ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

[Κεντρική σελίδα] > [Επιμέρους θέματα ευαισθητοποίησης] > [Τα απειλούμενα ζώα στην Ελλάδα] > [Προβλήματα και Απειλές της Πανίδας στην Ελλάδα]

(ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ)

Η γνώση μας για τα ζώα της Ελλάδας άρχισε από παλιά, από τον Αριστοτέλη, που πριν από 2300 χρόνια έγραψε το “ΠΕΡΙ ΤΑ ΖΩΑ ΙΣΤΟΡΙΑΙ” όπου περιέγραψε λεπτομερώς 600 είδη. Αναφορές σε ζώα είχαμε και σε παλαιότερους συγγραφείς και ποιητές, όπως τον Όμηρο, τον Αίσωπο και τον Ησίοδο, αλλά ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που αφιέρωσε ένα αποκλειστικό έργο του με συστηματικές περιγραφές για όλα τα μέχρι τότε γνωστά ζώα.

Ακόμα και σήμερα όμως δεν είναι απολύτως γνωστό πόσα είδη ζώων υπάρχουν στην Ελλάδα. Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική δίνουν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στην πανίδα της χώρας. Έτσι τα ζώα της Ελλάδας είναι πλούσιο μείγμα ευρωπαϊκών, ασιατικών και αφρικανικών ειδών μαζί με σημαντικό αριθμό ενδημικών ειδών. Ο συνδυασμός του κλίματος, της μεγάλης ποικιλίας και της συνεχούς εναλλαγής των βιοτόπων κάνει την Ελλάδα για πολλές ομάδες ζώων την πλουσιότερη σε είδη χώρα στην Ευρώπη και δίνει στην πανίδα και την χλωρίδα του τόπου μας ασύγκριτη αξία.

Οι κυριότερες από τις απειλές που αντιμετωπίζει σήμερα στην Ελλάδα η πανίδα και οι βιότοποί της είναι είτε έμμεσες είτε άμεσες και συνοψίζονται παρακάτω.

Α. ΕΜΜΕΣΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ.

1.ΑΛΛΟΙΏΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΒΙΟΤΟΠΩΝ: εμφανίζονται σήμερα με πολλές μορφές όπως αποξηράνσεις υγροτόπων, εκτεταμένη υλοτομία, εκχερσώσεις, αλλά και πυρκαγιές δασών επέκταση οικισμών και τουριστικών εγκαταστάσεων σε παραλίες, επεμβάσεις σε βουνά κ.α. Οι εκτεταμένες αποξηράνσεις για την απόκτηση γεωργικής γης ή την καταπολέμηση της ελονοσίας κ.λ.π., όπου στις λίμνες Κωπαϊδα, Φιλίππων κ. α προκάλεσαν την απώλεια υγροτόπων. Η απώλεια τόσων υγροτόπων είχε σαν αποτέλεσμα την δραματική μείωση των πληθυσμών πολλών υδρόβιων πουλιών, κυρίως όσων ξεχειμωνιάζουν, αλλά και άλλων ζώων, όπως π.χ. αμφίβια και νεροχελώνες, ορισμένα ψάρια του γλυκού νερού και σαρκοφάγα θηλαστικά, όπως το τσακάλι, επίσης αυθαίρετη δόμηση, μπαζώματα κ.α είναι η σοβαρότερη αιτία της έντονης παρακμής των πληθυσμών όλων σχεδόν των μεγάλων χορτοφάγων ή σαρκοφάγων θηλαστικών στην χώρα μας, όπως το Ελληνικό ελάφι, το ζαρκάδι. ο λύκος, η καφέ αρκούδα.

