Khuyeán theá ca cuûa ngaøi Haøm-sôn.

Xöa nay caùc ñaïo höõu coù nghe laø Haùm chöù khoâng phaûi Haøm. Haøm thì ñuùng hôn! ÔÛ Vieät-nam, khi con môùi sanh, sôï ma baét ma caén, cho neân choïn nhöõng teân thaèng cu con beïn; nhöng lôùn leân ñi hoïc roài thì teân trong khai sanh raát laø ñeïp chôù khoâng coù yù nghóa xaáu. Haøm sôn coù yù toát, maø Haùm laø yù nghóa xaáu.

"Minh maït töù ñaïi sö": cuoái ñôøi Minh coù boán vò Ñaïi sö! Phaùp sö, Ñaïi sö, khaùc nhau! Phaùp sö coù nghóa thoâng thöôøng, tu só taàm thöôøng, khoâng coù noåi danh; coøn nhöõng vò noåi danh, trì danh, vaên danh, thöôøng thöôøng lôùn tuoåi, hoïc haønh gioûi, coù coâng vôùi Phaät giaùo nhieàu, thöôøng thöôøng goïi laø Ñaïi sö. "Minh maït töù ñaïi sö" laø cuoái ñôøi Minh coù boán Ñaïi sö; ngaøi maø vieát baøi Khuyeán theá ca laø moät trong ñoù: Lieân-trì, Töû-baù, Haøm-sôn vaø Ngaãu-ích.

Khuyeán theá ca cuûa ngaøi Haøm sôn laø baøi ca khuyeân ñôøi. Ai bieát veà nho giaùo cuõng toát, maø Phaät giaùo thì raát ñaäm ñaø; tö töôûng Phaät-giaùo trong ñoù ngaøi döïa vaøo kinh ñieån cuûa nhaø Phaät ñeå vieát baøi naøy. Baøi naøy coù boán chuïc caâu, hy voïng hai laàn thì hoïc xong! Thaày ñoïc:

"Hoàng traàn baïch laõng löôõng thöông mang
Nhaãn nhuïc nhu hoøa thò dieäu phang (phöông)
Ñaùo xöù tuøy duyeân dieân tueá nguyeät
Chung thaân an phaän ñoä thôøi quang

Höu töông töï kyû taâm ñieàn muoäi
Maïc baõ tha nhaân quaù thaát döông
Caån thaän öùng thuø voâ aùo naõo
Naõi phieàn taùc söï haûo thöông löông

Tuøng lai ngaàn noû huyeàn tieân ñoaïn
Moäi kieám cöông ñao khaåu dò thöông
Nhaï hoïa chæ nhaân nhaøn khaåu thieät
Chieâu khieân ña vò ngaån taâm tröôøng

Thò phi baát traùch tranh nhaân ngaõ
Bæ thöû haø tu luaän ñoaûn tröôøng
Theá söï do lai ña khuyeát haõm
Huyeãn khu yeân ñaéc mieãn voâ thöôøng

Caät ta khuy xöù nguyeân voâ ngaïi
Thoaùi nhaäm tam thaân daï baát thöôøng
Xuaân nhaät taøi khan döông lieãu luïc
Thu phong höïu kieán cuùc hoa hoaøng

Vinh hoa nguyeân thò tam canh moäng
Phuù quyù hoaøn ñoàng cöûu nguyeät söông
Laõo bònh töû sinh thuøy theá ñaéc
Toan kieàm khoå laïc töï thöøa ñöông

Nhaân tuøng xaûo keá khoa lanh lôïi
Thieân töï thung dung ñònh chuû tröông
Xieåm khuùc tham saân ñoïa ñòa nguïc
Coâng bình chính tröïc töùc thieân ñöôøng

Xaï nhaân höông troïng thanh tieân töï
Taøm vò tri ña mònh taûo vöông
Nhaát teã döôõng thaàn bình vò taùn
Löôõng chung hoøa khí nhò traàn tha

Sanh tieàn uoång phí taâm thieân vaïn
Töû haäu khoâng trì thuû nhaát xoang (song)
Bi hoan ly hôïp trieâu trieâu naùo
Thoï yeåu cuøng thoâng nhaät nhaät mang

Höu ñaéc tranh cöôøng lai ñaáu thaéng
Baùch nieân hoàn thò hyù tröôøng tröôøng
Khoaûnh khaéc nhaát thanh la coå hieáp
Baát tri haø xöù thò gia höông".

Baøi ít vaäy nhöng maø giaûi thích cuõng laø nhieàu laém.

Hoïc veà caâu ñaàu tieân:

"Hoàng traàn", hoàng laø maøu ñoû, traàn laø buïi, nhöng maø "hoàng traàn" ñaây laø chæ cho cuoäc ñôøi; baïch laø traéng, laõng laø soùng, laø nhöõng khi soùng gioù trong cuoäc ñôøi; maø caû hai thöù ñoù khoâng phaûi laø ít oûi gì! Noù nhieàu laém, noù daäp doàn gheâ gôùm laém! Caùc ñaïo höõu thöû töôûng töôïng, töø khi loït loøng meï maõi cho ñeán voâ quan taøi, bao nhieâu laàn vui, bao nhieâu laàn khoå? Ñöùc Phaät töøng noùi raèng neáu nöôùc maét cuûa chuùng sanh maø chöùa laïi ñöôïc, toäi loãi cuûa chuùng sanh maø giöõ laïi ñöôïc, thì coù leõ laø sôn haø ñaïi ñòa naøy khoâng ñuû ñeå maø chaát choàng nhöõng caùi toäi loãi ñoù, vaø nöôùc trong ñaïi döông coøn ít hôn nöôùc maét cuûa chuùng sanh trong sa baø theá giôùi.

