Etymology of word albatros

άλμπατρος

Στα νέα ελληνικά, πρόκειται φυσικά για δάνειο, μάλλον από τα αγγλικά, όμως η απώτερη προέλευση της λέξης είναι ελληνική, από τη λέξη κάδος.

Η ιστορία της λέξης είναι μια σαγηνευτική περιπλάνηση στο χώρο, το χρόνο και τις σημασίες.

Η αρχαία ελληνική λέξη κάδος, με σημασία παρόμοια με τη σημερινή, πέρασε στα αραβικά ως kadus, διατηρώντας τη σημασία της. Τώρα μπαίνει στην εικόνα ο πελεκάνος: για το πουλί αυτό πίστευαν ότι γεμίζει το μεγάλο στόμα του με νερό και το μεταφέρει για να ποτίσει τα μικρά του. Γι' αυτό άλλωστε και στα αραβοπερσικά είχε την ονομασία saqqa (= νερουλάς). Λοιπόν, αυτό το πουλί με το τεράστιο,μεγάλο σαν κάδο, στόμα, ονομάστηκε, πράγμα καθόλου παράλογο, al-kadous, "το πουλί-κάδος" θα λέγαμε. Η λέξη ταξιδεύει προς τη Δύση και φτάνει στα πορτογαλικά και με τις δυο σημασίες: alcatruz λέγεται ο κάδος του πηγαδιού, και alcatraz ο κορμοράνος ή ο πελεκάνος (όπως συνήθως, το αραβικό άρθρο αλ ενσωματώθηκε στη δανεισμένη λέξη). Από εκεί, η λέξη περνάει στα αγγλικά, όπου πλέον σημαίνει όχι μόνον τον πελεκάνο αλλά και το άλμπατρος.

Ομως, το άλμπατρος είναι εκτυφλωτικά λευκό. Και επειδή έχει πλέον χαθεί κάθε ετυμολογική σύνδεση με τον κάδο, λειτουργεί η παρετυμολογία και, υπό την επίδραση του λατινικού albus (λευκός) το alcatras τρέπεται σε albatross. Με τη μορφή αυτή, από τα αγγλικά περνάει σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Στα πορτογαλικά επιστρέφει ως albatroz και κάποτε παλιννοστεί και στα ελληνικά, το άλμπατρος, πουλί ταξιδιάρικο από μακρινές θάλασσες, χωρίς να θυμίζει σε τίποτα τον ταπεινό κάδο.

Οσο για τον πελεκάνο, αυτός κράτησε στα αγγλικά την παλιότερη ονομασία του, alcatras. Και οι περιβόητες αμερικανικές φυλακές υψηλής ασφαλείας του Αλκατράζ, πάνω στο ομώνυμο νησάκι, ονομάστηκαν έτσι επειδή πριν εμφανιστούν δεσμοφύλακες και κρατούμενοι οι μόνοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι πελεκάνοι.