Buøi Giaùng

Tueä Syõ moät vò sö. OÂng vieát vaên quaù nghieâm tuùc, nhöõng sôû tri cuûa oâng veà Phaät hoïc quaû thaät quaûng baùc voâ cuøng. Thaáy oâng veû ngöôøi khaéc khoå, khoâng ai ngôø raèng linh hoàn kia coøn aån moät nguoàn thô thaâm vieãn u u.... Moät böõa oâng ñoïc cho toâi nghe hai caâu thô chöõ Haùn cuûa oâng :

Thaâm daï phong phieâu nghieäp aûnh tuøy
Hieän tieàn vò lieãu laïc hoa phi

OÂng baûo laøm sao tieáp cho hai caâu ñeå neân moät baøi töù tuyeät. Toâi ñeà nghò vôùi oâng neân nhôø ni coâ Trí Haûi tieáp giuøm. OÂng ngöôïng nghòu baûo toâi ñöøng neân rôõn ñuøa nhö theá. Vaäy toâi xin lai rai thöû vieát :

Thaâm daï phong phieâu nghieäp aûnh tuøy
Hieän tieàn vò lieãu laïc hoa phi
Phieâu boàng taâm söï taân toan leä
Trí Haûi ña taøm truùc loaïn ty

Vaø xin oâng chaû neân laáy theá laøm böïc mình.

Nhöng ai coù ngôø ñaâu nhaø sö kín ñaùo e deø kia, khoâng heà bao giôø coù vöôùng luïy, laïi coøn mang moät nguoàn thô Vieät phi phaøm? Moät baøi thô "Khoâng ñeà" cuûa oâng ñuû khieán ta khieáp vía maát aên maát nguû :

Ñoâi maét öôùt tuoåi vaøng khung trôøi hoäi cuõ
AÙo maøu xanh khoâng xanh maõi treân ñoài hoang
Phuùt voäi vaõ boãng thaáy mình du thuû
Thaép ñeøn khuya ngoài keå chuyeän traêng taøn

Môùi nghe boán caâu thoâi, toâi ñaõ caûm thaáy laïnh buoát linh hoàn, teâ coùng caû coõi daï.

Töø nuùi laïnh ñeán bieån im muoân thuôû
Ñænh ñaù naøy vaø haït muoái ñoù chöa tan
Cöôøi vôùi naéng moät ngaøy sao choùng theá
Nay muøa ñoâng mai muøa haï buoàn chaêng
Ñeám toùc baïc tuoåi ñôøi chöa ñuû
Buïi ñöôøng daøi goùt moûi ñi quanh
Giôø ngoù laïi boán vaùch töôøng uû ruõ
Suoái nguoàn xa ngöôïc nöôùc xuoâi ngaøn

Toâi hoaûng vía ñeà nghò : Ñaïi Sö neân gaùc boû vieát saùch ñi. Vaø laøm thô tieáp nhieàu cho, Neáu khoâng thì neàn thi ca Vieät maát ñi moät thieân taøi quaù lôùn.

OÂng ñaùp : - Ñeå veà hoûi laïi coâ Trí Haûi xem coù ñuùng nhö lôøi theá chaêng.

Ñoâi maét öôùt tuoåi vaøng
Cung trôøi
Hoäi cuõ

Xin xuoáng gioøng thö thaû nhö theá. AÉt nhìn thaáy chaát trang troïng dò thöôøng cuûa hoaøi nieäm. Hoaøi nieäm gì? - Cung trôøi hoäi cuõ.

Moät hoäi ñaïp thanh? Moät hoäi nao nöùc? - "Giôø nao nöùc cuûa moät thôøi treû daïi?".

Ñoâi maét öôùt tuoåi vaøng khung trôøi hoäi cuõ...

Môû lôøi ra, nguoàn thô tröïc nhaäp vaøo trung taâm côn moäng chieâm nieäm. Ñaày ñuû heát moïi yeáu toá baùt ngaùt: moät cung trôøi xaùn laïn bao la, moät hoäi cuõ xao xuyeán, moät tuoåi vaøng long lanh.... Moät ñoâi maét öôùt ngaäm nguøi cuûa hieän taïi.