Noùi nhö vaäy laø caùc ñaïo höõu thaáy raèng laø khoå nhieàu! Vì sao khoå? Vì sao coù nöôùc maét? Thöôøng thöôøng laø khoå, ñau thì khoùc; maø khoùc thì chaûy nöôùc maét. Cuõng coù khi sung söôùng quaù maø khoùc; caùc ñaïo höõu coù thaáy khoâng? Coù chöù! Caùi khoùc maø khoå ñau, maø chaûy nöôùc maét, laø thöïc taâm! Cha cheát, meï cheát, con cheát, laøm aên thaát baïi gì ñoù, maø khoùc, roài chaûy nöôùc maét, thì caùi ñoù laø thieät, vì ñang khoå maø khoùc. Coøn coù moät caùi loaïi khoùc khaùc laø "khaáp nhö thieáu nöõ vu quy nhaät, tieáu töï vaên nhaân laïc ñeä thì" khoùc nhö ngöôøi con gaùi veà nhaø choàng, thì khoùc ñoù laø khoùc giaû doái, khoùc ñoù khoâng phaûi ñau khoå! Ñau khoå thì ít maø vui söôùng thì nhieàu; quaù vui söôùng maø khoùc! "Tieáu töï vaên nhaân laïc ñeä thì" laø cöôøi, maø cöôøi ra nöôùc maét; cöôøi cuûa caùi nuï cöôøi maø ra nöôùc maét ñoù laø gì? Cöôøi cuûa moät ngöôøi hoïc troø ñi xem baûng thaáy mình trôït voû chuoái maø cöôøi; ñoù laø caùi cöôøi khoâng thieät, caùi nöôùc maét ñoù khoâng coù thieät, hay laø caùi nuï cöôøi ñoù khoâng thieät. Ñaùng leõ khoùc nhöng maø laïi cöôøi. "Tieáu töï vaên nhaân laïc ñeä thì", cöôøi nhö moät ngöôøi hoïc troø, "laïc ñeà" töùc laø thi hoûng.

ÔÛ ñaây, ngaøi Haøm sôn muoán noùi hoàng traàn laø cuoäc ñôøi, baïch laõng laø nhöõng soùng gioù trong cuoäc ñôøi; "löôõng thöông mang", löôõng laø hai caùi, hoàng traàn vaø baïch laõng; "thöông mang" laø meânh moâng baùt ngaùt, nhieàu laém, daäp doàn laém; doàn daäp, nhieàu nhieàu, chöù khoâng phaûi moät caùi, khoâng phaûi ñôn ñieäu, laø "löôõng thöông mang". ÔÛ trong cuoäc ñôøi ñaày soùng gioù ñau khoå vaäy thì coù phöông phaùp gì ñeå soáng ñöôïc trong cuoäc ñôøi ñaày ñau khoå ñoù?

Ngaøi ñöa ra caâu thöù hai:

"Nhaãn nhuïc nhu hoøa thò dieäu phang"; dieäu phang (phöông) laø moät caùi toa thuoác heát söùc laø huyeàn dieäu, laø vi dieäu, laø nhieäm maàu. Toa thuoác ñoù, moät laø nhaãn nhuïc, hai laø nhu hoøa.

Nhaãn nhuïc thì moïi söï ñeàu qua heát, "baùch nhaãn thieân kim"; roài "nhaãn, nhaãn, nhaãn, traùi chuû oan gia tuøng thöû taän". Ngöôøi xöa ñaõ noùi "nhaãn, nhaãn, nhaãn", "traùi" laø nôï, chuû nôï; nghóa laø khoâng gaây nhaân xaáu thì khoâng coù quaû xaáu; nôï laø nôï kieåu ñoù chôù khoâng phaûi laø nôï tieàn nôï baïc ñaâu! Bôûi vì Khoång giaùo coù noùi laø "oan gia nghi giaûi baát nghi keát", laø moät caùi gì mình loãi laàm, mình lôõ roài, maø mình thaáy laø sai, "nghi giaûi" laø phaûi môû giaûi thoaùt, töùc laø boû, keä thua, töùc laø giaûi thoaùt, laøm theá naøo xoùa noù ñi, heát noù ñi; ñöøng nghi keát, "keát" töùc laø thaét noù laïi, oaùn keát!

Ai coù ñoïc kinh Löông-Hoaøng-saùm thì thaáy söï oaùn keát noù gheâ gôùm! Sôû dó sinh ra, gaëp nhau, ñi treân ñöôøng naøy mình traùnh ñöôøng khaùc, gaëp nhau maø haùy nguyùt, laø noùi tieáng naëng, vì coù oaùn keát trong nhöõng ñôøi naøo ñoù roài. Vì sao môùi gaëp nhau moät laàn maø thöông nhau, töû teá vôùi nhau? Laø vì ngöôøi ñoù ñaõ coù aân vôùi nhau! Noùi roäng ra, vôï choàng cuõng vaäy, maø con caùi cuõng vaäy: taïi sao coù nhöõng ñöùa con sinh vaøo nhaø mình maø mình baûo ngoài thì ngoài, ñi hoïc thì hoïc, chôi thì chôi, coù nhöõng ñöùa chín hay möôøi tuoåi, saùu tuoåi maø ñaõ cöùng ñaàu roài, noùi ñöôøng laøm ngaõ, noù chöûi mình nöõa?

Bôûi vì "nhi nöõ thì tuùc traùi, khaûo traùi, hoaøn traùi, höõu traùi phöông lai"; "nhi" laø con trai, "nöõ" laø con gaùi, maø sanh vaøo nhaø mình, ñoù laø caùi nôï cuõ; maø caùi ñöùa naøo mình noùi ñaâu nghe ñoù laø "hoaøn traùi" noù maéc nôï mình, baây giôø noù vaøo nhaø mình noù hoaøn traùi, baûo gì noù cuõng nghe heát caû, "daï thöa ba, thöa maù, con ñi hoïc veà". Nhöng maø "khaûo traùi" laø tôùi ñoøi nôï, thì cöùng ñaàu cöùng coå, haén laø chuû nôï, mình laø ngöôøi maéc nôï, öa chi laøm naáy, baén mình nöõa, gieát mình nöõa, chöûi mình, "khaûo traùi, hoaøn traùi, höõu traùi phöông lai"; neáu noù khoâng maéc nôï, khoâng ñoøi nôï, thì khoâng bao giôø tôùi! Thì ñi nhaø khaùc!

