Kablosuz uygulama protokolü (WAP) kablosuz iletişim ile ilgilenen şirketlerin birleşerek WAP forumu meydana getirmeleriyle oluşmuştur. Bu forum grubunun kurulması ile kablosuz mobil bir ortamda herkesimin serbestçe bilgi transferi sağlaması ve uygulama geliştirmesi amaçlanmıştır. Gelişmekte olan internet protokolleri bu yönde de geliştirilerek internet ve WWW tabanlı olarak tasarlanmıştır. Böylece küresel bir kablosuz network protokolü olarak ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda WAP, internet ve mobil protokollerinin bir kesişimi olarak ta tanımlanabilir.

1995 yılında Ericsson’un bir projesi olarak ortaya çıkmış ve Ericsson’a özgü bir protokol tanımlanmıştır. Daha sonra bu oluşum mobil ağa eklenmiş ve ilk olarak Intelligent Terminal Trasfer Protocol (ITTP) olarak adlandırılmıştır. Bu protokol uygulamanın bulunduğu servis noktası ile uygulamayı kullanabilen mobil telefon arasında haberleşmeyi sağlamaktadır.

1996 ve 1997 yıllarında Unwired Planet ve Nokia ve diğer haberleşme şirketleride çeşitli protokoller yazarak bu platforma girdi.

Unwired Planet HDML (Handheld Device Markup Language) adı altında mobil cihazlarda bulunacak bir arabirim tarafından derlenerek desteklenecek bir işaretleşme dili ve bunu destekleyen HDTP (Handheld Device Transport Protocol) bir protokol yazdı. Bu dil ve protokol aynı internette tekst taşıma ve sunma protokolü olan HTML ile aynı özelliklere sahip web tabanlı bir işaretleşme diliydi.

1997 Mart ayında ise Nokia Smart Messaging’i tanımladı ve internet erişimli ilk seri mobil GSM haberleşme cihazlarını üretti. Bu cihazlar mobil kullanıcı ile sunucu arasında kısa mesaj servisi ve TTML (Tagged Text Markup Language) denilen bir işaretleşme dili kullanıyorlardı.

Bu şekilde haberleşme şirketlerinin kendilerine özgü çeşitli platformlar oluşturmaları üzerine pazarın parçalanması ve uyumsuzluklar gündeme geldi. Bunun üzerine şirketler birleşerek ortak bir protokol tanımlama yoluna gittiler. Böylece WAP’ı oluşturmak için WAP Forum’u kurdular.

İnternet için tasarlanan çoğu teknoloji geniş bant aralığında veri transferi sağlayan dektop veya server tipi bilgisayarlarda kullanılmak için geliştirilmiştir. Fakat mobil cihazlar:

• Düşük CPU gücü,
• Düşük hafıza (ROM veya RAM),
• Sınırlı güç tüketimi,
• Dar görüntü ara birimi,
• Farklı keyboard,

gibi özelliklere sahip olduklarından ve diğer teknolojik avantajların hiçbirine sahip olmadıklarından daha farklı teknolojilere ihtiyaç duymaktadırlar. Temel internet protokolleri üzerinde kullanılan WAP mimarisinin genel ihtiyaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz.

• Her platformda kullanılabilen ortak standartlar,
• Esnek ve yeni gelişmelere açık bir mimari yapı,
• Mümkün olduğunca çok kablosuz ağları destek,
• Cihaz kaynaklarının optimizasyonu (düşük hafıza/CPU kullanımı/güç),
• Güveli uygulama ve haberleşmenin desteklenmesi,
• İnsan makine arayüzünün olabildiğince esnek ve kullanışlı olması,
• Gelecek üçüncü nesil için operatör ve network uygunluğunu kolaylaştırmak,
• Program geliştirme ve uygulama.

Bilindiği üzere WAP mimarisi internet mimarisi üzerine kurulmuş ve geliştirilmiştir. Bu yüzden WAP mimarisinden önce internet mimarisini incelemekte yarar vardır.

HTTP, hypertekst dökümanlarının (imaj,ses, görüntü ve tekst içeren sayfalar) hızlı bir şekilde tasarlanıp, internet üzerine dağıtılıp hizmete sunulmasını sağlamak için kurulmuş bir protokoldür. Diğer internet araçları, FTP, WAIS veya Gopher gibi HTTP’de bir istemci-sunucu (client-server) protokolüdür.

İstemci-sunucu modelinde, bir istemci(client) programı kullanıcının bilgisayarında çalışır. Sunucuya hizmet istemek için mesaj gönderir. Mesaj gönderdiği makina internet üzerinde çalışır ve böylece birden çok kişiye hizmet verebilir. FTP, WAIS ve Gopher; internet istemci sunucu protokolüne örnek olarak verilebilir. Bunlara www browsers Netscape, Internet Explorer gibi internet sayfaları erişim programları ile erişilir. Ancak, HTTP protokolü hipertekst döküman teslimi için tasarlanmıştır. Dolayısı ile iletişimin çoğunluğu HTTP sunucuları ile yapılır.

Sunucu tarafından çalışan programlara geçiş yolu (gateway) programları denir. Çünkü HTTP sunucusu da birçok farklı geçiş yolu programlarına erişebilir. Hangi programı istiyorsanız, URL boyunca belirleyebilirsiniz. Sunucu ve bu geçiş yolları programları arasındaki etkileşim, yaygın geçiş yolu arayüzü (common gateway interface CGI) aracılığı ile belirlenir.

