Tröông Ñaêng Queá vaø vuï maát troäm ôû nhaø CoâNG CHuùA AN NGHóA

Tröông Ñaêng Queá ngöôøi huyeän Bình Sôn, tænh Quaûng Ngaõi, nhöng tieân toå cuûa oâng laïi laø ngöôøi huyeän Thaïch Haø, tænh Haø Tónh, di cö vaøo Nam naêm 1623. Tröông Ñaêng Queá laø ngöôøi ñoã Cöû nhaân ñaàu tieân cuûa Quaûng Ngaõi. OÂng laøm quan traûi thôø ba ñôøi vua laø Minh Maïng (1820 - 1840), Thieäu Trò (1841 - 1847) vaø Töï Ñöùc (1848 - 1883).

Tuy hoaïn loä cuõng coù luùc thaêng luùc traàm, nhöng nhìn chung, Tröông Ñaêng Queá luoân ñöôïc vua yeâu, ñoàng lieâu kính neå.

Bình sinh, oâng laø ngöôøi thaúng thaén vaø voâ tö. Chính vì thaúng thaén maø thi thoaûng oâng bò quôû traùch, nhöng cuõng chính vì voâ tö maø chaúng bao laâu sau ñoù, oâng laïi ñöôïc tin duøng. Naêm 1849, Tröông Ñaêng Queá gaëp phaùi moät chuùt raéc roái nho nhoû do vuï maát troäm ôû nhaø Coâng chuùa An Nghóa. An Nghóa laø Coâng chuùa thöù möôøi cuûa vua Gia Long, teân thaät laø Nguyeãn Thò Ngoïc Ngoân, sinh naêm Giaùp Tí ( 1804), maát naêm Bính Thìn ( 1856). Naêm 1823, vua Minh Maïng gaû Coâng chuùa An Thöôøng cho Leâ Vaên An. Leâ Vaên An laø con cuûa Leâ Vaên Phong maø Leâ Vaên Phong laø ngöôøi ñöôïc höôûng quyeàn thöøa töï Leâ Vaên Duyeät. Naêm 1835, vì .vuï aùn Leâ Vaên Duyeät, Leâ Vaên An cuõng bò xöû töû.

Coâng chuùa An Nghóa soáng trong caûnh eùo le nhö vaäy neân cuõng bò öùc hieáp, thaäm chí, coù khi coøn bò quan laïi caáu keát vôùi boïn baát löông ñeå laøm khoù, laøm deã. Saùch Ñaïi Nam chính bieân lieät truyeän (Nhò taäp, quyeån 21) coù ñoaïn vieát veà thöïc teá naøy nhö sau :"Naêm (Töï Ñöùc) thöù hai (töùc naêm 1849 - NKT), baét ñaàu ñaët Vieän Taäp Hieàn, (Tröông) Ñaêng Queá ñöôïc sung laøm Kinh Dieân Giaûng quan. Moät hoâm, khi ñaõ giaûng xong, Vua truyeàn cho (Tröông) Ñaêng Queá ôû laïi chieáu giaûng, cho uoáng traø vaø baøn luaän ñaïo trò nöôùc cuûa coå kim. Baáy giôø nhaø Coâng chua An Nghóa maát troäm. Vieân quan phuû cuûa phuû Thöøa Thieân ñaõ chæ teân vaø haëc toäi cuûa vieân quan laøm vieäc ôû Noäi Caùc laø Nguyeãn Taán, cho raèng (Nguyeãn Taán) ñaõ thoâng ñoàng vôùi keû troäm, ñoàng thôøi noùi theâm laø Quaûn veä Leâ Maäu Haïnh tuy bieát roõ keõ troäm nhöng khoâng chòu baét ñeå giaûi tôùi. Boä Hình tra xeùt thaáy coù nhieàu choã haøm hoà neân cuõng coù yù dung tuùng. (Tröông) Ñaêng Queá coá chaáp, taâu vua xin ñem boïn (Nguyeãn) Taán cuøng vôùi (Leâ) Maäu Haïnh caùch chöùc ñeå xeùt hoûi laïi. Quan giöõ chöùc Ñoâ saùt, Phoù Ngöï söû vieän laø Buøi Quyõ haëc toäi (Tröông Ñaêng Queá), cho laø (Tröông Ñaêng) Queá töï tieän chuyeân quyeàn. Vua noùi :

- (Tröông) Ñaêng Queá laø beà toâi coá meänh cuûa hai trieàu tröôùc, moät loøng giöõ söï thaúng thaén cuûa keû toâi trung, chaáp taâu vieäc aáy cung laø do yù ñònh tröø gian caám aùc maø ra. Bôûi nhaát thôøi suy nghó chöa chu ñaùo neân xem ra coù veû naëng yù rieâng, chôù chuyeân quyeàn töï tieän thì ñaâu ñeán noãi, noùi quaù laø khoâng neân. Vieân ñaïi thaàn naøy (chæ Tröông Ñaêng Queá - NKT) laø ngöôøi thoâng thaïo moïi vieäc, leõ ñaâu laïi coù loøng daï nhö vaäy ?

(Noùi roài), giaùng (Buøi) Quyõ xuoáng hai caáp.

(Theo Vieät söû giai thoaïi cuûa Tp 8, Nguyeãn Khaéc Thuaàn, Nhaø Xuaát baûn Giaùo duïc, 1999)