Noù chaèng chòt nhau gheâ gôùm nhö moät maïng löôùi. Cuoäc ñôøi nhö moät maïng löôùi, coù dính daùng gì vôùi nhau noù môùi thaønh caùi chuyeän ñoù, coù nhaân coù quaû, coù nhaân coù duyeân!

Coøn vôï choàng thì "phu phuï thò tieàn duyeân (tieàn duyeân laø caùi duyeân kieáp tröôùc roài), thieän duyeän, voâ duyeân, aùc duyeân baát hôïp". "Thieän duyeân" laø tôùi ñeå cho coù haïnh phuùc, chieàu nhau, thöông yeâu lo laéng cho nhau, soáng moät cuoäc ñôøi thaät laø ñeïp, töø khi laäp gia ñình maõi cho tôùi khi voâ quan taøi. Ñoù laø coù thieän duyeân! Coøn "aùc duyeân" laø thuø nhau roài keát duyeân ñeå maø ñaáu nhau; thì maáy ngöôøi ñoù thì dóa bay, cheùn bay, noài bay, tivi beå heát! Coøn "voâ duyeân" (thieän duyeân hoaëc aùc duyeân), moät trong hai caùi ñoù thì "voâ duyeân baát hôïp", laáy ngöôøi khaùc chôù khoâng laáy mình, thaønh ra chia tay laø heát, nôï khoâng coøn nöõa, khoâng ôû vôùi nhau ñöôïc nöõa!

"Hoàng traàn baïch laõng löôõng thöông mang. Nhaãn nhuïc nhu hoøa ..." hai caùi phöông thuoác ñoù, theo ngaøi Haøm-sôn laø moät phöông thuoác heát söùc thaàn dieäu, thaønh ra:

"Moät beân thaúng, moät beân duøng,
Hai beân ñeàu thaúng thì cuøng ñöùt daây!"

Ñoù laø "nhaãn"! Ngöôøi choàng noùi moät caâu, ngöôøi vôï noùi ba boán caâu, choàm leân, theá naøo cuõng coù loâi thoâi roài; coøn cöôøi cöôøi thoâi, thaø laø laøm thinh, chòu ñi, ñeå roài toái ñi nguû luùc ñoù haõy phaân bua, noùi "Hoài saùng anh noùi döõ quaù ..." theá noï theá kia, luùc ñoù oâng choàng ñeàu OK heát! Nhöng maø luùc saùng choàng noùi moät caâu, vôï noùi chuïc caâu, theá naøo cuõng bò baït tai, hay laø keâu caûnh saùt lieàn; raéc roái! Chôù ôû Vieät-nam ñaùnh ñaäp maáy cuõng khoâng sao, tha hoà!

Thaønh ra nhaãn nhuïc khoâng nhöõng laø ôû ngoaøi ñôøi, maø trong ñaïo cuõng vaäy; trong gia ñình, hoïc ñöôøng, moïi cô quan xaõ hoäi, nhaãn nhuïc laø phöông phaùp hay nhaát! Laø vôï choàng:
"Choàng giaän thì vôï laøm laønh
töø töø maø hoûi raèng anh giaän gì?"
thì khoâng sao heát, chôù coøn khoâng thoâi ruïng raêng heát! "Nhaãn nhuïc" laø chòu ñöïng, chòu thua thieät, chòu laéng nghe. "Nhu hoøa": nhu laø meàm, hoøa laø hoøa thuaän, khoâng noùi xoùc oùc, khoâng chöôùng. "Nhu thaéng cöông, nhöôïc thaéng cöôøng"; nhu thaéng cöông: nhu meàm hôn caùi cöùng - cöông laø cöùng, nhöôïc laø yeáu - nhöôïc thaéng cöôøng: yeáu hôn maïnh.

Quyù vò thaáy vì sao löôõi coøn maõi cho ñeán khi voâ hoøm maø raêng thì ruïng tuøm lum? Laø vì löôõi meàm! Töø ñoù laø thaáy roài! Raêng caén mía aøo aøo, nhöng maø coù moät ñoä naøo ñoù thoâi! Baây giôø chòu! Raêng giaû! Raêng giaû nhieàu khi aên keïo meø xöûng loâi luoân caû haøm raêng ra, khoâng ra gì heát, vì cöùng quaù!

Ñeå roài hoïc xuoáng caùc ñaïo höõu thaáy ngaøi Haøm-sôn gheâ gôùm thieät, noùi nhöõng caâu thaät laø thaám thía! "Nhaãn nhuïc nhu hoøa thò dieäu phang ..."

"Ñaùo xöù tuøy duyeân dieân tueá nguyeät"

"Ñaùo xöù tuøy duyeân" laø tuøy nhö vaäy, tuøy theo giang vaø khuùc, cong quanh thì phaûi cong quanh, caùi taäp tuïc cuûa gia ñình nhö theá naøo thì mình phaûi ôû ñoù tuøy thuaän theo hoï. Ñoù laø "ñaùo xöù tuøy duyeân".

"Dieân" laø keùo daøi, "tueá nguyeät" laø naêm thaùng; neáu nhö vaäy thì môùi ñöôïc laâu daøi. Coøn caùc ñaïo höõu cöù suøng suïc, nhaát laø mang caû giaøy coù buøn vaøo nhaø ngöôøi thì môøi moät laàn, sau ngöôøi ta khoâng môøi nöõa: "Thaèng cuø laàn quaù, nhaø ngöôøi ta ñeïp vaäy maø voâ moät laàn laøm laám heát caû!"