</head>

<body>

</body>

Günümüz gelişmeleriyle birlikte bu dilde gelişmiş ve daha karmaşık özelliklere sahip olmaya başlamıştır. Günümüzde artık XML denilen yeni bir işaretleme diline yerini bırakmaktadır. Bu dil ise bölgesel kendine özgü komutlar geliştirebilme olanakların sunmaktadır. İşte bu dil sayesinde WAP’ın temelini oluşturulan WML ( Wireless Markup Language ) dili XML üzerinden tanımlanarak mobil cihazların ihtiyaçlarına göre geliştirilmiştir.

WAP içerik ve uygulamaları bilinen WWW tabanlı formata uygun olarak tanımlanmıştır. İçeriğin tranferinde kullanılan protokoller ise WWW tabanlı haberleşme protokolleridir ve uygulamalar mobil cihazlarda bulunan mikro browserlar tarafından çalıştırılarak kullanılır. WAP, mobil cihaz ile network sunucuları arasında bağlantıyı aktif kılabilmek için çeşitli özellikler tanımlamıştır:

• Standart İsimleme Modeli -WWW- standart URL isimleri merkezi bir sunucuda bulunacak WAP içeriğine ulaşmak için kullanılabilir.
• Tüm WAP içeriğinin formatı WWW tabanlı olduğundan bu durum kullanıcıların hatasız olarak içeriğe ulaştırılmasını sağlar.
• WAP içeriği WWW tanbanlı olduğundan markup, calendar information, electronic business card objeleri,imajlar ve script dilleri içerir.
• Standart haberleşme protokollerini kullanan WAP haberleşme protokolleri mobil cihazdaki browser ile network web sunucusu arasındaki bağlantıyı mümkün kılar.

WAP içerikleri ve kullandığı protokoller geniş bir market olan kablosuz cihazlar için optimize edilmiştir. WAP sistemi mobil domain ile WWW arasındaki bağlantıyı kurmak için proxy teknolojisini kullanır. Bu teknolojinin tipik özellikleri aşağıda anlatılmıştır:

• Protokol köprüsü- protokol köprüsü WAP protokol yığınından ( WSP, WTP, WTLS, WDP ) gelen isteği WWW protokol yığınına ( HTTP ve TCP/IP ) dönüştürerek aktarır.
• İçerik şifreleme ve çözme- Şifreleyiciler WAP içeriğini kodlayarak network ağında taşınabilecek bir veri boyutuna indirir.

Bu yapı mobil terminallerin WAP içerik ve uygulamalarını çalıştırabilmelerini sağlar ancak bu uygulamalar geniş özellikleri olan mobil cihazlar için geliştirlmektedir. WAP proxy tüm wap uygulamalarının bir web sunucusu üzerinden çalıştırılabilmesini ve CGI gibi script dillerinin kullanılmasını sağlar.

WAP sisteminin kullanılmasında web sunucusu, WAP proxy ve WAP cihaz bir biri ile ilişkili olarak kullanılmaktadır. Bunun yanında WAP mimarisi diğer yapılarıda desteklemektedir. Bu durum merkezi bir WAP proxy sunucu yolu ile araya herhangibir (web sunucusu gibi) teknoloji sokmadan son kullanıcıya yönelik uygulamalar ve içerik sağlama hizmetinin verilebilmesini sağlar.

Eğer web sunucusundaki bilgiler WAP içerikliyse (WML gibi) ozaman WAP proxy direkt web sunucusu ile bağlantı kurar. Fakat sunucudaki bilgiler WWW formatlı HTML dökümanları ise bu durumda HTML dilini WAP cihazlarının anlayabileceği WML diline çevirmek gerekir. Şekil- 3

Kablosuz telefon uygulamaları sunucusu (WTA-Wireless Telephony Application) bir merkezi yada köprü sunucusudur ve mobil kullanıcıdan gelen istekleri direkt yanıtlar. WTA sunucusu kablosuz telefon haberleşmesi sağlayan operatörlerin WAP kullanıcılarının sisteme entegre olmasını sağlar.

WAP mimarisi mobil haberleşme cihazlarına program ve uygulamaların geliştirilebilmesine izin vermek amacıyla esmek ve genişletilebilir bir mimari protokol yapısına sahiptir. Bu durum protokollerin şekil-4’te görüldüğü gibi tabakalandırılmasıyla mümkün olur. Her tabaka diğer servislerde ve uygulamalarda olduğu gibi üzerindeki tabaka ile etkileşimlidir. WAP tabaka mimarisi diğer servislerin ve mimari yapıların, iyi tanımlanmış bir arayüz ile WAP’ın getirilerinden faydalanmalarına olanak sağlar.

WAE, WWW modelinin sisteme adapte edilmesini sağlamaktadır. Tüm içerik internet formatında tanımlanmıştır. İçerik standart WWW protokolleri tarafından taşınır. WAE, mümkün olan her yerde kullanılmak üzere yönetim ve yayınlama metodlarını WWW standartlarından almıştır.

