Nema tacnih podataka kada je sagradjena Pravoslavna crkva u Derventi i ko je njen utemeljivac. Iz popisa popisivaca bosanskog sandzaka 1570 god. vidljivo je da je u naseljima Gornja i Donja Ukrina bilo vlasko {filurijansko} stanovnistvo, pa se spominje brat popa Bogdana u Gornjoj Ukrini, a pop Bogdan prema navedenom popisu, bio je nastanjen u Gornjoj Ukrini, iz cega se moze zakljuciti da je sa obe strane bilo pravoslavnog stanovnistva.
Iz izlozenog se moze zakljiciti da je u Derventi postojala i pravoslavna crkva, ali vrijeme njenog podizanja ostaje nepoznato. Prema predanju pravoslavna crkva bila je sagradjena na kraju Dervente, prema rijeci Ukrini u dolini, jer u samom gradu, tj. u Gornjoj i Donjoj mahali, je bilo pretezno muslimansko stanovnistvo.
Crkva je bila sagradjena od drveta {brvnara} i imala je zvonik, takodjer, od drveta, odvojen od same crkve. U kasnije vrijeme ogradjen je jedan prostor, nesto udaljen od crkve na brezuljku i to je bilo groblje. Ni iz spomenika u groblju se nemoze vidjeti kada su crkva i groblje izgradjeni. Vjerovatno je crkva sagradjena u XVI vijeku, a kasnije mjesto crkve brvnare sagradjena je zidana crkva i to negdje poslije 1458 god, a zvonik je ostao izvan sastava crkve i to od drveta.
Popravka krova 1934 godine.
Nazalost crkva je 1992 godine srusena do temelja!
Crkveni odbor godine 1934, odlucio je da rekonstruise krov crkve i izgradi zvonik od cvrstog materijala. Radovi su povjereni poduzetniku Johanu Hofmanu iz Dervente, a radove je izvodio majstor Fabijan Bodruzic. Toranj crkve bio je od specijalno pecenih cigala, a bio je izvan sastava crkve, na mjestu gdje je bio drveni toranj.
Prema pisanom izvjescju prvog francuskog generalnog konzula u Travniku, Pjera Davida i putopisu koz Bosnu njegova saradnika u konzulatu Somet de Fosces iz 1807 u Derventi je postojao manastir.
U crkvi kao paroh je bio Jovica Ilic iz Banja Luke. On je digao bunu u Posavini protiv turske vlasti, koja je cinla velike nepravde, nasilja i poreze nad srpskim stanovnistvom, narocito u Derventi od "muselima" Osmanbega Hadzihasanovica i Ahmetbega Gradascevica. Jovicina buna 1834 je krvlju ugusena, a sam Jovica je pobjegao u Srbiju u Beograd
Crkva je imala oblik zaokruzenog pravougaonika, s time da je oltar zauzimao centralno mjesto u crkvi, ukrasen slikama svetaca i ostalm potrebnim stvarima za obavljanje molitve, jevandjelje, krstovi, crkvene zastave i dr. U crkvi je bila vrlo vrijedna ikona svetoga Nikole, koja je prema predanju prenesena iz manastira u crkvu, a sacuvao ju je Gavro Stepanovic iz Dervente. Gavro je imao sukob sa nekim Turcinom, koji je u bjesu bacao ikone u manastiru, cemu se Gavro protivio i u tuci ubio Turcina. Pobjegao je preko Drine u Srbiju da bi izbjegao kaznu. Njegova kcerka Zora je tu ikonu predala unuci Joki, koja se udala za ucitelja i upravitelja Osnvne skole u Derventi, a ikonu predala sveceniku Novi Petrovicu. Ikona se cuvala u novoobnovljenoj zidanoj crkvi u Derventi.
Manastir u Derventi izgorio je u pozaru. Od svecenika iz ranijih vremena u Derventi su jos poznati pop Pavle Dzabic i pop Pavle Tvrtkovic.
By Nedzmudin Alagic