"Chung thaân an phaän ñoä thôøi quang".

"Chung thaân" suoát caùi cuoäc ñôøi cuûa mình, naêm möôi naêm, baûy möôi naêm, moät traêm naêm. "An phaän" laø theá naøo? Soáng thaày troøn boån phaän laøm thaày, hoïc troø troøn boån phaän hoïc troø, cha nhö theá naøo, meï nhö theá naøo, choàng nhö theá naøo, vôï nhö theá naøo v.v... An phaän caùi kieåu caàu an laø ích kyû, khoâng daùm laøm gì caû, ai cheát maëc ai! An phaän laø troøn boån phaän, hoïc troø thì phaûi coù homework laøm sao ñaøng hoaøng, mai thaày keâu laø coù baøi noäp; coøn thaày thì phaûi soaïn baøi ñaøng hoaøng, ñöøng ra noùi hai caâu roài heát, khoâng coù gì caû ngöôøi vôùi hoïc troø ñaâu coù ñöôïc. Choàng ra choàng, vôï ra vôï; baõi sôû naêm giôø, coù keït xe moät tieáng ñoàng hoà, hoaëc saùu giôø möôøi laêm laø phaûi coù ôû nhaø, maø ñeán chín giôø toái chöa veà, ñoù laø khoâng an phaän chi caû, laø loâi thoâi; roài laùi xe ñi tìm, goïi ñieän thoaïi tôùi, thaáy ngoài leâ ñoâi maùch ôû moät quaùn caø pheâ, lôõ moät böõa, hai böõa, laø xaøo xaùo trong nhaø, nhö vaäy laø khoâng troøn boån phaän.

"Ñoä" laø vöôït qua; ôû ñaây "ñoä thôøi quang" laø soáng moät traêm naêm thaät laø an oån, raát laø haïnh phuùc. Coù yeân oån ñöôïc roài, coù nhö vaäy gia ñình vaïn söï höng, vôï choàng yeân oån roài thì con cuõng toát ñeïp. Vôï choàng yeân oån, phaän vôï ra vôï, choàng ra choàng, thì daïy con raát laø deã daøng; vaø ngöôïc laïi con caùi ñeàu buïi ñôøi heát, ñöùa thì theo ba, ñöùa theo maù, chia ra moät maët traän ñaùnh nhau trong nhaø. Cho neân taát caû nhöõng ñöùa con nít hö phaàn ñoâng laø vôï choàng ly hoân, haàu heát laø nhö vaäy! Cho neân ñöøng laäp gia ñình! Neáu ñaõ laäp gia ñình thì vôï choàng yeân oån, nhö vaäy môùi coù nhöõng coâng daân toát, Phaät-töû ngoan ñaïo; neáu khoâng nhö vaäy, vôï choàng maø xaøo xaùo hoaøi, thì con caùi khoâng daïy doã ñöôïc, laø hö, khoå naõo voâ cuøng.

Khi gia ñình haïnh phuùc roài, ñôøi soáng vaät chaát taïm thôøi oån ñònh, thì môùi nghó ñeán cho caùi ñôøi soáng taâm linh, môùi muoán tu haønh, theá noï theá kia ... coøn neáu caõi loän, lo ñi tìm con, buïi ñôøi, theá noï theá kia ... nhö vaäy laø khoå sôû laém, tu haønh khoâng ñöôïc nöõa! Nhö vaäy laø maát maùt voâ cuøng, loã laõ heát söùc ñoù, caùc ñaïo höõu!

Nhieàu khi khoâng khoå vì thieáu aên thieáu maëc, maø khoå vì khoâng daïy ñöôïc con, noùi choàng khoâng nghe, noùi vôï khoâng nghe; maø khi ñoù nhìn Phaät khoâng roõ thì böïc mình, trong loøng böïc boäi quaù, tôùi ñöùng tröôùc Phaät khoâng nhìn thaáy roõ, lôø môø khoâng ra sao caû, nieäm Phaät nieäm khoâng ñöôïc, nieäm nieäm khoùc khoùc leø nheø khoâng ra caùi gì caû! "Chung thaân an phaän ñoä thôøi quang" laø laøm sao maø soáng trong caùi cuoäc ñôøi ngaén nguûi. Caùc ñaïo höõu neân bieát raèng laøm ngöôøi laø quyù, ñôøi ngöôøi laø ngaén nguûi, thì laøm theá naøo trong thôøi gian ngaén nguûi phaûi gaët haùi ñöôïc gì veà phöông dieän vaät chaát vaø phöông dieän tinh thaàn, coøn khoâng thì oan uoång moät kieáp ngöôøi!

"Höu töông töï kyû taâm ñieàn muoäi,
Maïc baõ tha nhaân quaù thaát döông"

"Höu" laø thoâi ñi; veà höu laø khoâng laøm vieäc nöõa, chôù laøm vaäy, ñöøng coù queân trong moãi ngöôøi coù tính saùng goïi laø khaû naêng thaønh Phaät, hay caùi chaân tính, löông taâm tính toát, taát caû caùi quyõ, cuûa quyù cuûa mình, ñoù laø "höu töông töï kyû". "Taâm ñieàn" laø Ñeä baùt A-laïi-da, voâ moät thöùc, taøng thöùc, cuûa gia baûo cuûa mình ñoù. "Muoäi" laø môø, khoâng thaáy. Ñöøng coù queân caùi gia baûo cuûa mình, ñöøng queân ñi söï tu haønh, ñeå maø phaùt huy caùi gia baûo cuûa mình, laøm cho saùng toû Phaät tính cuûa mình, löông taâm tính toát cuûa mình, caùi mình coù.

