|
|
|
PHONG TUÏC LEÃ HOÄI, TÍN NGÖÔÕNG CUÛA DAÂN TOÄC CA DONG Ca Dong laø moät nhaùnh cuûa daân toäc Xeâ Ñaêng ôû baéc Kon Tum. Ngöôøi Ca Dong sinh soáng chuû yeáu baèng nöông raãy vaø laøm ruoäng, laøm vöôøn, saên baén, chaên nuoâi gia suùc, gia caàm. Ngöôøi Ca Dong coù ngheà deät coå truyeàn, caùc moâ-típ hoa vaên trang trí ñeïp. Ngöôøi Ca Dong coøn nung ñöôïc quaëng cuïc, quaëng caùt thaønh theùp thoûi ñeå reøn coâng cuï saûn xuaát vaø saên baén. Ngöôøi Ca Dong ôû theo töøng laøng, moãi laøng laø moät coäng ñoàng goàm nhöõng ngöôøi cuøng hay khoâng cuøng huyeát thoáng, coù nhieàu noùc nhaø. Taát caûchuû noùc hoïp thaønh hoäi ñoàng giaø laøng, ñöùng ñaàu laø nhöøng ngöôøi coù uy tín nhaát. Gia ñình Ca Dong laø gia ñình song heä (tính theo phía meï vaø phía cha). Ñoàng baøo khoâng coù thuaät ngöõ rieâng ñeå chæ doøng hoï maø ñaët phuï aâm ñaàu cuûa teân ñeå phaân bieät doøng hoï (nhö tr, p...), teân goïi cuûa moãi ngöôøi keøm theo moät boå ngöõ chæ giôùi tính. Ngöôøi Ca Dong coù quan heä bình ñaúng nam nöõ, khoâng phaân bieät ñoái xöû con rieâng, con chung, con nuoâi, con ñeû ; phoå bieán tuïc keát nghóaa anh em.
Bieåu dieån muùa coàng chieâng cuûa ngöôøi Caø Dong Quan heä hoân nhaân cuûa ngöôøi Ca Dong theo nguyeân taéc nam nöõ töï do tìm hieåu, keát hoân, toân troïng taäp tuïc hoân nhaân. Hoân nhaân theo cheá ñoä cö truù hai beân. Quan heä tính giao tröôùc hoân nhaân bò caám ngaët. Toäi huû hoùa bò phaït vaï naëng, thaäm chí vôï choàng sinh con naêm ñaàu môùi cöôùi cuõng bò xem nhö ngoaïi tình. Cheá ñoä moät vôï moät choàng ñaõ beàn vöõng, vôï choàng thöôøng thuaän hoøa, ít khi boû nhau, ít khi coù ngoaïi tình. Ngöôøi Ca Dong khoâng chaáp nhaän hoân nhaân giöõa nhöõng ngöôøi cuøng huyeát thoáng trong phaïm vi ba ñôøi caûphía cha vaø phía meï. Hai gia ñình thoâng gia vôùi nhau, thöôøng tieáp tuïc gaû con caùi cho nhau. Nguyeân taéc hoân nhaân löôõng hôïp coøn daáu aán tuïc leä laáy ñoâi thònh haønh, nhöng ít khi hai anh em ruoät laáy chò em ruoät maø thöôøng laø em gaùi cuûa choàng laáy em trai cuûa vôï.
Laøng ñònh cö ngöôøi Caø Dong Ngöôøi saûn phuï ñeán kyø sinh ñeû phaûi töï lo laáy moïi vieäc. Tröôùc ñaây coù tuïc saûn phuï chaúng may cheát trong voøng ba ngaøy sinh con thì ngöôøi ta choân luoân ñöùa con vì cho raèng chöa heát cöû, chaúng may thai bò cheát khi chöa döùt roán thì khoâng ñöôïc choân, phaûi buoäc treân goác caây nôi hoang vaéng. Ngöôøi Ca Dong tin raèng ngöôøi cheát vaãn coøn coù theå quaáy phaù. Vì vaäy, khi ngöôøi cheát coøn ñeå ôû nhaø, moïi vieäc aên uoáng cuùng teá ñeàu phaûi daønh phaàn cho ngöôøi cheát. Laø cö daân noâng nghieäp, toäc ngöôøi Ca Dong coù nhöõng leã thöùc tín ngöôõng, chuû yeáu laø thaàn Maët traêng (Y-coâ, y-ca), caàu mong caùc sieâu linh phuø hoä che chôû cho cuoäc soáng yeân laønh, muøa maøng teát töôi. Vò trí thaàn luùa gaén lieàn vôùi nhöõng nghi thöùc long troïng. Baø chuû noùc laø ngöôøi duy nhaát ñöôïc chaêm soùc ñeán caùc leã thöùc lieân quan ñeán hoàn luùa. Hoàn luùa theo quan nieäm thöôøng truù nguï vaøo moät gioáng luùa xöa nhaát. Gioáng luùa naøy ñöôïc tæa rieâng ôû maûnh ñaát thieâng treân raãy. Moãi ngöôøi trong gia ñình phaûi töï tay troàng moät buïi saùt beân choøi tröôùc khi