LEÂ NGUNG ( ? - 1916)

Chí só yeâu nöôùc choáng Phaùp, thuoäc Vieät-Nam-Quang-phuïc-hoäi, chöa roõ naêm sinh, maát naêm 1916, ngöôøi laøng Ñoâng Phöôùc (nay thuoäc xaõ Bình Thanh, Bình Sôn).

Thuôû nhoû, Leâ Ngung hoïc gioûi vaên voõ , tính tình khaúng khaùi. Naêm 1906, oâng tham gia Duy taân hoäi. Naêm 1907, oâng ñöôïc choïn ñi xuaát döông nhöng bò loä, phaûi ôû laïi. Muøa thu naêm 1908, oâng ñöôïc cöû ñi cuøng Traàn Kyø Phong ra lieân laïc vôùi Quaûng Nam, gaây laïi phong traøo choáng thueá ôû ñaây (phong traøo choáng thueá naêm 1908 noå ra ôø Quaûng Nam tröôùc, nhöng bò ñòch daäp taét ngay. (Ngöôøi caùm ñaéu laø OÂng Ích Ñöôøng, con cuï OÂng Ích Khieâm bò ñòch xöû töû), laøm haäu thuaån cho Quaûng Ngaõi. Song oâng bò ñòch baét taïi Hoäi An ngaøy 23.10.1908 (Theo baùo caùo cuûa coâng söù Quaûng Nam gôøi Khaâm söù Trung kyø ngaøy 27.10.1908) vaø bò keát aùn 6 naêm tuø giam taïi Quaûng Ngaõi. Trong tuø oâng vaãn tìm caùch chuaån bò cho caùc hoaït ñoäng veà sau. Muøa thu naêm 1914, ra tuø, oâng lieàn vaän ñoäng, taäp hôïp nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc nhö Nguyeãn Coâng Phöông, Nguyeãn Quang Maïo, Leâ Trieát, Höùa Thoï , Mai Tuaán. . . toå chöùc ñoäi taân binh, laäp ban vaän ñoäng löông thöïc, vuõ khí do baø Voõ Thò Ñeä phuï traùch, lieân heä vôùi Vieät-Nam- Quang-phuïc-hoäi caùc tænh. . . ñeå chuaån bò khôûi nghóa. Thaùng 12. 1914, Leâ Ngung vieát thö cho Thaùi Phieân (Quaûng Nam) ñeà nghò baïo ñoäng, nhöng caùc oâng Thaùi Phieân, Nguyeãn Thuïy chöa ñoàng tình. Thaùng 2.1915, caùc ñaïi bieåu Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi hoïp taïi Ñaø Naüng nghe Buøi Phuï Ñaëc (Buøi Phuï Thieäu) vaø Nguyeãn Coâng Maäu thoâng baùo keát quaû chuyeán ñi Xieâm lieân laïc vôùi Vieät Nam Quang phuïc hoäi ôû haûi ngoaïi vaø baøn vieäc saép tôùi. Trong hoäi nghò naøy,oâng laïi ñeà nghò tieán haønh baïo ñoäng, nhöng khoâng ñöôïc chaáp thuaän, maø phaûi gaáp ruùt taêng cöôøng löïc löôïng, chôø thôøi cô. OÂng ñöôïc phaâncoâng cuøng Nguyeãn Thuïy xaây döïng phong traøo ôû Quaûng Ngaõi. OÂng cuõng ñöôïc giao tu chænh lôøi hòch khôûi nghóa cuûa vua Duy Taân (do Voõ Haøng soaïn thaûo) ñeå Traàn Cao Vaân tieáp kieán nhaø vua, vaän ñoäng yua tham gia choáng Phaùp cöùu nöôùc. Töø sau hoäi nghò thaùng 2.1915, phong traøo ôû Quaûng Ngaõi phaùt trieån khaù maïnh: moät vuøng caên cöù töø Minh Long ñeán Ba Tô, leân taän Mang Ñen (Kon Tum), vaøo taän An Ñoã (Bình Ñònh) ñöôïc thoâng suoát. Caùc cô sôû yeâu nöôùc trong nhaân daân vaø binh lính ñòch ñaõ khaù hôn tröôùc. Thaùng 6 naêm aát maõo 19 15, nhaân Phaùp thua Ñöùc ôû chaâu AÂu, caùc nhaø laõnh ñaïo hoäi ôû Quaûng Ngaõi cho raèng thôøi cô khôûi nghóa ñaõ deán. Leâ Ngung vieát thö cho Thaùi Phieân (laõnh ñaïo hoäi ôû nam Trung kyø ) ñeà nghò cho gaáp ruùt khôûi söï vaø ñaõ ñöôïc chaáp thuaän, chuû tröông cho taát caû caùc tænh gaáp ruùt chuaån bò khôûi nghóa. Thaùng 3 naêm Bính thìn 1916, caùc nhaân vaät troïng yeáu cuûa Vieät-Nam-Quang-phuïc- hoäi ôû Trung kyø hoïp taïi laøng Xuaân Yeân (Bình Sn) baøn keá hoaïch khôûi nghóa. Leâ Ngung cuøng vôùi Nguyeãn Thuïy, Phaïm Cao Chaåm ñöôïc phaân coâng chæ huy khôûi nghóa ôû. Quaûng Ngaõi. OÂng ñaõ chuyeån cô quan toång chæ huy cuûa mình ñeán laøng Sung Tích, bôø baéc soâng Traø, ñoái dieän vôùi tænh thaønh ôû bôø nam. Nhöng chieàuù ngaøy 29.3 Bính thìn (1.5.1916) do söï baát caån cuûa moät c sôû cuoäc khôûi nghóa bò loä. Nguyeãn Thuïy, Traàn Theâm, Voõ Caån, Voõ Cö, Mai Tuaán, Höùa Thoï ñeàu sa vaøo tay ñòch vaø bò xöû cheùm. Leâ Ngung veà nhaø huûy taøi lieäu xong, uoáng thuoác ñoäc töï töû nhöng sau ñoù, thöïc daân Phaùp vaãn chaët ñaàu oâng beâu ôû thaønh Quaûng Ngaõi (Buøi Ñònh - tr.94).

Cuoäc khôûi nghóa ôû Hueá vaø Quaûng Nam cuõng chòu soá phaän töông töï.