WAE, cihazlarda ve ağ özelliklerinde kullanılan WWW standartlarını geliştirmiştir. Ayrıca WAE’ye Mobil Network servislerini, arama kontrolü ve mesajlaşmayı destekleyebilmesi için ilaveler yapılmıştır. Fakat dikkat edilmesi gereken en önemli husus ise mobil cihazlarda bulunan düşük hafıza ve işlemci hızıdır. Bu yüzden mimari alçak bant genişlikli ve yüksek gecikmeli hatları destekleyen bir özelliğe sahiptir. WAE, şifrelemeden sorumlu geçidin tüm işlevsel özelliklerini bünyesinde barındırır ve mobil abonenin şifrelenmiş data transferini sağlar. Mobil kullanıcıya içeriğin şifrelenerek dağıtılmasının amacı havadan gönderilecek verinin daha az bir boyuta sahip olması va bunun sonucunda daha az enerji kullanılarak mobilin bilgiyi alabilmesini sağlamaktır. Daha öncede bahsedildiği üzere ( gateway ) geçit fonksiyonları şekil-2’de görüleceği üzere merkezi bir sunucuya yerleştirilebilir.

WAE’nin temel yönetim özellikleri:

• WAE kullanıcı kısmı:

Kullanıcı cihazında bulunan yazılım sayesinde kullanıcılar yazılımın desteklediği içeriği gösterme gibi özellikleri kullanabilirler. Kullanıcı kısmı ( browser gibi ) WAP mimarisi içine entegre edilmiştir. URL yoluyla ulaşılan WAP içeriğini yorumlar. WAE kullanıcı bölümü için iki çeşit standart kullanır: Kodlama için Wireless Markup Language (WML) ve uygulama çalıştırma için ise Wireless Markup Language Script (WMLScript.)

• İçerik Sağlayıcılar:

Mobil terminal içinde bulunan kullanıcı kısmından gelen isteğe merkezi sunucuda bulunan uygulamaları ( CGI script gibi ) standart formatta yanıtın içinde gönderir. WAE herhangibir standart içerik üreticisini tanımlamaz. Fakat yakın bir gelecekte günümüzde yaygın olarak WWW içinde kullanılan HTTP tabanlı sunucularda yapılacak değişiklikle yaygın uygulamalar söz konusu olacaktır.

• Standart İçerik Şifreleme:

İyi tanımlanmış şifrelenmiş içerik bir WAE kullanıcı kısmının ( bir browser gibi ) uygun şekilde web içeriğine ulaşılmasını sağlar. Standart içerik şifreleme WML için sıkıştırılmış şifreleme, WMLScript için sıkıştırılmış byte kodu, standart imaj formatları bir çok parçalı taşıyıcı format ve adapte edilmiş iş ve takvim veri formatları içerir.

• Wireless Telephony Applications (WTA):

Gelecek kontrol mekanizmaları ve arama için özel telefon eklentileri topluluğu daha ileri mobil network servislerinin oluşmasını sağlar.

Tipik olarak terminalde bulunan kullanıcı kısmı içerik için isteği başlatır. Fakat bu isteklerin bazıları yani terminalden gelen isteklerin hepsi karşılanmaz. Bazı zamanlarda ise merkezi sunucunun cihaza ne teslim ettiği cihazın özelliklerine bağlı olabilir. Kullanıcı bölümü standart görüşme mekanizması yolu ile merkezi sunucu ile görüşür. Bu durum uygulamaların kullanıcı bölümünde çalıştırılmasına izin verir. WAE bir kullanıcı bölümünün yeteneklerini tanımlar ki bu kullanıcı kısmının yetenekleri WSP protokolü sayesinde değiştirilebilir. Bu yetenekler WML, WMLScript versiyonları gibi her cihazın kullanabileceği özellikleri içerir.

WAE standart WWW proxy sunucusu tabanlıdır. Bu yüzden istenilen sunucu ile yapılacak bağlantı bu proxy üzerinden yapılmalıdır ki bu durumda bir kablosuz cihazın bir sunucuya geçit yolu ile ulaşması ile benzer bir durum gösterir. Browser ile geçit arasında yapılan bağlantıların büyük bir çoğunluğu ulaşılacak sunucunun hangi protokolü istediğine bakılmadan WSP protokolünü kullanır. URL ise içeriğe ulaşmak için varılacak sunucunun kullandığı protokole bakar fakat browserın geçide ulaşmak için kullandığı protokole bakmaz. Öte yandan URL yalnızca varılacak sunucunun kullandığı protokole bakar arada yapılacak herhangi bir bağlantının protokolü ile ilgilenmez. Ayrıca WSP tarafından gönderilen ve yine WSP tarafından alınarak yapılan oturum bağlantılarında ki performans geçit tarafından yönlendirilir ve yönetilir. Günümüzde standart web üzerindeki HTTP/HTML proxsileri analogdur. Örneğin bir HTTP proxsi bir FTP yada Gopher komut listesine yanıt verdiğinde bu içeriği bir browser tarafından ulaşılabilecek HTML dökümanı şekline dönüştürür. Böyle bir dönüşüm mobil cihazda bulunan WAE kulllanıcı kısmına varacak şifrelenmiş içerik analog olarak dönüştürülerek gönderilir.

