Κολπο

Το κόλπο και το χαστούκι δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως να έχουν και μεγάλη σχέση μεταξύ τους. Κι όμως, είναι τα δύο άκρα μιας ακόμα ετυμολογικής διαδρομής στο χρόνο και στο χώρο. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Η αρχαία λέξη κόλαφος, δηλαδή ράπισμα, χαστούκι, στις μέρες μας χρησιμοποιείται κυρίως με μεταφορική σημασία. "Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας ήταν κόλαφος για τον απερχόμενο πρόεδρο", λέμε - ήταν δηλαδή ένα χτύπημα οδυνηρό μαζί και ταπεινωτικό. Στην αρχαιότητα, τη λέξη τη δανείστηκαν οι ρωμαίοι, και μάλιστα με δύο τρόπους: υπήρξε δηλαδή και ο λόγιος δανεισμός της, ως colaphus που κράτησε άθικτη τη μορφή της λέξης, αλλά πλάι σ' αυτόν και το λαϊκό δάνειο, ως colopus και colpus. (Το φαινόμενο της διγλωσσίας στα λατινικά, σε αντίθεση με τα κλασικά ελληνικά, ήταν έντονο).

Αυτός ο λαϊκός λατινικός τύπος, colpus, πέρασε σ' όλες τις ρωμανικές γλώσσες, με τη σημασία "χτύπημα". Στα ιταλικά έγινε colpo και βρήκε ιδιαίτερη εφαρμογή, πέρα από την κυριολεκτική του σημασία, στην ορολογία των στρατιωτικών γυμνασίων, της πάλης και των ξιφομαχιών, όπου οι διάφορες λαβές ονομάστηκαν με σύνθετα της λέξης αυτής. Μια από τις σημασίες λοιπόν, "τέχνασμα με το οποίο καταβάλλουμε τον αντίπαλο", πέρασε και στα ελληνικά, όπου επικράτησε η απόχρωση του τεχνάσματος, της απάτης.

Το κόλπο ολοκληρώνει εδώ τη διαδρομή του, αλλά έχουμε και τα παρακλάδια του. Στα γαλλικά, ο τύπος colpus περνάει ως colp, και τον 13ο αιώνα γίνεται coup, η σημερινή μορφή της λέξης. Και επειδή ένα δυνατό χτύπημα πολύ συχνά κόβει στα δύο, έχουμε την παραγωγή του ρήματος couper που θα πει "κόβω". Ρήμα κοινότατο στα γαλλικά, εννοείται, με αμέτρητο πλήθος παραγώγων, μερικά από τα οποία ξαναγύρισαν σε μας ως αντιδάνεια, μικρά ξαδερφάκια του κόλπου, σαν το κουπόνι, το κουπέ του τραίνου, τις κουπ των κομμωτών και το ντεκουπάζ των κινηματογραφιστών. Και όλα αυτά από ένα δυνατό χαστούκι!