2.ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ : η εντατικοποίηση της γεωργίας στην Ελλάδα, δημιούργησε πρόσθετα προβλήματα στην πανίδα, ιδιαίτερα των πουλιών που επηρεάζονται πολύ περισσότερο από τα άλλα ζώα. Καταρχήν η σύγχρονη μορφή γεωργίας έτσι όπως αυτή υλοποιείται στα πλαίσια της Κ.Α.Π (Κοινής Αγροτικής Πολιτικής ) της Ε. Ε ευνοεί την ύπαρξη μεγάλου κλήρου με παράλληλη χρήση γεωργικών μηχανημάτων. Έτσι η εφαρμογή των αναδασμών στην Ελλάδα οδηγεί ουσιαστικά στην ισοπέδωση των εκτάσεων με γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας. Παρά την έλλειψη δεδομένων από την Ελλάδα η εμπειρία σε άλλες χώρες δείχνει ότι τέτοιες επεμβάσεις στερούν πολλά πουλιά από χώρους φωλιάσματος, ανάπαυσης ή τροφοληψίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η καμπίσια πέρδικα. Παρόμοια προβλήματα δημιουργούνται και σε πολλά μικροθηλαστικά . Η κατακόρυφη αύξηση της χρήσης χημικών ουσιών στην γεωργία είναι, επίσης, σήμερα ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα σε παγκόσμιο επίπεδο. Τέλος σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, δυστυχώς μέχρι τουλάχιστον (1989) δεν έχει γίνει καμία μελέτη για την επίδραση των φυτοφαρμάκων στην πανίδα. Ιδιαίτερα βλαπτικοί για τα πουλιά και τα μικροθηλαστικά είναι οι αεροψεκασμοί των ελαιώνων που έχουν σαν αποτέλεσμα το μαζικό τους θάνατο.

3.ΑΛΛΕΣ ΕΜΜΕΣΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ : Η πανίδα στην Ελλάδα αντιμετωπίζει επίσης προβλήματα από την γενικότερη ανάπτυξη της Ελληνικής υπαίθρου. Στην κατηγορία αυτή μπορούν να αναφερθούν, συνοπτικά, δραστηριότητες όπως : α) η αύξηση του τουρισμού και των τουριστικών / ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων ιδιαίτερα σε βιότοπους σημαντικούς π.χ. για τα πουλιά κατά την διάρκεια της αναπαραγωγής τους περιόδους . β) η συχνά σοβαρή ενόχλήση, ιδιαίτερα κατά την αναπαραγωγική περίοδο, από φωτογράφους, κινηματογραφιστές κ.α.

Β. ΑΜΕΣΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ.

1. ΚΥΝΗΓΙ: είναι γεγονός ότι το κυνήγι , τουλάχιστον στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, δεν έχει καμία σχέση με την πρωτόγονη και συχνά <<ρομαντική>> αναμέτρηση του ανθρώπου με τα ζώα για την διατροφή του. Αντίθετα το θέμα του κυνηγιού τείνει σήμερα να πάρει μεγάλες διαστάσεις και ιδιαίτερα στις Μεσογειακές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας και αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα για την πανίδα. Στα 1962 υπήρχαν στην Ελλάδα 165.339 κυνηγοί ενώ 20 χρόνια αργότερα 314.427. Στα 1987 σε πληθυσμό 9.740.417 εκδόθηκαν 322.882 άδειες κυνηγιού. Πέρα από το μεγάλο τους αριθμό έχουν στην συντριπτική τους πλειοψηφία παντελή έλλειψη ακόμα και των στοιχειωδών γνώσεων γύρω από τα θηράματα. Ελάχιστοι κυνηγοί θα δίσταζαν να πυροβολήσουν κοκκινόχηνες, νανόχηνες, λεπτομύτες και άλλα σπάνια είδη, είτε σκόπιμα είτε απλά γιατί δεν ξέρουν να τα ξεχωρίζουν από άλλα πιο συνηθισμένα είδη . Ένα άλλο παράλληλο πρόβλημα που επίσης αφορά κυρίως τους υγρότοπους είναι η έντονη παρουσία πολλών κυνηγών εκεί όπου καταφεύγουν πολλά πουλιά , γιατί ο χειμώνας δεν επιτρέπει στα πουλιά κυρίως στις πάπιες, παρυδάτια και άλλα υδρόβια να τραφούν και να ξεκουραστούν ανενόχλητα σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο του βιολογικού τους κύκλου. Ιδιαίτερα έντονη είναι επίσης η λαθροθηρία σε βάρος μεγάλων θηλαστικών όπως πολύ συχνά είναι και τα περιστατικά οργανωμένης λαθροθηρίας σε βάρος του ζαρκαδιού, του αγριόγιδου (αγριοκάτσικο της Κρήτης). Σε πρόσφατη 1989 τέλος μελέτη αποδείχτηκε ότι πολλές αρκούδες σκοτώνονται κατά την διάρκεια οργανωμένου κυνηγιού αγριόχοιρων.