Kısaca özetliyecek olursak bir WAP cihazı tarafından özel tanımlanmış bir URL kullanılarak istek belirtilir. Telefon browserı operatör tarafından kontrol edilen bir geçit (gateway) ile WSP kullanarak bağlantı kurar ve URL isteğini gönderir. Geçit ise URL tarafından tanımlanan host adresini çözer ve host için bir HTTP oturumu açar. URL tarafından tanımlanmış isteği yapar. HTTP sunucusu ise bu istek ve yanıtları tekrar oluşturarak geri gönderir. Geçit ise bu içeriği şifreleyerek browser’a ulaştırır.

İki lojik yapıdan meydana gelmektedir. İlki kullanıcı bölümü denilen browser, telefon listesi, mesaj editörü gibi yapıların bulunduğu bölüm diğeri ise kullanıcı bölümünün ulaşabileceği WML, WMLScript, imaj formatları, vCard ve vCalendar formatları gibi servisler ve yapıların bulunduğu bölüm. WAE bu servisleri kullanıcı kısımdan ayırır ve birçok kullanıcı kısım için bir ortam görevini üstlenir. Bu lojik yapı herhangibir araç anlamına gelmez. Örneğin WAE araçları belki tek bir kullanıcı bölümü içine birçok servisin karışımını seçebilir. Öte yandan diğerleri belki çeşitli kullanıcı bölümleri servislerine dağıtmak için servisleri seçebilir. Şekil-5’te yapı kısaca görülebilir.

WML ve desteklediği çevre birimleri ufak ve dar bantlı cihazlar, küçük ekran, sınırlı kullanıcı girişi, darbant network bağlantıları, sınırlandırılmış hafıza kaynakları ve sınırlı hesap yapabilen birimler için tasarlanmıştır. WAP tarafından hdeflenen ise yönetim ve browser araçları arasındaki veri alışverişini olabildiğince esnek ve etkili kılmaktır.

WML yapıtaşlarını taşıdığı HDML dilinin bazı elementlerini değiştirmiş ve buna yeni elementler eklemiştir. Bunların bazıları HTML dilinin elementleri gibi modellenmiştir. Sonuçta ise kart ve deck yapısında WML dili oluşmuştur. Bu yapı içeriğin çoklu kart yapıları içinde sunulmasını sağlamaktadır. Kartlar ise mobil cihazın ekranında görülen içeriğin kademeli olarak ulaştırılmasını ve yayınlanmasını sağlar. Kullanıcı bu kartlar yolu ile içeriğe ulaşabilir. İsterse bulunduğu kart içinden veri gönderir isterse başka bir karta geçer, seçim yapar yeni bir WAP sitesine ulaşabilir vs. birçok işlem yapabilir. Kartların içinde bulunan emirler ana sunucudan istenir ve deckler istenileni ana sunucudan getirir. WML dekleri ana sunucuda bulunan bir dosya içinde yığılmıştır yada ana sunucuda bulunan içerik üretici tarafından dinamik olarak oluşturulur. Deck içinde bulunan her kart kullanıcı etkileşimi için özel tanımlar içerir.

WML’in bu şekilde tanımlanmış olması birçok şirketin kendi özel cihazlarını geliştirebilmesini olanaklı kılmıştır. Örneğin WML kullanıcının uygulamalar için yapacağı veri girişinin nasıl olacağını tanımlamamıştır. Bunun yerine uygulamada amaçlanan tanımlanmıştır. Bu durum daha öncede dediğimiz gibi birçok farklı cihazın ve ulaşım metodunun kullanılmasını sağlar. Örneğin yapılacak bir içerik içi seçme işlemi aynı web ortamında olduğu gibi yapılabileceği gibi bir ses arayüzü kullanılarak ses ilede yapılabilir. Kullanıcı bölümü, kullanılan cihaz için en iyi sunumu alabilmek için kartlar içindeki elementlere karar vermelidir. Örneğin geniş ekranlı bir cihaz ile işlemler tek kart üzerinden yapılabilirken, küçük ekranlı bir cihaz ile birden fazla kart üzerinden yapılmalıdır. Çünkü büyük ekranda kullanılan kart, küçük ekranda bölünmeye uğrayacaktır. WML’in çok çeşitli getirileri söz konusudur.

WML, çeşitli kullanıcı giriş elementlerini destekler ve bu elementler farklı kartlar içinde bulunabilir. Tüm kullanıcı istekleri kısa terimler yolu ile yapılır ki bu durum kullanıcının serbestçe istediği cihazdan veri gönderebilmesini yada almasını sağlar. Örneğin WML tekst giriş kontrolü içerir ve bu tekst ve password girişini destekler. Ayrıca WML kullanıcı tarafından girilen verinin bir programda kullanılmak üzere gönderilmesini ve sonuçlarının alınabilmesinide sağlar. Ayrıca WML kullanıcı tarafından seçim yapılabilmeyi olanaklı kılan option gibi komutlara da sahiptir. Bazı önemli komutları örneklerle inceleyecek olursak;

<wml>

<card>

<p>

Birini Seç:

<select name="K">

<option value="1">ilk</option>

<option value="2">son</option>

<option value="1;2">hepsi</option>

</select>

</p>

</card>

</wml>

Bu örnekte ekrana gelen seçeneklerden ilk seçildiğinde 1, son’da 2 ve hepsi seçeneği seçildiğinde 1ve 2 değerleri gönderilir.