Nhöng maïch thô ñi ngaàm. Tieát nhòp aâm thaàm nhieáp daãn. Thi só khoâng caàn tôùi moät hình dung töø naøo caû, vaãn noùi ñöôïc heát moïi ngöôøi ñeàu "phaûi noùi" vôùi moïi ngöôøi "muoán nghe" vôùi rieâng mình "khoâng thieát chi chuyeän noùi".

Ngöôøi thi só xuaát chuùng xuaát thaàn thöôøng coù phong thaùi khaùc thöôøng ñoù. Hoï noùi raát ít maø noùi raát nhieàu. Hoï noùi raát nhieàu maø chung quy hoà nhö chaúng thaáy gì heát. Hoï noùi cho hoï, maø nhö noùi heát cho moïi ngöôøi. Noùi cho moïi ngöôøi maø cô hoà chaúng baän taâm gì tôùi chuyeän thieân haï nghe hay chaúng nghe. Noãi vui, noãi buoàn cuûa hoï, döôøng nhö chaúng phi gioáng loái vui buoàn cuûa chuùng ta. Do ñoù chuùng ta traùch moùc hoï moät caùch leäch laïc heát caû (par manque de justice interne).

Trong moät cuoäc vui, ta hoûi hoï vaøi ñieàu. Hoï lô ñeãnh thôø ô, ta töôûng hoï kieâu baïc. Trong luùc moïi ngöôøi ñang gaøo khoùc giöõa ñaùm tang, hoï phieâu nhieân ñi qua, troâng coù veû nhö mæm cöôøi, nieâm hoa vi tieáu. Ta töôûng hoï taøn nhaãn thoâ baïo.

Vua Gia Long ngaøy xöa ñaõ töøng laáy laøm quaùi dò veà thaùi ñoä Nguyeãn Du: "Traãm duøng ngöôøi, khoâng phaân bieät keû Nam keû Baéc. Ai coù taøi thì traãm troïng duïng (... ...). Côù sao khanh laïi u saàu ít noùi suoát naêm nhö theá?".

OÂng vua kia laáy laøm laï laø phaûi leõ laém, hôïp vôùi löông tri thoùi thöôøng thieân haï laém. OÂng khoâng theå hieåu vì sao vò di thaàn kia cöù mieân man nhö naèm trong coõi moäng thaàn di, hoàn dòch!

Vua ñaõ ban cho chan hoøa möa moùc, loäc troïng quyeàn cao ñaëc aân thaâm haäu nhö theá, côù sao Lieäp Hoä chöa vöøa loøng, vaãn chöa cöù thaû moäng chaïy lang thang veà chaân trôøi höôùng khaùc.

Ñaùp : AÁy chính bôûi ñoâi maét nhìn ñaây maø thaáy nhöõng ñaâu ñaâu.

Ñoâi maét öôùt tuoåi vaøng
Khung trôøi hoäi cuõ

Ñoâi maét öôùt? Ñoâi maét cuûa ai? Vì sao öôùt? Vì leä traøo, hay laø vì quaù long lanh?

Thi só khoâng noùi roõ. AÁy laø giöõ moät khoaûng troáng vaéng laëng phoùng nhieäm cho thô.

Tha hoà chuùng ta töï do nghó hai ba loái. Hoaëc laø ñoâi maét thi nhaân öôùt trong hieän taïi vì nhôù nhung moät trôøi hoäi cuõ. Hoaëc laø ñoâi maét giai nhaân naøo long lanh dòu maät nhö nöôùc suoái chan hoøa, soi boùng moät khung trôøi hoäi cuõ baát tuyeät naøo, maø ngaøy nay taïi haï ñaõ ñaùnh maát roài chaêng?

"AÙo maøu xanh khoâng xanh maõi treân ñoài hoang"

AÙo naøo maøu xanh? Maøu xanh maøu chaøm cuûa coâ gaùi Maùn gaùi Möôøng, gaùi nuùi naøo xöa kia baêng röøng vaø thi nhaân ñaõ ngaãu nhieân moät laàn nhìn ñaém ñuoái?

Toâi noùi khoâng sai söï thaät maáy ñaâu. Vì Tueä Syõ voán xöa kia ôû Laøo. Cha meï oâng kieàu cö treân ñaát Thöôïng Laøo Trung Vieät. Baø meï oâng thænh thoaûng cuõng trôû veà Saøi Goøn tôùi chuøa vieáng oâng ñem quaø cho oâng moät ñoâi deùp rieâng bieät, moät taám khaên quaøng rieâng taây.