2. ΣΥΛΛΗΨΗ, ΕΜΠΟΡΙΟ, ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΠΑΝΙΩΝ ΕΙΔΩΝ: εκτός από το κυνήγι, σε πολλές Μεσογειακές χώρες είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη η σύλληψη ειδών της πανίδας με κάθε μέσο ( δίχτυα, παγίδες, ιξόβεργες, κ.α.) είτε για τροφή είτε για διατήρηση σε κλουβιά. Εκατομμύρια πουλιά, κυρίως, στρουθιόμορφα, εξοντώνονται σε χώρες όπως η Κύπρος, η Ιταλία, η Μάλτα κ.λ.π., ιδίως κατά την περίοδο της Φθινοπωρινής μετανάστευσης. Στην χώρα μας το φαινόμενο δεν είναι τόσο έντονο, με εξαίρεση ίσως την Χίο. Σήμερα, η συντριπτική πλειοψηφία των πουλιών που συλλαμβάνονται στη χώρα μας παράνομα είναι πουλιά που διατηρούνται σε αιχμαλωσία για το κελάηδημά τους. Τα πιο συνηθισμένα είδη είναι οι διάφορες σπίζες και κυρίως η καρδερίνα, το λούγαρο, ο φλώρος, το σκαρθάκι, ο σπίνος, η γαλιάντρα, ο αμπελουργός κ.λ.π. Επίσης η ταρίχευση και η εμπορία ταριχευμένων ειδών είναι ένα σοβαρό κίνητρο για το φόνο πολλών εντυπωσιακών πουλιών και θηλαστικών. Ακόμα πολλά σπάνια πουλιά ή ενδημικά είδη ερπετών γίνονται στόχος αλλοδαπών συλλεκτών π.χ. οι νησιώτικες οχιές στην Μήλο που συλλέγονται παράνομα για να πωληθούν σε μουσεία ή συλλέκτες ή το πρόβλημα με τα αυγά και τους νεοσσούς ορισμένων αρπακτικών .

3.ΧΡΗΣΗ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΜΕΝΩΝ ΔΟΛΩΜΑΤΩΝ / “ΕΠΙΒΛΑΒΗ”: οι προσπάθειες ελέγχου των πληθυσμών ορισμένων σαρκοφάγων θηλαστικών, αλλά και πουλιών δηλαδή των λεγομένων <<επιβλαβών>>, είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα και πολυσυζητημένα θέματα σε διεθνές επίπεδο . Τούτο γιατί στη φύση δεν υπάρχουν <<επιβλαβή>> ή ωφέλιμα ζώα. Στην Ελλάδα χρήση δολωμάτων στρυχνίνης για την καταπολέμηση του λύκου, της αλεπούς, του τσακαλιού κ. α. είχε σαν αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό αυτών των ζώων από πολλές περιοχές. Όμως οι ακριβείς επιπτώσεις δεν έχουν ακόμα διερευνηθεί, ενώ τα δολώματα σκοτώνουν και τα ζώα που δεν συμπεριλαμβάνονται στους καταλόγους των <<επιβλαβών>> όπως π.χ. η αγριόγατα, στικτοϊκτίδα, ο ασβός, κ. α. Κλείνοντας το κεφάλαιο των απειλών που αντιμετωπίζει η πανίδα στην Ελλάδα σήμερα, θα πρέπει να πούμε ότι πολλά από τα προβλήματα που αναφέρθηκαν, ιδιαίτερα όμως το κυνήγι, επιτείνονται και γίνονται πιο δυσεπίλυτα από την συγκεκριμένη απουσία περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ή ευαισθητοποίησης του κοινού παρά την σημαντική πρόοδο που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια στον τομέα αυτό.

Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να διαφαίνεται μια παγκόσμια τάση για ευαισθητοποίηση του κόσμου απέναντι στο πρόβλημα της εξαφάνισης των ειδών. Παρόλα ταύτα μπορεί κανείς να σκεφτεί “τι κακό θα συμβεί αν εξαφανιστεί η φώκια ή ο γυπαετός ή ένα σπάνιο είδος πεταλούδας από την Ελλάδα;”. Τα επιχειρήματα είναι πολλά. Πρώτον με την εξαφάνιση των ειδών χάνεται ένα γενετικό απόθεμα που μπορεί να φανεί κάποια στιγμή χρήσιμο στον άνθρωπο. Ένα δεύτερο επιχείρημα είναι ηθικό και αφορά στο ότι και οι άλλες μορφές ζωής εκτός από τον άνθρωπο έχουν δικαίωμα ζωής πάνω στον πλανήτη μας. Ακόμη και η επιστήμη μας διδάσκει ότι ο άνθρωπος εξελίχθηκε σε αυτό που είναι σήμερα μαζί με τους άλλους οργανισμούς και όχι από μόνος του. Το τρίτο επιχείρημα αφορά σε όλη τη λειτουργία της γης. Όλα τα φυτά και τα ζώα παίζουν κάποιο ρόλο στη διατήρηση της ζωής. Τα φυτά παράγουν οξυγόνο και ρυθμίζουν την ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα, ενώ οι μικροοργανισμοί και πολλά ζώα μετατρέπουν την μικρή ύλη σε χρήσιμα συστατικά. Επίσης λαμβάνονται μέτρα από το κράτος όταν κάποιο είδος έχει εξαφανιστεί. Χαρακτηριστικά στην Ιταλία, έπειτα από πολύχρονες πιέσεις, δημιουργήθηκε ένα θαλάσσιο πάρκο για να προστατεύει τις μεσογειακές φώκιες που στο μεταξύ όμως είχαν εξαφανιστεί.

Ας επιστρέψουμε τελειώνοντας στην ευαισθητοποίηση του κόσμου. Οι άνθρωποι μπορεί να ευαισθητοποιούνται ,αλλά κυρίως δεν πρέπει να έχουν άγνοια για το τι σημαίνει εξαφάνιση ενός είδους. Η άγνοια αυτή έχει δύο επίπεδα. Το πρώτο αφορά στις ελλείψεις στη γνώση γύρω από τον τρόπο ζωής, τις συνήθειες, τη συμπεριφορά τους. Πρέπει να ξέρουμε τι ακριβώς πρέπει να κάνουμε για να είμαστε αποτελεσματικοί. Ένα πρώτο στάδιο γνώσης είναι η κατάρτιση ενός καταλόγου των απειλούμενων ειδών σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο .Οι κατάλογοι αυτοί είναι γνωστοί σαν Κόκκινα Βιβλία. Το δεύτερο επίπεδο άγνοιας αφορά τον κοινό πολίτη. Συνήθως οι άνθρωποι ενοχλούνται και κινητοποιούνται μόνο για κάτι που συμβαίνει στην αυλή τους. Από όλα αυτά ξεφεύγουν κυρίως οι νέοι που είναι και το πιο ευαίσθητο κομμάτι της κοινωνίας μας. Εκτός από την άγνοια, υπάρχουν και οικονομικά συμφέροντα λίγων ή πολλών ανθρώπων.

Ας ελπίσουμε, λοιπόν, ότι θα μπορέσουμε να επιστρέψουμε στα παιδιά μας τη φύση όπως εμείς την κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας ή να ακολουθήσουμε την αρχαία κινέζικη παροιμία: “Κάθε γενιά φυτεύει δέντρα στη σκιά των οποίων θα ξεκουράζεται η επόμενη γενιά”.

ΤΥΡΟΓΑΛΑ ΜΑΡΙΝΑ