<card>

<P>

Adınız: <input type="text" name="ilk"/><br/>

Soyadınız: <input type="text" name="son"/><br/>

Yaşınız: <input type="text" name="yas" format="*N"/>

</p>

</card>

Input komutu için yapılan bu örnekte ise isim ve soyisim ve yaş girilmekte ve yaş için kullanılan format ta belirtilen ilede tuşlardan direct sayı girilmesi sağlanmaktadır.

<go href="wap adresi" method="post">

<postfield name="w" value="12"/>

<postfield name="y" value="test"/>

</go>

Yukarıdaki örnekte belirtilen adrese çeşitli değerler gönderilerek gidilmektedir.

WML dökümanları karakterleri için gelimiş bir kod yapısınıa sahiptir. Bu yüzden çoğu dilde sunum hazırlamak mümkün kılınmıştır.

<?xml version="1.0"?>

<!DOCTYPE wml PUBLIC "-//WAPFORUM//DTD WML 1.1//EN" "http://www.wapforum.org/DTD/wml_1.1.xml">

<wml>

<card id="ilk" ontimer="#iki" title="I.T.U." >

<timer value="20"/>

<p align="center">

<img src="itu.wbmp" alt="ari" align="top"/>

</p>

<p align="center">hosgeldiniz

</p>

</card>

<card id="iki" title="I.T.U. SECENEK">

<p >

<a href="notlar.wml"> Notlar</a>

<br/>

<a href="kultur.wml">Kültür Sanat</a>

<br/>

<a href="telefon.wml">Telefonlar</a>

<br/>

<a href="musti.wml">W@PMASTER</a>

</p>

</card>

</wml>

 

WMLScript, WAP mimarisinin genel script yapısını geliştirmek amacıyla geliştirilmiştir. WMLScript, WML yapısını geliştirmek ve tamamlayıcı bir unsur olarak kullanılabilir. Darbantlı cihazlar için geliştirilmiş olan WML dili çeşitli imajlar ve tekst yapıları içerir ve bu yapı kullanılarak çeşitli script parçalrı çağrılarak çeşitli kullanıcı işlemleri yapılabilir. Bu sayede daha aktif ve etkileyici wap sitesi tasarımları yapılabilir. Bunun yanında tüm içerik statik olduğu için değişiklik direct WML kodu üzerinden yapılmalıdır. Aşğıdaki liste WML tarafından desteklenmeyen sistemin çeşitli getirileridir:

• Kullanıcı bilgi girişinin geçerliliğini onaylama.
• Kullanıcı bölümüne girişi kolaylaştırma. Örneğin bir mobil cihazda telefonla arama, mesaj gönderme, adres listesine telefon numarası ekleme yada SIM karta giriş gibi işlemler programcıya verilen izin dahilinde yapılan işlemlerdir.
• Yerel mesaj ve diyalog meydana getirme. Bu durum uyarı, hata mesajları, doğrulamalar gibi işlemlerin kullanıcılar tarafından daha hızlı yapılmasına izin verir.
• Kullanıcı bölümü yazılımı ve kullanıcı bölümü yapılandırılması gibi işlemlerin eklentiler yardımıyla yayılmasına izin verir.

WMLScript, kullanıcıların darbantlı bağlantı hatlarında kullanabilmeleri için bu sınırlandırma ve programlayabilme yeteneklerini geliştirmek amacıyla tasarlanmıştır.

WML tarafından yerine getirilebilen bir çok servis küçük mobil cihazlarda kullanılabilir. Sunucuya bilgi transferi yada çeşitli aktif uygulamalar için bu program parçacıkları kullanılabilir.

Çalıştırılan WMLScript fonksiyonu, WMLScript bytekodu içindeki komut yapılarını çözümlemeyi gerektirir. Bir fonksiyon çözümlenirken, WMLScript çözümleyicisi genel olarak aşağıdaki durumları takip eder:

• IP (Instruction Pointer) Komut işaretçisi: Çözümlenecek bytecode içindeki fonksiyonu işaret eder.
• Değişkenler: Genel olarak fonksiyon paremetreleri ve değişkenler.
• Operand Yığını: ifade edilen değerler ve geçiş argümanları için çağrılan fonksiyonlar ve çağıran arasında kullanılır.
• Fonksiyon Çağrı Yığını: WMLScript fonksiyonları, o andaki yada çeşitli derleme üniteleri içindeki diğer fonksiyonları veyahut da kütüphane fonksiyonlarını çağırabilir. Fonksiyon çağrı yığını, fonksiyonlardan yada onların gelen adreslerinden bilgi bekler.

