კლდე მტირალი

ფეხშეუხრელად, მკვიდრად, პირდაღმეჭილი, მრისხანე დგას კლდე. სდგას ისე, ერთფერად ზამთარ-ზაფხულ. ეს კლდე მთელი მთაა კლდედ, ქვად გადაქცეული, პირისპირ ცისა, მზისა და დაბლა ქვეყნისა. ერთხელ შეხედვით როგორ საძაგლად, უმგავსოდ არის მოთუთხნილი, უსწორ-მასწოროდ, უწესოდ ერთმანეთზე მიყრილის ლოდებით: ზოგან ჩაშავებული, ზოგან გაყვითლებული, სხვაგან ჩალურჯებული, ნაკაწრი, ნაღადრი, დელგმა-ღვარისაგან გაგლილი და ჩამოღარული. აცქერდები, აცქერდები კარგა დაკვირვებით და რა ლამაზად გეჩვენება, როგორც ათასს ომში გამოვლილი ვაჟკაცი, ათასგან დაჭრილ-დაზიანებული, მაგრამ ისევ მხნედ, მამაცად და შეუპოვრად გამომცქირალნი და მებრძოლი. ძლიერ მტრიანი თუა, რომ მუდამ ფხიზლად არის, მუდამ ყელმოღერებული და თავდაუღებელი იცქირება ერთს მხარეს: იქიდამ, ადბათ, მტერს მოელის.
   ორნაირი ჯავრი უკლავს კლდეს გულსა: ერთია ცა, მეოერ ბარი. იგი გასცქერისა ბარს, გადაშლილს მინდვრებს, ლამაზად მომჩინართ. ბარი უჩანს მთას მოსვენებით დაწოლილი საძილედ. ეს უკლავს კლდეს გულს: რატომ ჩემსავით მუდამ ფეხზედ არა სდგას, რატომ ფხიზელი არ არისო; უწყევლის ბარს სიმდიდრეს გამოუსადეგარს. უყვარს ბარი, სულ იმას შესცქერის თვალ-წარბში, ვერ გამძღარა იმის სიყვარულით, უნდა მისვლა და მოხვევნა, მაგრამ თავსი წესს კლდეობისას ვერ გადასდგომია, ვერ მისულა. ერთხელ არა ჰღირსებია საბრალოს იგემოს სიტკბო სიყვარულისა. ამას უფრო გაუშტერებია, უფრო გული მოუკლავს, მაგრამ სიყვარული კლდის გულში გაუძლიაერებია ათას წილად. რა გულით უნდა საწყალს, რომ ერთი ვარდი, ან ია მოსწყვიტოს თავის სატრფოს მკერდზე. მსჭვალს უსასო სიყვარულისას იმით იკლავს, რომ არწივებს, თავსი აღზრდილს შვილებს, ჰკითხავს ხოლმე ამბავს ბარისას, როცა ისინი მგზავრობიდგან დაბრუნებულნი მოვლენ და უსხდებიან კალთაზე...
   საწყალო კლდეო, საწყალო! მესმის, მესმის შენი ყოფა, შენი გულისპასუხი. შენ მაინცდამაინც კლდე ხარ, შენს კლდეობას არ მოიშლი, შენ არ დაჭლექდები, იმიტომ რომ კლდე ხარ...
   დიაღ, არწივები დასტრიალებენ რა თავზე თავსი მშობელს, უამბობენ: ამა და ამ დღეს სისხლი დაიღვარა ბარში, ამა და ამ დღეს სიყვარულობა ჩამოვარდაო!
   კლდე ღამღამობით სტირის, რომ არავინა ნახოს და არ დაჰგმოს. ცის ტირილზე მეტია იმის ტირილი. კიდევაც იმდენს ცრემლს არა ჰღვრის, რამდენიც შეუძლიან, შიშობს, ბარი არ წალეკოსო. ეს არავინ იცის და ამიტომ იტყვიან ხოლმე: “კლდეა, მაგარია, მაგან ტირილი რა იცის, რა ჯავრი მოერევაო”. კლდის ტირილს თავდაკიდებით ყურს უგდებენ მთანი და შავს ნისლს შავის ფიქრებისას მუზარადად იხურავენ. თვალცრემლიანი ბრძამი, კლდის კინჭუხზე დაკიდებული, გულმოკლული ისმენს დედის ტირილს და ბანსაც ეუბნება, მაგრამ იმისი ხმა ჩაყლაპულია კლდის ტირილისაგან. არწივნი, გულზე ჯავრმიუკარებელნი, კლდის ტირილზე ჯავრს გაიგებენ და მხრების ქვეშ მოიფარებენ თავებს. მთვარეს პირველად კლდე მიეგებება ხოლმე წინ და ისიც, რა გადმოჰხედავს თავზე, დასდუდუნებს: “რად სტირი, რად, საბრალო ჩემო მეგობარო?!”
   კლდეს ცრემლი მოუვა პირზედ, ჩაურეცხს გულ-მკერდს და წავა თავქვე ქვითინით. მიდის და მისტირის:

ცრემლი ვარ კლდისა, ბუნებავ,
   იმსი ვარამის ნაღები;
   შენს მკერდზე გლოვა ყვავილთა
   ჩემის ცვრით არის ნაღები.

