GIÓ HEO MAY ĐÃ
VỀ
không hẹn mà đến
không chờ mà đi
bốn mùa thay lá thay hoa
thay mãi đời ta ..
(TCS)
Một
sớm mai thức dậy, người uể oải, nặng
nhọc, bước vào phòng tắm, nhìn vào gương soi,
ngỡ ngàng như vừa gặp một người quen mà
không nhớ là ai, nhìn tới nhìn lui một lúc mới nhận
ra chính là ta đó. Ta mà như không ta. Ta bỡ ngỡ như
ở cái tuổi mới lớn năm nào, chợt cao lên, chợt
lớn lên và lạ lẫm với chính mình, chân tay lọng cọng
như thừa như thiếu, mà mày thanh mắt sáng, mà muốn
làm nghiêm cũng thấy như tủm tỉm cười.
Còn giờ đây, cũng lạ lẫm với chính mình mà thử
nhích khoé môi tìm lại nụ cười chợt thấy khó
khăn, niềm vui thì vẫn vậy sao mắt môi như trĩu
nặng. Một nếp xếp đã đậm theo vòng cung
khoé miệng, những dấu chân chim đã hằn trên khoé mắt.
Và kia, một vài nhánh tóc đã nhạt phai, khô quắt, mỏng
tanh. Bỗng dưng thèm vẽ lại tức khắc khuôn mặt
xa lạ mà thân quen kia, trước khi tắm táp, để
rồi mày râu nhẵn nhụi lao vào công sở hay đến
giảng đường, công ty, xí nghiệp
.. Rồi ngắm nghía mình, nghĩ ngợi mình, rình rập
mình, mới hay, đã khá lâu rồi không còn dõi theo ta nữa,
đã lâu rồi phải lao vào bao nỗi lo toan, đã lãng
quên cả chính mình. Đã lâu rồi như không thấy có thời
gian, không chờ lễ hội, dửng dưng với những
tờ lịch rụng rơi, nặng trĩu những kế
hoạch, những lịch công tác, vùi đầu vào những
lôi kéo bộn bề. Chợt nhớ ra đã có lúc nào kia, phải
chú ý lắng tai hơn để nghe người nói, có khi
đã phải hỏi đi hỏi lại đôi lần. Có
cái gì ở tai ta vậy? Rồi một lần kia, cầm tờ
báo thân quen lên đọc bỗng cứ phải đẩy
dần tờ báo ra xa, xa chút nữa, rồi chỉ đọc
được những cái tựa, những dòng to. Thôi thì
đành phải mua cái kiếng lão. Có kiếng lão rồi cũng
nhứt định chưa lão, bất đắc dĩ lắm
mới phải đeo lên, cho đến một hôm rồi
đành mua thêm sợi dây toòng teng vì kiếm kiếng hoài thật
vất vả. Rồi có lúc chợt như quên mất tên một
người quen, quá quen. Quên cái tên thôi còn thì nhớ tất
cả. Khi cần nhớ thì quên mà khi cần quên thì nhớ.
Nhớ rất kỹ những chuyện xưa cũ. Lạ
lùng chưa! Có lúc nhấc điện thoại lên, gọi
cho ai đó, định nói điều gì đó thì quên tuốt,
đành xin lỗi, nhầm số. Không lẽ hỏi người
đầu dây bên kia, xin vui lòng cho biết tôi đang định
nói gì với bạn đó vậy? Tính tình cũng đâm ra
cáu gắt. Chuyện không đáng gì sao cũng quạu. Lại
trách cứ. Lại giận hờn. Lại ngờ vực.