ÔÛ ñaây cuõng coù caùi nghóa gioáng nhö caâu "nhaân nhaân töï taûo moân tieàn tuyeát". "Nhaân nhaân" laø moïi ngöôøi, tieáng Taøu laø "ta cha"; tieáng Vieät nam, moät ngöôøi laø khaùc, maø ngöôøi ngöôøi laø taát caû moïi ngöôøi, nhaân nhaân ôû ñaây cuõng vaäy, khuyeân moïi ngöôøi. "Töï taûo" laø töï mình queùt tuyeát ôû cöûa mình; nhaø mình tuyeát ñoùng ñaày, ñi voâ ra trôït teù daäp ñaàu maø khoâng ñeå yù chuyeän ñoù. "Moân tieàn" laø tröôùc cöûa, tuyeát ñoùng ñaày tröôùc cöûa mình taïi sao khoâng ra maø queùt ñi, xuùc ñi, chuøi ñi? Maø "höu quaûn tha nhaân ngoûa thöôïng söông", caùi nhaø khaùc chæ coù moät chuùt söông tuyeát, lô mô ñoùng treân maùi ngoùi, sô sô thoâi, thì mình noùi caùi nhaø ñaày tuyeát maø khoâng caïo gì caû! Nhöng maø nhaø mình tuyeát ñoùng thaønh ñoáng thì khoâng bao giôø ñeå yù chi caû!

Thì ôû ñaây caùi yù noùi raèng ñöøng coù cöù doøm ngoù ngöôøi khaùc, chuyeän ngöôøi khaùc, coøn mình töøng ñoáng toäi loãi, töøng ñoáng sai laàm maø khoâng bao giôø nghó gì caû. Mình coù caùi baûn tính thaønh Phaät cuûa mình maø ñeå choân vuøi xuoáng ñaùy saâu buøn nhô phieàn naõo thì mình khoâng quaûn, trong khi ñoù ai coù chuùt gì loãi laàm thì mình tìm caùch böôi moùc, bôùi beøo ra boït, cheû sôïi toùc laøm tö; thaønh ra Ñöùc Phaät noùi raèng ngöôøi naøo chuyeân moân ñeå yù böôi moùc loãi ngöôøi khaùc, maø khoâng ñeå yù loãi cuûa mình thì nhö ngöôøi thaép ñuoác soi saùng ngöôøi maø khoâng töï soi saùng mình. Coøn trong Kinh Phaùp-cuù thì Ngaøi noùi loãi ngöôøi khaùc mình böôi moùc gioáng nhö böôi moùc nhöõng haït thoùc noù laãn vaøo trong gaïo trong taám trong neáp, nhöng maø loãi cuûa mình daàu nhieàu, lôùn nhoû gioáng nhö quaân gian côø baïc, che daáu gian laän con baøi; boä baøi caùt teâ maáy chuïc con, löïa con aùch (con moät) baám laøm daáu, hay ñuùt trong tay aùo, döôùi chieáu, oáng tay, ñeå ñöa ra aên ngöôøi khaùc, che che daáu daáu, kín laém, gioáng nhö daáu toäi loãi. Ñöùc Phaät tyû duï nhö daáu toäi loãi. Thaønh ra

"Nhaân nhaân töï taûo moân tieàn tuyeát,
Höu quaûn tha nhaân ngoûa thöôïng söông".

Töï kyû laø chuyeän cuûa mình thì muoäi, laø môø mòt khoâng bieát!
"Maïc baõ tha nhaân quaù thaát döông",

Vì sao vaäy? Neáu khoâng phaûi laø thaân nhaân cuûa mình maø khoâng khuyeân hoï tu haønh ñöôïc thì mai moát hoï ñoïa coù ngöôøi naøo vaøo ñòa nguïc maø keùo mình theo khoâng? Khoâng bao giôø! Hoï tu haønh ñaøng hoaøng, hoï veà vôùi Phaät, hoï coù cho mình naém aùo khoâng! Ai tu naáy ñöôïc, oâng tu oâng ñaéc, baø tu baø ñaéc, ngöôøi naøo tu thì ngöôøi ñoù ñöôïc. "Töï taùc hoaøn töï thuï", ngöôøi naøo laøm thì ngöôøi ñoù chòu. Vì sao mình moi moùc loãi ngöôøi khaùc - laø cho döông - laøm gì? Döông laø laøm cho moïi ngöôøi thaáy caû, khoâng cho hoï che, noùi ra cho hoï xaáu hoå.

ÔÛ ñaây thaày môû ngoaëc, noùi cho caùc ñaïo höõu thaáy raèng, chuùng ta laø ngöôøi Vieät-nam, raát thoâng minh, raát chòu khoù laøm vieäc, thaønh ra qua ñaây ñoä hai möôi naêm hôn, nhieàu ngöôøi ñaõ tyû phuù trieäu phuù, hoïc haønh raát laø gioûi, nhöng maø tình ñoaøn theå, maëc daàu Phaät giaùo ôû vôùi ngöôøi mình taïo thaønh caùi ñaïo daân toäc non hai möôi theá kyû, chöa in ñaäm vaøo xöông coát cuûa hoï. Hoï coù caùi tính nhö theá naøy, oâng A coù ba ñöùa con, ñöùa thì tieán só, ñöùa baùc só, ñöùa thì döôïc sö, coøn oâng B coù boán naêm ñöùa con, thay vì laøm theá naøo cho con mình ñoã ñaït nhö con oâng A thì khoâng; ñi moi noùi xaáu, cho laø "Hoïc gì ñaâu? Hoïc tieàn, hoïc ñuùt loùt, cho neân con ñoã A plus. Tao thaáy nhaø ñoù khoâng ñöôïc!" Moi moùc, laøm theá naøo cho noù cheäch chaït, cho coù tyø veát ra, ñoù laø caùi dôû. Ñaõ laø hoï ñoã cao roài thì mình laøm cho con mình cuõng cao baèng ngöôøi ta, thì caùi ñoù noù toát, theá gian ñöôïc nhôø, xaõ hoäi ñöôïc nhôø, vaø khoâng kheùo ñaïo cuõng ñöôïc nhôø nöõa. Ñaây, khoâng! Khoâng laøm nhö vaäy, khoâng cöông leân, kieám caùch maø cöa cho hoï thaáp xuoáng baèng mình! Cöa ñoù töùc laø noùi xaáu, "baõ tha nhaân quaù thaát döông" ñem caùi xaáu xa cuûa ngöôøi khaùc maø tung ra. Thaønh ra ngaøi Haøm-sôn noùi: "maïc baõ tha nhaân quaù thaát döông", chôù coù ñem "quaù thaát" laø loãi laàm cuûa ngöôøi khaùc tung ra cho thieân haï bieát.