ბარიც ჰკითხავს ამბავს კლდისას და ცრემლი უამბობს:

მაგრა სდგას, დაო, ძველებრივ,
   როგორც კლდეს ჰფერობს, კლდურადა,
   თუმც ბოლოს შენმა სურვილმა
   ტირილი  მისცა რჯულადა.
   სხვაფრივ კარგია, მთელია
   თავით, გულ-მკერდით, ძირითა.
   ციხე სად მოვა, ნაგები
   რძით აზეზილის კირითა,
   კლდესთან, ისეთი მკვიდრია
   კუშტად მომჩენის პირისა.

ბარი კლის ცრემლს გულზე დაიყრის, შეისუტავს, შეისისხლხორცებს. ამას რომ ეტყვიან არწივნი, კლდე ცოტას დაისვენებს. განა მარტო კლდე კვნესის და სტირის: კლდის გულში სხვა ვიღაც კვნესის, წყვდიადში შემწყვდეული. მეტისმეტს ვარამს იმის თვალებზე ცრემლი შეუშრია, თუ ბევრნი უტირია და ცრემლნი გამოჰლევია. კლდეს რა უჭირს, - ცასა და მზეს, დედამიწას მაინც ჰხედავს, მაგრამ ეს ვიღაც სულიერი კვნესის კლდის გულში, სი ყველაფერს მოკლებულია, ტანჯვას გარდა. სქელის ჯაჭვით დაბმული, დაღვრემილი, წვერშეხავსებულია და ატნზედაც ისეთი ხავსი მოჰკიდებია... იმის კვნესა არავის ესმის, კლდის მეტს. პირდაპირ უყუდია ხმალი, იქვე გდია იმის ლახტი. იმათ რო ჰხედავს, უფრო გული უკვდება. ერთს დროს ხმარობდა და ეხლა ჟანგის საჭმელად გამხდარა თავსი იარაღითურთ. იცვლება დღე ღამით, ღამე – ღამით, ამოდის მზე და ჩადის, მაგრამ ამ კაცს შვება რა ეძლევა; ებმის საუკუნე საუკუნეს და არსად შველა მისთვის, არსად ხსნა...
   ვინ არის მეშველი გმირისა? არავინ. ერთი მარტო გოშიაა იმისი პატრონი, მთელი წლის განმავლობაში დაუსვენებლად ჰლოკავს ჯაჭვსა და როცა მიიყვანს გაწყვეტაზე, მჭედელი გრდემლზე კვერს დაჰკრავს და ჯაჭვი ისევ გამთელდება. იმედმიხდილი ამირანი ამოიკვნესებს, კლდე შეინძრევა და ჩაეუბნება: “ნუ გასტყდები, იმედს ნუ დაჰკარგავ. მე ხომ ვხედავ, რამდენი ქარცეცხლი გადადის ჩემს თავზე და ისევ მაინც მაგრადა ვდგევარ”.
   ღამღამობით ამ კლდის ძირში იყრიან ჭინკები თავს და მღერიან:

ანგელოზებს სწყინს, ჩვენ გვიყვარს,
   ტანჯვას რომ ვხედათ სხვისასა.
   იტანჯე, სატანჯველი ხარ,
   დევთ რათ უშლიდი ბინასა?!
   ზღვა დააყენე დევთ სისხლის,
   მკვდრებისას სდგამდი ზვიანსა.
   ხმალი ერთფერად გიჭრიდა
   დევთ ტანს და ტანზე რკინასა.
   ეხლა მიუდი დარეჯანს
   და თავის დასა თინასა.
   კვნესით არ გაჰძღე, ამირან,
   შეეხვეწოდე ფინასა:
   ლოკოს და ჯაჭვი გადაღრღნას,
   ხმალს მიაწვდინო ხელია...
   ქვეყნისთვის კარგის მძებნელო,
   გაცვდა დიდება შენია.
   ათასჯერ მეტი იკვნესე,
   ჯერ ცოტა დაგიქშენია,
   ეგრე სიმწარით დალიე
   შენის სიცოცხლის დღენია.

ამ სიმღერა ს რომ გაათავებენ ჭინკები, კლდიდამ ღობემძვრალას ტოლა ჩიტი გამოძვრება, თან ნათელს გამოიყოლებს და ჩამოსძახებს ჭინკებს:

ღმერთი გრისხავდეთ მაღალი
   სამის სამების ძელითა,
   რომ ამირანის ტანჯვამა
   თქვენ არ გაგათბოთ ბრალითა.
   კიდევაც ჰნახავთ ამირანს
   ხელში ხმლით, ტანზე რვალითა,
   მოგდევდეთ, გაწიოკებდეთ
   თავსი ძლიერის მკლავითა.

1889 წ.