Moj ideal ustrojowy

Oczywiscie bedzie tu mowa nie tyle o moim ideale ustrojowym, ile o realnie istiejacym ustroju, znacznie zblizonym do moich oczekiwan. Poniekad jest to odpowiedz na czesto pojawiajace sie pytanie: czy istnieje monarchia, ktora odpowiadalaby wzorowi postulowanej przez KZ-M monarchii konstytucyjnej z realna wladza krola. Taka monarchia istniala przed II wojna swiatowa w Jugoslawii. Gwoli przypomnienia. 28 czerwca 1921 r. w Krolestwie Serbow, Kroatow i Slowencow zaczela obowiazywac demokratyczna konstytucja, na ktora zgodzil sie liberalny krol Piotr I Karadzordzewicz. Jego nastepca, konserwatywny krol Aleksander nie mogl pogodzic sie wylacznie z rola figuranta. 6 stycznia 1929 r. przy pomocy wiernego mu wojska dokonal zamachu stanu, obalil konstytucje i rzady parlamentarne. Dyktatura krolewska trwala 2 i pol roku. W jej trakcie Aleksander zdecentralizowal panstwo, uproscil administracje, m.in. skasowal 4 z 16 ministerstw i przygotowal nowa konstytucje. 3 wrzesnia 1931 r. krol Aleksander oktrojowal nowa konstytucje w drodze kolejnego zamachu stanu, gdyz - co jest warte podkreslenia - zadna prawno-publiczna emanacja narodow Krolestwa, czy to w formie plebiscytu, czy tez konstytuanty nie zostala powolana do usankcjonowania krolewskiego dziela. Monarcha w proklamacji do swych poddanych napisal, iz daje im konstytucje "ufajac Bogu i z wiara w szczesliwa przyszlosc Krolestwa Jugoslawii". Nowa konstytucja w stosunku do poprzedniej byla krotsza (ilosc artykulow zmniejszono ze 142 do 120) i znacznie zwiekszyla wladze monarchy przy jednoczesnym zachowaniu innych organow wladzy. Wladze krolewska okreslono slowami: "Krol jest strozem jednosci narodowej i calosci Panstwa. Jest strozem ich dobra w kazdym momencie". Postanowienie to, choc nie bedace podstawa specjalnych prawnych kompetencji krolewskich, bylo zwiekszeniem moralnego prymatu wladzy krolewskiej. Krol jednak nadawal sobie formalnie takze realne prerogatywy. Zgodnie z konstytucja posiadal wladze ustawodawcza - mogl promulgowac ustawy i mial prawo sankcji ustaw, ktore wychodzily z parlamentu. Szczegolnie prawo sankci ustaw bylo tu istotne, gdyz nie mialo charakteru obowiazkowego. Jesli nawet obie izby prozumialy sie co do ustawy, to nie mogla ona wejsc w zycie bez sankci krolewskiej, ktorej brak nie mogl byc przelamany na drodze demokratycznego glosowania. Podpis krola nabieral jednak jeszcze wiekszego znaczenia. W przypadku, gdy obie izby nie mogly dojsc do porozumienia odnosnie jakiejs ustawy, dochodzilo do arbitrazu krolewskiego. Podpis krola na projekcie ustawy przyjetym przez jedna izbe przelamywal opozycje drugiej izby. Krol powolywal polowe senatorow i mial prawo rozwiazania obydwu izb. Premier i ministrowie byli mianowani przez krola i jemu podlegali. Zostala zachowana zasada kontrasygnaty wszelkich pisanych aktow krolewskich, za ktore odpowiedzialnosc brali poszczegolni ministrowie. Jednak ich odpowiedzialnosc miala charakter prawny, a nie polityczny, tj. nie bylo odpowiedzialnosci parlamentarnej. Natomiast krol lub zgromadzenie narodowe kwalifikowana wiekszoscia mogli w czasie urzedowania ministra i 5 lat po zlozeniu urzedu oskarzyc go o dzialalnosc sprzeczna z ustawami. O slusznosci oskarzenia rozstrzygal Sad. Jesli izby nie zdolaly uchwalic na czas budzetu, lub w przypadku rozwiazania izb, krol posiadal prawo wprowadzenia dekretem ubieglorocznego budzetu. Ponadto monarcha mogl zawiesic niektore postanowienia konstytucji w wypadku wojny, zamieszek lub powstania. Te i inne prerogatywy krola zawsze pozwalaly mu narzucic swoja wole parlamentowi. Byl to zupelny nawrot od demokracji parlamentarnej w strone wladzy autorytetu.

Artur Gorski