"Caån thaän öùng thuø voâ aùo naõo,
Naõi phieàn taùc söï haûo thöông löông".

"Caån thaän" khoûi caét nghóa, "öùng thuø" laø thuø taïc vaõng lai, baùnh ít trao ñi baùnh chì traû laïi, laø öùng thuø. "ÖÙng thuø voâ aùo naõo", khi ra ñôøi maø soáng, hoâm nay mình hoaïn naïn hoï giuùp mình, mai moát hoï hoaïn naïn mình phaûi giuùp hoï laïi, hoaëc laø hôn, hoaëc laø baèng; thì taïi sao mình hoaïn naïn hoï giuùp mình, ñeán khi hoï hoaïn naïn mình lôø hoaëc troán laø sao? Caùi söï öùng thuø vaäy quaù dôû, chæ coù bieát thaâu vaøo maø khoâng bieát phaùt ra; cho neân ôû beân Vieät-nam nhieàu khi baùn con vay tieàn ñeå toå chöùc tieäc, nhaát laø tieäc kî gioã oâng baø, khi môøi nhöõng ngöôøi khaùch tôùi coù ghi soå ñaøng hoaøng, oâng A ñi bao nhieâu gaïo, bao nhieâu neáp, maáy con gaø, maáy chai röôïu v.v... hoï ñi cho mình nhö vaäy mình ghi, mai moát hoï môøi, mình ñi ít laïi laø coù chuyeän. Thaønh ra vì thuø taïc vaõng lai ñoù maø laøm khoå khoâng ít!

Thaày laø ngöôøi ñi tu, thaày khoâng chaáp nhaän! Thaày thöôøng noùi: "thôø thì ñuùng maø cuùng thì sai", ngöôøi Vieät-nam cuûa chuùng ta chuù troïng caùi vaán ñeà aên uoáng quaù, "aên no to ñaùm". Nhieàu nhaø khoå, ngheøo quaù trôøi, maø phaûi ñi vay tieàn veà laøm tieäc, laøm ñaùm gioã. Thôø oâng baø cha meï, cheát roài moät caùi tro, caùi lö höông, hay hình aûnh, kyû vaät, ñeå thôø nhôù laïi, uoáng nöôùc nhôù nguoàn thì chuyeän ñoù raát toát; nhöng maø cuùng moãi laàn nhö vaäy, cha meï ñaõ cheát hai ba chuïc naêm tröôùc maø con chaùu chaét chít giaøu coù, ñeán ngaøy gioã gieát raát nhieàu heo boø gaø vòt, ñeå ñaõi ñaèng ngöôøi naøy keû khaùc, ñaët leân maáy dóa maø noùi cuùng cho oâng baø; vieäc ñoù "thôø thì ñuùng maø cuùng thì sai". Nhöng maø ôû ñaây khoâng phaûi chuyeän ñoù neân thaày khoâng noùi.

"Caån thaän öùng thuø voâ aùo naõo", ñoái xöû nhö theá naøo, nhaân quaû cho töông xöùng, söï thuø taïc vaõng lai, trong xaõ hoäi coù söï giao teá caån thaän ñöøng coù quaù cheânh leäch, ñöøng coù boûn xeûn, ñöøng coù ích kyû chæ coù thu cuûa ngöôøi ta vaøo maø khoâng chòu phaùt ra cho töông xöùng, thì nhieàu khi maát caû baïn beø, thaønh ra ngaøi daïy ôû ñaây caån thaän öùng thuø thì voâ aùo naõo, aùo naõo laø buoàn baõ buoàn raàu, ñau thöông. Neáu nhö mình caån thaän trong vaán ñeà öùng thuø ñoái vôùi xaõ hoäi baø con haøng xoùm, baïn beø thì khoâng coù söï aân haän ñau thöông.

"Naõi phieàn taùc söï haûo thöông löông"

"Thöông löông" töùc laø thöông löôïng baøn baïc, "naõi phieàn" laø chòu khoù chòu khoå, moät ngaøy laøm ñöôïc, hai ngaøy chöa ñöôïc thì boán ngaøy, naêm ngaøy, theá naøo cho thaønh coâng. Chòu khoù ñi, chòu khoå ñi, kieân taâm trì chí ñaït cho ñeán thaønh coâng! Ñöøng coù caùi gì deã aøo aøo laøm chuùt, caùi gì khoù khaên thoâi roài boû; baùn ñoä nhö theá, hoaëc giao khoaùn traéng cho ngöôøi khaùc maø mình khoâng dính vaøo, thaønh ra khoâng "naõi phieàn" gì caû! Naõi phieàn laø chòu ñöïng caùi phieàn phöùc, ñeå maø kieân trì maø ñaït ñöôïc muïc ñích, thaønh ra ngaøi khuyeân mình baát cöù laøm vieäc gì laø phaûi coá gaéng laøm cho ñöôïc.