Lúc nào cũng nói tôi già rồi tôi già rồi như để
được nghe mọi người nói không chưa già, vẫn
trẻ. Rồi những ông bà già ngày nào thấy sao mà họ
già khụ, già quá cỡ kia bỗng dưng như trẻ lại,
ấy là lúc ta đã già kịp với họ, đã vào cái lứa
của họ mà lâu nay vẫn cứ ráng như còn ở lứa
nhỏ hơn. Có lúc đã giấu bớt tuổi đi, thì
bây giờ lại muốn nâng lên. Ở phụ nữ thì
không muốn ai hỏi tuổi nữa. Phụ nữ dĩ
nhiên có vẻ như chậm già hơn khi trang điểm tí
chút, vẫn giấu được những nếp nhăn
chìm khuất. Nhưng khi một mình thức dậy, đứng
trước gương soi, cũng sẽ nhận ra chút ngỡ
ngàng xa lạ. Tất cả những "triệu chứng"
kỳ cục đó là đặc trưng của tuổi chớm
già, đang già, mới già. Và ơi cái tiếng Việt phong
phú của mình còn đẻ ra nhiều thứ già khác như
già nua, già cả, già sụ, già háp, già khú đế, già .. dịch. Che giấu nó, trốn chạy
nó, dối gạt chính mình hay chấp nhận nó, mỉm
cười với nó, điều chỉnh mình
.. là tùy mỗi chúng ta, tùy mỗi cá tính và tùy mỗi nền
văn hóa. Nơi người ta tôn trọng người
già, người ta hãnh diện vì già, muốn mau già. Nơi
người ta tôn trọng tuổi trẻ, hất hủi
tuổi già thì người ta có khuynh hướng trốn chạy
xua đuổi tuổi già. Nhưng dù muốn hay không muốn,
tuổi già cũng cứ đến, lù lù đến, xồng
xộc đến.
Trước
đây không lâu, dưới thời Pháp thuộc thôi, tuổi
thọ bình quân của người Việt Nam không quá bốn
mươi, và do đó, vấn đề tuổi già, tuổi
sắp già đã không cần đặt ra. Vả lại ở
một nền văn hóa phong kiến, lúa nước, vị
trí của các lứa tuổi, của nam nữ đã
được định sẵn, không có xáo trộn gì nhiều,
nên an phận thủ thường thật dễ dàng cho tất
cả mọi người. Ngày nay, tuổi thọ của
người Việt Nam đã tăng đáng kể, nam sáu
mươi ba, nữ sáu mươi bảy và còn có thể
tăng nhanh trong thời gian tới, kèm với kế hoạch
dân số, sinh suất sẽ giảm, tháp tuổi sẽ
ngày một phình to phía trên, và người già sẽ ngày càng
đông trong xã hội, đặt ra những vấn đề
mới. Hiện nay, tỷ lệ người già trên sáu
mươi ở nước ta đã vào khoảng hơn
mười phần trăm dân số và những người
sống ngoài tám mươi không còn là hiếm. Bùng nổ
thông tin, đô thị hoá, di dân, và những tiến bộ y
khoa cũng đã góp phần đáng kể vào những đổi
thay này. Người ta đã có thể thỉnh thoảng vào
ra mỹ viện, chẻ cái cằm, độn cái ngực,
lóc cục mỡ bụng, bơm xóa nếp nhăn, tiêm kích
thích tố, rồi mỹ phẩm, rồi trang sức, rồi
quần áo muôn màu muôn vẻ, người ta đã có thể
dễ dàng đánh lừa mình, đã có thể chọn lựa
già hay không già, to be or not to be vậy.
Tuổi
chớm già
em đi qua chuyến đò
ối a con trăng còn trẻ
con sông đâu có ngờ
ngày kia trăng đã già
(TCS)
Tôi nhớ
một câu chuyện của Tagore. Chuyện kể rằng
xưa có người lái buôn thường đi buôn những
chuyến xa nhà. Anh bỏ người vợ trẻ ở
nhà mòn mỏi đợi trông. Như để chuộc lại
những hờ hững của mình, lần này anh hỏi
nàng muốn anh mua món quà gì cho nàng lúc trở về. Nàng lẳng
lặng chỉ vầng trăng non cong vút đang vắt
trên bầu trời xanh trong vời vợi kia. Anh ghi nhớ
và hứa chắc sẽ mua cho nàng món quà đó dù giá có đắt
đến bao nhiêu. Thế rồi ngày tháng trôi qua, một
hôm, trước ngày trở về, anh nhớ lời hứa
với vợ, đã nhìn lên bầu trời trong xanh kia, vầng
trăng kia, và thế là anh mua ngay cho nàng một chiếc
gương tròn, nạm những hạt kim cương lộng
lẫy. Hí hửng tưởng nàng sẽ sướng vui,
nhưng thật là bất ngờ, nàng nhìn chiếc
gương tròn đắt giá kia mà cứ khóc mãi. Thì ra, nàng
đâu có cần gương, nàng cần lược, một
cái lược cài đầu cong vút như mảnh trăng
non thượng tuần xinh xắn nọ. Trăng đã
già lúc nào đó vậy?