<?xml version="1.0"?>

<!DOCTYPE wml PUBLIC "-//WAPFORUM//DTD WML 1.1//EN" "http://www.wapforum.org/DTD/wml_1.1.xml">

<wml>

<card id="card1" title="telefon listesi" newcontext="true">

<p>

isim:<input name="isim" title="isim" value=""/><br/>

<br/><small>$(result)</small>

<do type="accept" name="cal" label="telefon">

<go href="tel.wmls#telefon('$(isim)')"/>

</do>

</p>

</card>

</wml>

Bir NOKIA WAP telefonunda tel.wml ve tel.wmls dosyaları yolu ile veri giriş çıkışı ve WMLScriptin kullanılması aşağıdaki şekilde adımlarla görülebilir.

extern function telefon(isim) {

var result;

var tanim;

if ( isim == 'mustafaeren')

tanim = "02126252975 erenmustafa_itu@hotmail.com";

else if ( isim == 'tanerguler' )

tanim = "02125503162 taner_guler@hotmail.com";

else if ( isim == 'farukdonmez' )

tanim = "02125983850 fdonmez@yahoo.com";

else if ( isim == 'mesutbasol' )

tanim = "02124453833 basolmes@yahoo.com";

else tanim = "hatali isim lutfen yeniden giriniz!...";

WMLBrowser.setVar("result", tanim);

WMLBrowser.refresh();

}

Ana sunucu uygulama servislerini son kullanıcıya sağlar. Son kullanıcı ile ana sunucu arasındaki servis etkileşimi, standart WML deckleri ve scriptleri gibi paketler halinde yapılır. Servisler, statik olarak ana sunucuda bulunan deckler ve scriptlere bağlı olabilir yada ana sunucudaki bir uygulama ile servisler dinamik olarak üretilebilir. Ana sunucu ve WML son kullanıcının, aralarında WML ve WMLScript etkileşimi yapmaları çeşitli seviyelerin kapsanması ile olur. Özel olarak bir kullanıcı ana sunucudan özel bir servise ulaşmak isterse, ana sunucuya WML kullanıcı kısmını kullanarak ulaşır. Kullanıcı kısmı ana sunucudan isteyeceği servisi URL yolu ile bildirir. ( HTTP GET istek metodu gibi)

Ana sunucu kullanıcı isteğini tekrar geri tek bir deck göndererek sağlar. Bu deckin tekst formatındaki ilk yapı olduğu tahmin edilebilir. Sınırlı cihaz işlemleri ve hava yayını için tekstin dönüştürüldüğü gateway yolu ile tekst decklerinin kullanıcıya geri gittiği düünülebilir. Prensip olarak ilk gateway, ana sunucudan gelen isteği yanıtlar. Ayrıca gateway tekst ve binary formatlar arasındaki bütün gerekli dönüşümleri yapar. Gateway içindeki WML kodlayıcısı tüm dekleri binary formata dönüştürür. Daha sonra şifrelenen bu içerik çözümlenmek üzere kullanıcıya gönderilir. Gateway tarafından kullanıcı taraflı bazı optimizasyonlar da yapılır.

Kullanıcı kısmı belki WMLScript için URL yolu ile birden fazla istekte bulunabilir. Kullanıcı kısmı WML deck yolunu kullanarak bu isteği yapar. Geri dönüş yolunda, WMLScript derleyicisi giriş gibi scripti alır ve darbantlı mobil cihazlar için binary format içinde derler. Derlenmiş bytecode çözümlenmek ve çalıştırılmak üzere kullanıcıya gönderilir. Şekil-8’de görüldüğü gibi gatewayin bulunması tek yanlı yönetimi sağlamaz. Gerçek şifreleme ve derlemenin yapıldığı belirli bir yerin WAE ile belirli bir ilgisi yoktur. Bazı ana sunucularının, WML şifreleyicileri ve WMLScript derleyicileri içinde oluşturulabilmeleri akla yatkındır. Bu durum şifrelenmiş WML ve WMLScript bytecode formatlarının belirli servislerinin seçilerek istenilen deck dönüşümünün yapılmasını sağlayacaktır.

WTA- KABLOSUZ TELEFON UYGULAMALARI ( WIRELESS TELEPHONY APPLICETION )

WTA, telefon servisleri için bir çatı uygulamasıdır. WTA kullanıcı kısmı esasen standart WML kullanıcı kısmıyla benzerdir. Şekil-9’da görüleceği üzere WTA çatı yapısı tanımlanmıştır. Bu tanımlar kullanıcıdaki içerik yapılarını göstermektedir. WTA çatısı, kullanıcıya atanan WTA kullanıcı bölümüne dayanır. WTA sunucusu, WAP tarafından tanımlanmıştır

Şekil-9’da WTA mobil cihaz içinde WTA mobil kullanıcı kısmı ve WTAI’nin birbiri ve diğer yapılarla ilşkisinin nasıl olduğu tanımlanmıştır. WAE kullanıcı kısmı, içeriğini WAP gateway yolu ile iyileştirir. Ayrıca WTA kullanıcı kısmı, yığın sayesinde içeriği geliştirebilir. Ayrıca WTAI, WTA kullanıcı kısmının mobil ağ fonksiyonları ile özel cihaz özelliklerinin birbirini etkilemesini sağlar.

WTA sunucusu, kullanıcı tarafından istenen içeriği aynı bir web sunucusu gibi teslim eder. Aynı bir internet browseri gibi, WTA kullanıcı bölümü, WTA sunucusundaki içeriğe bir URL yolu ile ulaşır. URL, bir web sunucusundaki uygulamaya ulaşmak için referans olarak kullanılabilir. Bu tip uygulamalar (CGI gibi) farklı sitelerde kullanılabilir. Bu durum dinamik bir içerik uygulaması sağlar. Bir WTA sunucusu bu yapıları isterse kullanabilir. WTA sunucusundaki referans uygulamalar sayesinde, mobil ağ ve diğer servisler arasında URL kullanılarak etkileşim sağlanabilmektedir. Böylece WTA sunucusunda bulunan uygulama yapıları mobil servisten kolaylıkla WAP kullanıcısına aktarılabilir.