Cho neân nho giaùo noùi caâu laø:"traät thieän coá chaáp". Coá chaáp naøy khoâng coù nghóa xaáu, "ñoà caùi thaèng coá chaáp, noùi maáy noù khoâng nghe" thì ñoù laø nghóa xaáu, coøn traät thieän coá chaáp laø khi mình cho caùi gì ñoù laø ñuùng, thí duï ngöôøi Vieät-nam phaûi yeâu nöôùc Vieät-nam laø ñuùng, ngöôøi Phaät töû thì phaûi yeâu ñaïo; coá chaáp nghóa laø khoâng bao giôø vì boû ba chuïc tyû mua laøm giaùo gian, khoâng laøm, moät traêm tyû ñeå laøm Vieät gian haïi nöôùc, khoâng laøm, thì caùi ñoù laø coá chaáp. Nhöùt chæ khoâng bao giôø thay ñoåi laäp tröôøng, khoâng ba phaûi, khoâng ñi chaân chöõ baùt, khoâng löông thöôïng quaân töû.

"Löôïng thöôïng quaân töû " laø sao? Löông laø khuùc goã thieät böï, trong moät caùi nhaø coù moät caùi löông, löông laø caùi röôøng; thaèng quaân töû ñoù ngoài treân khuùc goã boû moät chaân beân traùi, moät chaân beân phaûi, ngoài xem khi naøo beân naøo coù lôïi cho noù thì noù nghieâng veà beân naøy, khi naøo beân naøy coù lôïi cho noù thì noù nghieâng veà beân naøy. Boû chaân caû hai chieác thuyeàn, baét caù hai tay! Ngöôøi ta goïi "löông thöôïng quaân töû" laø cheâ caùi ngöôøi khoâng coù laäp tröôøng, ba phaûi, nghóa laø choã naøo coù lôïi cho noù laø noù theo, thaønh ra "traät thieän coá chaáp". Mình noùi raèng Vieät-nam tò naïn Coäng-saûn, maø noù boû voán cho laøm kinh taøi cho noù laø sao? Thaáy caùi gì phaûi? Roài trong ñôøi naøy khoâng coù toân giaùo naøo ñuùng nghóa baèng Phaät-giaùo, maø mình ñaõ laø Phaät töû, mình sung söôùng voâ cuøng, thaø cheát chôù khoâng bao giôø ñoåi ñaïo, vaäy maø "theo ñaïo coù gaïo maø aên" laø ñoåi lieàn! Ñaïi dôû!

Naõi phieàn taùc söï haûo thöông löông. "Taùc söï" laø laøm vieäc, Naõi phieàn khoâng coù moät caùi gì maø deã daøng; thöôøng thöôøng "chieán ñaáu khoâng quyeát lieät, thaéng traän khoâng veû vang", moät caùi vieäc gì khoù khaên, nhö tu chaúng haïn; töø khi ôû ñieäu möôøi tuoåi, taùm, chín, möôøi hai, möôøi ba, maø tu cho ñeán thaønh vò Hoøa-thöôïng saùu baûy taùm chuïc tuoåi, qua khoâng bieát bao cöûa aûi, ñaäp cho cuõng u oùc u ñaàu, chôù ñaâu phaûi deã! Maø boâng soaøi tröùng caù! ÔÛ laøng thaày, ñem ñi tu taùm möôi saùu chuù ñieäu, coøn laïi hai ngöôøi, hai ngöôøi maø laïi ngaát ngô, nghóa laø khoâng thöông nöôùc thöông ñaïo gì caû, chaïy theo ñoâ la! Nhö vaäy thaày, laøm thaày raát laø khoù chôù, cho neân goïi laø Phaùp-baûo! Chôù neáu ai cuõng laøm ñöôïc thì khoâng coù giaù trò gì caû! Taïi sao goïi laø kim cöông raát quyù, maø caùc baø con coù maáy ca ra nhoû xíu, phaûi mang kieáng môùi thaáy, maø quyù giaù laém, nhieàu ngöôøi coù hai ba cuïc, chôù khoâng phaûi hai ba vieân gì caû, thì voäi thueâ caùi hoäp trong nhaø baêng maø caát sôï hoï laáy, laâu laâu nhôù quaù chaïy voâ môû doøm doøm chuùt roài ñoùng laïi. Taïi sao vaäy? Vaøng chín, vaøng roøng vì sao maø quyù? Vì hieám quaù! Chôù vaøng maø ñaày nhö ñaù thì chaúng ai theøm khoûi daønh, nhieàu khi baét daäm chaân keâu ñau, cöùng quaù, vaøng ñaày heát, khoâng ai coi ra gì caû?

ÔÛ ñaây cuõng vaäy, tu só raát laø khoù! Tu só ñuùng nghóa laïi coøn khoù hôn nöõa! Tu só ñuùng nghóa laø laøm sao? Thaày daïy sao? Theá naøo laø ngöôøi xuaát-gia ñuùng nghóa? Hoïc ñaïo, haønh ñaïo, truyeàn ñaïo. Ñöùc Phaät khoâng muoán cho Phaät giaùo vaéng maët trong quaû ñaát naøy noùi rieâng vaø coõi sa baø theá-giôùi noùi chung. Bôûi vì khoâng coøn Phaät giaùo thì coi nhö Phaät giaùo tuyeät dieät, muoán traû ôn Phaät chæ coù truyeàn ñaïo môùi traû ôn ñöôïc ra ñôøi hoùa ñoä cuûa Ñöùc Phaät. Giaû söû 

"Ñính ñôùi kinh haønh kieáp,
Thaân nhö saøng toïa bieán tam thieân,
Nhöôïc baát truyeàn phaùp ñoä chuùng sinh
Chung taát baát naêng baùo aân giaû".

