώπιον της ελληνιστικής εποχής, που σήμαινε ακριβώς την κουνουπιέρα. Εδώ βλέπουμε και τη σημασιολογική ολίσθηση. Πρώτα η λ. σήμαινε την κουνουπιέρα, μετά σήμαινε το οποιοδήποτε παραπέτασμα του κρεβατιού, και αργότερα επεκτάθηκε η σημασία της σε ολόκληρο το έπιπλο, φτάνοντας τελικά να δηλώνει μόνο το έπιπλο -και όχι το ίδιο έπιπλο μάλιστα!

Αντιδάνεια απαντούν φυσικά σε πολλές γλώσσες, αλλά η ελληνική, λόγω της μακραίωνης ιστορίας της και λόγω της τεράστιας επιρροής των αρχαίων (και λιγότερο των βυζαντινών) ελληνικών, βρίθει κυριολεκτικά από αντιδάνεια. Εχω αποδελτιώσει πάνω από 400 περιπτώσεις, εξαιρώντας τις πολύ περισσότερες αλλά ελάχιστα ενδιαφέρουσες περιπτώσεις των επιστημονικών νεολογισμών (τηλέφωνο, αντιβιοτικά κτλ.). Μερικά κειμενάκια θα βγουν σ' αυτές τις σελίδες.

Η ιστορία της λέξης άλμπατρος

Ο Απρίλης της Αφροδίτης

Το κόλπο και το χαστούκι

Η ελληνοπρεπής μπουτίκ

Το μπάνιο

Το μπουκάλιπου νανουρίζει

Ρυθμικά τραγουδάει το τσούρμο

Ενα αντιδάνειο που δεν είναι αντιδάνειο

Από τον καναπέ στον κουνούπι και άλλα τινά

© 1998 sarant@village.uunet.lu
This page has been visited times.