WTA kullanıcı kısmı bir çeşit WAE kullanıcı kısmının telefon yeteneği sağlayan eklentisidir. WTA kullanıcı kısmı, WAE kullanıcı kısmı tarafından desteklenen çeşitli kural ve metodları takip eder ve bundan sonra işlem WAE kullanıcı kısmında olduğu gibi başlatılabilir. Sonuç olarak WTA, bir veya daha fazla WSP oturumunu ayıran WTA portları üzerinden aynı WML oturumu gibi kullanılır. Ayrıca WTA, WSP bağlantısız oturum servislerini aynı bağlantılı servisler gibi kullanabilir. WTA, WAE modeline daha fazla WTA kullanıcı kısmının özel yönetim elemanlarını ekler ve destekler. Bunlara kısaca değinecek olursak:

• Network olayları- Network olaylarını yöneten bir çatı
• Çağrı durum yönetimi- Arama ve WTA servis içeriği arasındaki çiftler.
• İçerik yığını- Kullanıcı taraflı bilgi yığınına giriş ve kolay ulaşım sayesinde ağa giriş miktarını azaltma.

WTA, WSP oturumunu kullanır. Bu oturum WTA oturumu olarakta adlandırılabilir. Bu bölümde WTA oturumu güvenli bir WDP portu üzerinden bağlantılı ve bağlantısız WSP bağlantılarını tanımlamak üzere kullanılacaktır. Bu bölümWTA kullanıcı ve WAP geçit arasındaki WTA oturumunu anlatmaktadır. Bir WTA oturumu WTA kullanıcı tarafından bir WTA sunucusuna bağlanabilmek için, bir WAP geçit, yapılan bağlantıyı kolaylaştırma ve etkileşimi arttırmak için kullanılır. WTA kullanıcı kısmı aynı anda birden fazla WTA oturumu başlatabilir. Örneğin bir WTA oturumu verilen bir servisi çalıştırmada kullanılırken diğer bir WTA oturumu ise veri transferinde ,bilgi alış verişinde, kullanılabilir. Bir WTA oturumu kullanıldığında oturumun çalışması sırasında aşağıdaki prosedür işler:

• WTA oturumu başlatılır.
• WTA sunucusu ve WTA kullanıcı arasında bilgi alış verişi yapılır.
• WTA oturumu bitirilir.

WSP bağlantısız servisleri kullanıldığı zaman oturuma açık olarak başlanma ve bitirme yapılmaz. Bu bölüm örneğin WTA kullanıcı kısmının ve WAP geçidin WSP genel yapısını üstlenmeleri gibi yapıları kapsar.

• Taşıyıcıya ihtiyaç (önceden hazır bulunan ve öncelikli)
• WAP geçit adresleri (özel tanımlanmış MSISDN gibi)
• Geçit üzerindeki iyi bilinen port numaraları.

Ayrıca bu bilgiler WSP bağlantısız oturumunda kullanılmak içinde ihtiyaç duyulur.

• Bütün durumlar WML yapısında tanımlanmıştır.
• Içerik yönetici, WTA içeriğinin kesileceğini yada tekrarlanacağını belirtir.
• Bir WTA olayı meydana gelir ve o anki WTA içeriği yeni bir görev için bağlantı kurmaz. WTA kullanıcı kısmı olaylara tepki göstermek için tanımlanır.
• İçerik içindeki bir hata tespit edilir.

Eğer tesadüfen bir hata ile karşılaşılır ise kullanıcı kısmı o anki WTA içerik işlemini bitirmelidir ve kullanıcıya hatayı bildirmelidir. Kullanıcı bölümü, kullanıcı hatayı Kabul edene kadar yada gerekli bölümden diğer servisler bağlanana kadar herhangi yeni bir olayı yönetemez. Kullanıcı bölümü, insane makina ara yüzünden herhangi bilgi girişini beklerken diğer durumlar bekler.

• WTA içeriği en son yanıtlanan asıl durum parametre sınırlarını alıkoyar. Bir durum sınırı tektir ve verilen WTA içeriğinde birleştirme görevi ya da mevcut yığındaki birleştirilmiş kanala sahiptir.
• Bir WTA durumunu yanıtlamak için, WTA kullanıcı kısmı durum parametreleri aşağıdaki gibi yerleştirilmelidir:
• Eğer WTA durumu, o anki içerik içinde geçici sınırlı bir göreve sahip ise kullanıcı kısmı tüm durum parametrelerini temizlemelidir. Daha sonra WTA durumunda WTA bu parametrelere yeni değerler atanmalıdır ki yeni görev üstlenebilsin.
• Öte yandan eğer WTA olayı genel bir sınırlandırma ise ve kullanıcı kısmı WTA olayına tepki göstermeye teşebbüs eder ise kullanıcı kısmı tüm parametreleri temizlemelidir ve yeni değerler yüklemelidir.
• Diğer taraftan kullanıcı kısmı durum parametrelerinin statüsünde hiç bir değişiklik yapamaz. Bir kullanıcı kısmı on durum parametresi ve 250 sembol için yeterince boşluğa sahip olmalıdır.

