Στις αρχές Δεκεμβρίου 1997, ο καθηγητής Μπαμπινιώτης είχε γράψει στο Βήμα ένα άρθρο όπου ασχολήθηκε και με τα αντιδάνεια. Ενα από τα παραδείγματά του μου έδωσε την αφορμή να στείλω το παρακάτω γράμμα (το οποίο δεν δημοσιεύτηκε, μάλλον επειδή κρίθηκε μη ενδιαφέρον).

Αγαπητό Βήμα,

Οι ετυμολογικές περιπλανήσεις είναι πάντοτε σαγηνευτικές, ιδιαίτερα όταν ο ξεναγός έχει την πολυμάθεια του κ. Μπαμπινιώτη, όπως στο χτεσινό σου φύλλο. Ας μου επιτραπεί ωστόσο μια παρατήρηση.

Αναφερόμενος στα αντιδάνεια, "λέξεις-αλήτες" όπως ποιητικά τα λέει, ο κ. Μπαμπινιώτης φέρνει το παράδειγμα της λ. αμπάρι, που είναι δάνειο από το τουρκικό ambar το οποίο με τη σειρά του είναι ελληνικής αρχής, από τη λέξη εμπόριον. Εδώ, με όλο το σεβασμό, θα διαφωνήσω. Σύμφωνα με παλαιότερα και νέα ετυμολογικά λεξικά, το τουρκικό ambar είναι περσικής αρχής (anbar, enbar), από ρήμα που σημαίνει "γεμίζω, αποθηκεύω". (Βλ. αναλυτικά στο Ετυμολογικό λεξικό των ανατολικών δανείων στις ευρωπαϊκές γλώσσες, του Lokotsch, λήμμα αριθ. 77). Την περσική αρχή δέχεται και το τουρκικό λεξικό του Redhouse. Από τα τουρκικά η λέξη πέρασε όχι μόνο στα ελληνικά, αλλά και σε ρουμανικά, βουλγαρικά, ρωσικά και πολωνικά.

Η αλήθεια είναι ότι το ετυμολογικό λεξικό του Ανδριώτη αναφέρει ότι το ambar ίσως προέρχεται από το ελλ. εμπόριον, με παραπομπή στον Maidhof (Glotta 10, σ. 20). Την ίδια ετυμολογία υιοθέτησε και το λεξικό Πάπυρου-Λαρούς-Μπριτάνικα. Επειδή τυχαίνει να έχω ασχοληθεί με τα αντιδάνεια, αναζήτησα το δυσεύρετο πλέον άρθρο του Maidhof. Διαβάζοντάς το βλέπει κανείς ότι ο Maidhof απορρίπτει την ετυμολόγηση του ambar από το εμπόριον. Προφανώς, εκείνος που έκανε την αποδελτίωση για λογαριασμό του Ν. Ανδριώτη ήταν απρόσεκτος ή δεν ήξερε καλά γερμανικά! Την εκδοχή για ελληνική προέλευση την είχε εκφράσει πολύ παλιότερα, τον προηγούμενο αιώνα, ο Vollers (ZDMG LI 299, 94). Αλλά ήδη από τον προηγούμενο αιώνα ο G.Meyer (Tuerkische Studien I, 63) την είχε απορρίψει. Ζητώ συγγνώμη για την επιμονή μου, αλλά δεν είναι ίσως περιττή, αφού το (κατ' εμέ) λάθος φαίνεται να αναπαράγεται.

Αμφιβολίες υπάρχουν και ως προς την ετυμολόγηση του σκίτσου (ιτ. schizzo) από το σχέδιος. Αν και τα περισσότερα ετυμολογικά λεξικά τη δέχονται, νεότερη εκδοχή θέλει το ιταλικό ρήμα schizzare ("πιτσιλίζω") να είναι προϊόν ονοματοποιίας (βλ. το νέο ιταλικό ετυμ. λεξικό των Cortelazzo-Zolli, σ. 1154). Αλλά εδώ, ας βάλουμε απλώς ένα ερωτηματικό.

Πάντως, τα αντιδάνεια είναι όντως σαγηνευτικός τομέας και η γλώσσα μας βρίθει από παραδείγματα. Ποιός θα έλεγε, π.χ., ότι ο μπόγιας, η σόμπα, ακόμα και η νεόφερτη "γκλαμουριά" έχουν απώτατη ελληνική αρχή; Ελπίζω κάποτε να αξιωθώ να δώσω κι εγώ τη δική μου κατάθεση σχετικά με το ζήτημα αυτό.

Με τιμή

Νίκος Σαραντάκος

This page has been visited times.