Một
người già bao giờ cũng có một người già
hơn. Cho nên lúc nào già thì thật là khó biết. Thế
nhưng tuổi chớm già thì có thể biết được.
Những thay đổi về sinh lý có thể giúp ta nhận
ra, dù sớm hay muộn, dù có quyết liệt hay khéo léo chối
từ thì nó cũng cứ hiện ra trước mắt.
Tây chắc sướng hơn ta. Cái ngôn ngữ của Tây
ngôi thứ hai có một, còn ta thì dễ nhận ra khi người
ta đang gọi mình bằng anh thân mật, rồi bằng
chú lạnh nhạt, bằng bác kính mến, rồi bằng cụ .. thương hại, lúc đó có trốn
cũng không thoát. Dĩ nhiên cũng có trường hợp
đáng là chú rồi mà vẫn được gọi bằng
anh nguy hiểm, đến nỗi ca dao thời đại
có câu: "Xin đừng gọi chú bằng anh, để
cho chú phải hy sanh cuộc đời!". Như đã
nói, trước đây tuổi thọ người Việt
rất thấp nên ít có người kịp nhận ra tuổi
chớm già của mình. Một Nguyễn Khuyến cảm
khái "Hàm răng chiếc rụng chiếc lung lay" là
khi mới gần năm mươi. Một Hồ Xuân
Hương thảng thốt "Cái già xồng xộc nó
thì theo sau .." lúc bà hẳn chưa tới
bốn mươi. Ngày nay, tuổi thọ trung bình của
chúng ta đã tăng rõ rệt, và còn gia tăng trong thời
gian tới. Các nhà chuyên môn cho rằng tuổi chớm già, ấy
là lứa tuổi từ bốn mươi đến sáu
mươi, sau sáu mươi thì .. già thiệt
rồi, hết chối cãi rồi! Giai đoạn chớm
già thực sự là ở lứa tuổi từ bốn
mươi đến năm mươi, còn từ năm
mươi đến sáu mươi phải gọi là tuổi
đã .. quá chớm già. Do tuổi thọ
gia tăng như vậy, con người phải sống với
lứa tuổi chớm gìa này một thời gian cũng
hơi dài, ít ra cũng chừng hai mươi năm, với
rất nhiều thay đổi về tâm sinh lý, quan hệ
xã hội và không ít những vấn đề bệnh lý, mà
nhiều khi thiếu chuẩn bị hoặc né tránh, ta có thể
gặp những tình huống không hay. Nền văn minh nông
nghiệp an lành bên lũy tre xanh ngày nay còn bị hất tung
lên với tiếng nhạc xập xình của karaoke, với
các loại phim ảnh .. xô con người
vào những nếp sống xa lạ. Người phụ nữ
ngày càng tham gia vào xã hội, ngày càng nhiều người chọn
nếp sống độc thân, lo cho công danh sự nghiệp
hơn là an phận với cuộc sống gia đình
như ngày xưa, trong một môi trường đầy
cám dỗ và cạnh tranh cũng gặp phải những
hoàn cảnh như người phụ nữ phương
Tây hiện nay ở tuổi chớm già, vừa có những
khó khăn về tâm sinh lý vừa có những khó khăn về
xã hội phải tự điều chỉnh và thích nghi.
Tuổi
chớm già, ấy là tuổi của chuyển tiếp, của
lúng túng, hoang mang, tuổi của những stress, của những
lo âu và phiền muộn, của những mối hiểm
nguy rình rập về sức khoẻ, về quan hệ gia
đình, xã hội .. đồng thời
tuổi chớm già cũng thường là tuổi của
thành tựu, của thành đạt, của cương vị
và uy tín trong xã hội. Cái người ta dễ thấy nhất
là những thay đổi sinh lý: hết khả năng sinh
sản, giảm đời sống tính dục. Rồi luyến
tiếc dĩ vãng, nhớ cái thuở trẻ trung, cái thời
nhan sắc. Một nỗi buồn man mác chợt đến
dù không nói ra, dù gắng gượng quên đi
.. nhưng "chiều hôm thức dậy, ngồi ôm tóc dài, chập
chờn lau trắng trong tay ..".
BS. ĐỖ HỒNG NGỌC