Verilen WTA içeriğinin çağrı durumu sadece ilerleme içindeki özel çağrı ile birleştirilir. Bu özel çağrı, özel bir WTA içeriğine yerleştirilmiştir. Çağrı durum modu tasarlanan çağrıyı sınırlar. Özel bir WTA içeriğinde bulunan çağrı durumu herhangi diğer içeriklere yerleştirilmiş çağrılarla yada diğer uygulamalar ile çarpışmamalıdır.

• Yığın kanallar ve kaynaklar içerir.
• Kaynaklar, WSP tarafından yüklenmiş datalar (WML deckleri gibi), yığılmış meta-datalar ve URLlerdir.
• Bir kanal, hat içeren bir kaynaktır. Kanalların bir içeriği, kimliği vardır.
• Yığındaki kanalların bir yenileme zamanı vardır. Bu zamandan sonra kanallar atılır. Atılan kanallar otomatik olarak kullanıcı kısmı tarafından silinir. Eğer bir kanal, kaynakları referans olarak almaz ise kaynaklar ortadan kaldırılabilir.
• Eğer yığın atılmamış bir kanal içerir ise bu kanalın tanımladığı bütün kaynakları yığın korumaya alır. Çağrılan yada çağrılmayan kanallar tarafından yapılacak işlemler, mevcut kanal, yığına kaydedilene kadar hiçbir işlem yapılmaz.
• Yığındaki kaynaklar birden fazla kanal tarafından referans olarak alınabilir.

Kullanıcı kısmının isteğine göre kanallar yığının içine itilebilirler yada yığından çekilebilirler. Kanalların yüklenmesi aşağıdaki adımlara göre meydana gelir:

Kullanıcı tarafından desteklenen kanal içerik yapısı herhangibir anda bir kanala yüklenebilmelidir. Kullanıcı için talep gelmediğinde yada geride bir yönetim işlemi yapıldığında (servis çalıştırılmadan içerik temizleme yada içerik yükleme gibi) kanal işlenmelidir. Uygun özel Network çeşidinin kullanılması yolu ile standat transfer mekanizması kullanılarak kanallar yığına çağrılabilir. Kanal yükleme metodu:

• Kanal, standar URL isteğine verilen yanıtın bir kısmı gibi geri döner. (GET, POST metodları)
• Kanal cihaza ya doğrudan yada servis bildirme yolu ile itilir.

Tüm kaynaklar çağrıldığı zaman ve kanal aktive edilmek için hazır ise o zaman “başarı” URL’si sunucudan istenir. Servisin kullanıcıya yüklendiği bilgisi hakkında sunucunun bilgilendirildiği yanıt yolu ile kullanıcıya bildirilir. O zaman kullanıcı kanalı aktive eder. Eğer kanal kurulması sırasında herhangi bir hata olur ise kurma işlemi kesilmelidir. “hata” URL’sinin bildirdiği içerik daha sonra yüklenmelidir. Eğer “hata” URL’si kanal içinde sunulmaz ya da bunun için yapılan istek hataya uğrar ise kullanıcı cihazı son kullanıcıya benimsenen bir hata mesajı ile ilan etmelidir.

Aşağıda tanımlanmış kodda kullanıcı bağlantı yaptığında an sunucuda bulunan bu kodlar sayesinde karşılağılan duruma göre belirtilen sayfalar cihaz ekranında gösterilir.

<?xml version="1.0" ?>

<!DOCTYPE channel PUBLIC "-//WAPFORUM//DTD CHANNEL 1.0//EN"

"channel.dtd">

<channel

maxspace="2048"

base="http://wap.operator.com/"

EventId="wtaev-cc/ic"

success="basari.wml"

failure="hata.wml"

>

<title>Arama secimi</title>

<abstract>

Gelen cagrı servisi!

</abstract>

<resource href="hosgeldin.wml" />

<resource href="ilk.wml" />

<resource href="script.wmls" />

</channel>

• Küresel Bağlama : Yığın WTA durumu ve servis arasında bir bağlantı kurabilir. Durum oluştuğunda ilgili servis başlatılır.
• Geçici Bağlama : Önem verilen diğer durumlar, WTA içeriğinde kullanılan bir servisi çalıştırmayı mümkün kılar ve bağlamayı yapar.

Eğer WTA kullanıcı kısmı çalıştırılabilir bir içeriğe sahip değil ise o zaman geçici bir bağlantıda içermez. Bu yüzden bu durum WTA durumunun kayıt karşılaştırılması için küresel bağlama, onaylama için yeterlidir. Eğer bir WTA durumunun tesbit edilmesi üzerine bir servis, WTA kullanıcı kısmında çalışıyor ise ve geçici bağlama içermiyor ise sınırlandırılmalıdır. Eğer tanımlanmış bir oluşum, küresel bağlamanın tanımlandığı yere ulaşırsa, fakat bağlama herhangibir karşılaştırma işlemi içermiyorsa ; network oturumunun uygun olarak yönetildiği standart insan makina arayüzü prosedürü sağlanmalıdır. (WTA kullanıcı bölümünün pasivize edildiği gibi) Bu durum WTA içeriği korunduğu ve geçici bağlama olmadığında oluşur.