doïn raãy tæa luùa. Luùa naøy ñöôïc caét boâng ñem veà tröôùc khi suoát luùa raãy ñeå duøng vaøo leã côm môùi. Sau khi tæa luùa xong, luùa gioáng thöøa khoâng ñöôïc doå vaøo kho maø giaõ thaønh gaïo naáu cm aên, aên xong nhaûy muùa cho ñoùi roài laïi aên cho kyø heát trong voøng 5, 3 ngaøy. AÊn khoâng heát phaûi ñoå boû. Khi thu hoaïch, leã ñöa hoàn luùa töø raãy veà nhaø kho raát ñöôïc coi troïng. Nhöõng nôi qua suoái ñeàu phaûi baéc caàu hoaëc caêng daây chæ (töôïng tröng) cho hoàn luùa ñi qua. ÔÛ nhöøng ngaõ ba ñöôøng phaûi caém caây soáng laøm daáu chæ ñöôøng cho hoàn luùa. Nhaø kho phaûi baéc caàu cho hoàn luùa leân. Choã nghæ ngôi cuûa hoàn luùa phaûi ñöôïc söûa soaïn chu ñaùo. Ngöôøi Ca Dong cho raèng hoàn luùa sôï nöôùc, khi tieán haønh nghi leã, phaûi ñeå cho luùa khoâng dính nöôùc (Theo truyeán thuyeát. coù nhaø th choù chaïyraèng suûa vang. hoàn luùa sôï rôi xuoángsoâng, caû nhaø aáy bò ñoùi). Nhöõng leã thöùc treân .ñöôïc toå chöùc theo chu kyø laøm raãy haøng naêm. Ngöôøi Ca Dong cho ngaøy chaün laø ngaøy xaáu, ngaøy ma ñi; ngaøy leû laø ngaøy toát, ngaøy ngöôøi ñi, neân caùc leã thöùc thöôøng laøm vaøo ngaøy leû, trong aên uoáng cuõng toân troïng soá leû 13, 5.. . vaø thöôøng chæ duøng tay phaûi, coøn tay traùi duøng ñeå caáu thöùc aên neùm cho hoàn ngöôøi cheát. Ngöôøi Ca Dong cho haïn haùn laø do thaàn saám seùt laõng queân, phaûi caàu xin ñeå nhaéc nhôû, neáu khoâng keát quaû thì phaûi "choïc töùc" ñeå thaàn möa xuoáng. Coù nôi ñoàng baøo nhuùng oå chim seû non xuoáng nöôùc, nheùt phaân traâu vaøo toå ong cho ong khoâng ra ñöôïc, keâu ñieác tai thaàn, hoaëc baét coùc troùi laïi khieâng ñi ñeå cho thaàn seùt xoùt thöông… Thu hoaïch xong, ñoàng baøo toå chöùc söûa sang maùng nöôùc, döïng neâu, laøm leã cuùng ôû maùng nöôùc, caàu mong moät naêm môùi thònh vöôïng hôn. Maùng nöôùc töôïng tröng cho caû laøng. Cuùng maùng nöôùc laø hình thöùc coá keát coäng ñoàng. Caû laøng goùp ñoà cuùng ñeán cuùng vaø aên chung ôû maùng nöôùc, roài veà toå chöùc aên uoáng töøng nhaø. Ngöôøi coù uy tín nhaát trong laøng ñöùng ra cuùng thaàn laøng vaø caùc sieâu linh khaùc, caàu xin cho daân laøng ñöôïc khoûe maïnh, muøa maøng toát töôi, gia suùc phaùt trieån. Ngöôøi ta chaêng daây, maéc daây kieâng, khoâng cho ngöôøi laï vaøo laøng khi laù chöa khoâ. Teát Ca Dong keùo daøi caû tuaàn. Trong teát coù tuïc "nhaûy co" nhy muùa xung quanh beáp löûa, gaàn choã thôø cuùng toå tieân, tung vaõi côm neáp ñun trong oáng nöùa, chieâng troáng noåi leân, hoï ca haùt, reo hoø , caàu mong sang naêm muøa maøng toát töôi, löng thöïc dö thöøa. Trong ngaøy teát khoâng ñöôïc ñeå heát côm trong noài -bieåu hieän cuûa söï ñaày ñuû, sung tuùc. Caû laøng coøn gieát traâu môû tieäc nhaân dòp chieán thaéng keû thuø, hay sau nhieàu laàn thaát thoaùt, maát muøa, baïi traän, dòch beänh ... ñeå caàu xin söï yeân laønh may maén. Caây ña ñöôïc ngöôøi Ca Dong cho laø coù thaàn linh truù nguï, töôïng tröng cho söï tröôøng sinh baát töû. Hoï thöôøng laáy laù ña treo vaøo toùc treân ñaàu, mong öôùc ñöôïc soáng vónh haèng. (Theo Quaûng Ngaõi, Ñaát nöôùc - Con ngöôøi - Vaên hoùa) |
Neáu coù yù kieán gì veà trang web naøy xin
caùc baïn laøm ôn thö veà trantronguyen@vol.vnn.vn
|
