THAÙI THUÙ (1870 - 1894)

Chí só yeâu nöôùc choáng Phaùp, teân thaät laø Nguyeãn Long Phuïng, sinh naêm 1870, maát naêm 1894, xuaát thaân trong moät gia ñình noâng daân taïi thò traán Thu Xaø (nay laø xaõ Nghóa Hoøa) huyeän Tö Nghóa.

Naêm 15 tuoåi, Thaùi Thuù thaúng ñöôøng ngöôïc soâng Veä tuï nghóa döôùi côø cuûa Nguyeãn Baù Loan, laäp ra Ñoaøn kieät (Ñoaøn thieáu nieân Anh kieät) ñeå cuøng nghóa quaân choáng Phaùp cöùu nöôùc.

Thaùng 8.1886, Thaùi Thuù coù maët trong ñoäi nghóa quaân do Traàn Hoaøn vaø Toân Cöôøng chl huy taán coâng vaøo phuû lî Bình Sôn. Trong traän aùc chieán ôû laøng Trung Yeân, thöøa luùc hoûa muø taït vaøo Nguyeãn Thaân, oâng phoùng ngöïa baát thaàn xoác tôùi cheùm Nguyeãn Thaân, may coù con voi chieán giô voøi ñôõ neân y thoaùt cheát, nhöng töôùng giaëc Nguyeãn Thuyeân bò gieát( l).

Cuoäc khôûi nghóa cuûa Nguyeãn Baù Loan (1886 - 1888) khoâng thaønh, Thaùi Thuù cuøng Toân Ñính, Nguyeãn Vònh, Baïch Vaên Vónh bí maät taäp hôïp löïc löôïng yeâu nöôùc trong tænh vaø lieân keát vôùi phong traøo Caàn vöông ôû Ngheä Tænh do Phan Ñình Phuøng ñöùng ñaàu, toå chöùc nghóa quaân xaây döïng cô sôû bí maät trong soá binh lính trieàu ñình ñeå thöïc hieän noäi coâng ngoaïi kích.

Ñeâm ngaøy 7 raïng ngaøy 8. 12 Giaùp ngoï (1894), cuoäc khôûi nghóa ñaùnh Phaùp do Thaùi Thuù chæ huy buøng noå. Caùnh quaân do Thaùi Thuù chæ huy tieâu dieät ñoàn Coå Luõy, gieát cheát Rôø-na (Regnard) - chuû söï thöông chính ngöôøi Phaùp, laøm leã teá côø, roài keùo leân tænh lî phoái hôïp vôùi caùnh quaân Nguyeãn Vònh ñaùnh chieám tænh thaønh. Nhöng keá hoaïch noäi coâng ngoaïi kích bò loä, Thaùi Thuù vaø Nguyeãn Vònh phi ruùt quaân veà nuùi An Ñaïi (Tö Nghóa). AÙn saùt Quaûng Ngaõi Toân Thaát Löõ cho quaân ñuoåi theo vaây haõm nghóa quaân. Hai hoâm sau, nghóa quaân tan raõ, Thaùi Thuù vaø Nguyeãn Vònh, sau ñoù caû Baïch Vaên Vónh ñeàu bò baét vaø bò xöù töû.

Nhaân daân Coå Luõy, Quaûng Ngaõi thöông tieác laäp mieáu thôø oâng taïi queâ nhaø.