Ñoâi maét öôùt tuoåi vaøng
Khung trôøi hoäi cuõ
AÙo maøu xanh
Khoâng xanh maõi
Treân ñoài hoang
Phuùt voäi vaõ boãng thaáy mình du thuû.
Thaép ñeøn khuya ngoài keå chuyeän traêng taøn

Phuùt voäi vaõ boãng thaáy mình du thuû?

Mình laø thaân Boà taùt, quanh naêm kinh keä trai chay, theá sao boãng nhieân moät phuùt voäi vaõ laïi daùm laøm thaân du thuû? Daùm gaùc boû keä kinh? Daùm môû cuoäc thaép ñeøn khuya ngoài keå chuyeän traêng taøn?

Phaûi coù nhìn thaáy khuoân maët khaéc khoå chaân tu cuûa Tueä Syõ, môùi kinh hoaøng vì lôøi noùi thaêm thaåm ñôn sô noï. Lôøi noùi nhö ngaân leân töø ñaùy saâu linh hoàn tieàn kieáp, töø moät queâ höông treân thöôïng du bao la röøng nuùi gioù söông canh chieàu nguyeät rung rinh trong ñeâm laïnh.

Töø nuùi laïnh ñeán bieån im muoân thuôû
Ñænh ñaù naøy vaø haït muoái ñoù chöa tan
Cöôøi vôùi naéng moät ngaøy sao choùng theá
Nay muøa ñoâng mai muøa haï buoàn chaêng

Moái tình roäng thaû suoát bieån non im lìm laïnh leõo. Moät haït muoái vaãn chöa tan. Moät neáp u aån cuûa loøng mình bô vô khoâng goät röûa.

Töø nuùi laïnh ñeán bieån im muoân thuôû
Ñænh ñaù naøy vaø haït muoái ñoù chöa tan

Ta töôûng nhö nghe ra "cao caùch ñieäu" bi huøng cuûa moät Lieäp Hoä, moät Nerval, moät choã traàm thanh nhaát trong cung baäc Nietzche.

Thy nhaân ñaõ maáy phen ngoài ngoù traêng taøn? Ngoài treân moät ñænh ñaù? Boán beà röøng thieâng giaêng roäng nguùt ngaøn maøu traêng xanh tieáp giaùp tôùi chaân trôøi xa xuoâi ñaïi haûi?

Ñænh ñaù vaø haït muoái laø hai choán keát tuï tinh theå cuûa nuùi vaø bieån. Ñænh ñaù quy tuï veà moïi höông maøu trôøi maây röøng ruù. Haït muoái chöùa chaát caùi löôïng haûi haøm cuûa truøng döông. Ñoù laø caùi baát taän cuûa taâm tình döøng söõng taïi giöõa tueát nguyeät phieâu du :

Cöôøi vôùi naéng moät ngaøy sao choùng theá
Nay muøa ñoâng mai muøa haï buoàn chaêng

Moät tieáng "buoàn chaêng" lô löûng nöûa nhö chaát vaán, nöûa nhö ngaäm nguøi ta thaùn, dìu veà caû moät khuùc taâm thanh ñoaïn tröôøng:

Tieát ñieäu raïc rôøi nhö goùt moûi ñi quanh. Moät tuoåi ñôøi chöa ñuû? Moät tuoåi xuaân chöa vöøa? Moät tuoåi vaøng sôùm chaám döùt? Moät tuoåi "ñaù" sôùm töø giaõ moïi yeâu thöông?

Giôø ngoù laïi boán vaùch töôøng uû ruõ
Suoái nguoàn xa
Ngöôïc nöôùc
Xuoâi ngaøn

Baøi thô döøng laïi. Dö aâm baát tuyeät keùo daøi trong ñeâm löõ thöù kheùp mình trong boán böùc töôøng vôùi nhaït nhoøa uû ruõ nguïc tuø.

Chæ moät baøi thô, Tueä Syõ ñaõ truøm laáp heát chaân trôøi môùi cuõ Ñöôøng Thi Trung Hoa tôùi Sieâu Thöïc Taây Phöông./.