Thaønh ra thaày trôû laïi caùi caâu chuyeän "Caån thaän öùng thuø voâ aùo naõo, naõi phieàn taùc söï haûo thöông löông". Moät caùi gì deã daøng quaù, ai laøm cuõng ñöôïc caû, thì khi ñoù khoâng coù giaù trò bao nhieâu, gioáng nhö laø hoät soaøn, vaøng. "Ví phoûng cuoäc ñôøi baèng phaúng caû, anh huøng haøo kieät coù hôn ai"! Mình caét aùi töø thaân, mình hy sinh haïnh-phuùc caù nhaân mình ñeå phuïc vuï cho haïnh-phuùc cuûa moïi ngöôøi, vì vaäy thieân haï môùi cuùi ñaàu laïy! Khoâng thì töï nhieân hoï laïy mình laøm gì? Ai cuõng nhö ai caû thì caàn gì! Ngöôøi ta laïy caùi ñöùc, caùi coâng phu tu haønh cuûa mình! Taïi sao ngöôøi ta laøm khoâng ñöôïc, mình laøm ñöôïc? Ngöôøi ta phuïc quaù, laïy ñeå toû loøng cung kính, yù nghóa phaûi bieát nhö vaäy! Baây giôø thaày goïi moïi ngöôøi ñi tu ñoïc tôø cuûa Toång vuï hoaèng phaùp giuùp thaày chuùt ñi nghe. Thöông löôïng! Laøm caùi gì cuõng khoù khaên, moïi vieäc muoán thaønh coâng lôùn ñeàu khoù khaên caû; caùi gì ra laøm vieäc, thöông löôïng, baøn baïc vôùi nhau laøm vieäc, chôù ñöøng ñoäc taøi, ñoäc ñoaùn; ñoäc taøi ñoäc ñoaùn laø hoûng, caàn phaûi thöông löôïng vôùi nhau. Vieäc giaùo hoäi cuõng vaäy, laâu laâu coù nhöõng cuoäc hoïp, thöôøng hoaëc baát thöôøng, ñeå ñöa ra nhöõng vaán ñeà baøn caõi moå xeû, cuoái cuøng bieåu quyeát, ñöa ra nhöõng bieân baûn, maø thi haønh caùi bieân baûn ñoù. Chöù khoâng, ai ai naáy laøm: tao hoïc gioûi, tao laø hoøa thöôïng, tao öa gì thì laøm, coøn thaày khaùc cuõng vaäy, thì coøn gì laø giaùo hoäi! Cho neân "naõi phieàn taùc söï haûo thöông löông", haûo laø kheùo thöông löôïng, baøn baïc thì coâng vieäc môùi ñaït ñöôïc keát quaû.

"Tuøng lai ngaèn noû huyeàn tieân ñoaïn
Moäi kieám cöông ñao khaåu dò thöông"

"Moäi kieám cöông ñao khaåu dò thöông", moäi kieám cöông ñao laø thöôøng thöôøng y raèng caùi con dao naøo maø luyeän theùp giaø quaù, beùn thì raát beùn, nhöng maø chaët moät caùi, moät khuùc mía chaúng haïn, meû moät mieáng thieät böï! "Khaåu dò thöông", khaåu laø löôõi dao, chôù khoâng phaûi khaåu laø mieäng, con dao naøo maø giaø theùp quaù thì chaët raát beùn, nhöng chaët moät caùi beå moät mieáng böï; dò laø deã daøng, thöông laø söùt meû. Moät khi con dao löôõi ñaõ bò meû roài thì khoâng

coøn taùc duïng nöõa , do ñoù ngaøi noùi laø neân phuïc thieän, neân nhu hoøa; ra ñôøi maø öông ngaïnh, cöùng ñaàu ñoäc taøi, thì gioáng nhö caùi cung maø quaù cöùng, con dao quaù giaø theùp, thì khoâng thaønh söï ñöôïc! Cho neân "haûo thöông löông"! Maø "tuøng lai ngaèn noû huyeàn tieân ñoaïn", ngaøi cho moät caùi thí duï raát laø roõ, mình nhìn thaáy raèng caùi cung nhö theá naøo, roài caùi con dao giaø theùp, vöøa vöøa thì ñöôïc, thì noù beùn maø deûo dai, noù khoâng beå moät mieáng, chaët thì noù quaên laïi maø noù khoâng beå luoân moät mieáng; coù nhöõng con dao chaët moät mieáng noù beå baèng baøn tay thì con dao ñoù tieâu luoân! "Moäi kieám thöông ñao khaåu dò thöông".

"Nhaï hoïa chæ nhaân nhaøn khaåu thieät"

"Nhaï hoïa" laø caùi gì? Trong naøy chaéc coù maáy ngöôøi gioûi; coù baøi cuûa ngaøi Thaàn tuù vaø Luïc toå, Luïc toå vaø Thaàn tuù vieát ñeàu coù chöõ nhaï. Chöõ nhaï, treân laø chöõ nhöôïc, döôùi chöõ taâm. Nhaï nghóa ñen laø vöôùng maéc, dính vaøo khoâng coù maø gaây ra laøm cho coù ra,

"Boà ñeà boån voâ thoï
Minh kính dieäc phi ñaøi. (Kính laø caùi göông, beân chöõ kim, beân chöõ caûnh)
Baûn lai voâ nhaát vaät
Haø xöù nhaï traàn ai"

cuûa ngaøi Luïc toå, vaø sau ñaây laø baøi cuûa ngaøi Thaàn-tuù

"Thaân thò boà ñeà thoï
Taâm nhö minh kính ñaøi
Thôøi thôøi caàn phaát thöùc
Vaät söû nhaï traàn ai"

"Nhaï hoïa", ñaùng leõ khoâng bò tai hoïa xaáu xa, caùi ruûi ro ñoù, nhöng maø baây giôø phaûi bò, laø vì sao?

"Chæ nhaân nhaøn khaåu thieät"! Caùc ñaïo höõu coù nghe "Nhaøn cö vi baát thieän"? Chöõ nhaøn naøy laø nhaøn ñoù: khoâng coù chuyeän gì! Thaày khoâng noùi maáy baø ôû ñaây! Ñoä hai baø maø ngoài voâ laø chuyeän aøo aøo nhö chôï Ñoâng-ba, theâm ba baø laø caøng gheâ gôùm! Ba baø naøy khoâng ñi baùn lôïn xeà, nhöng maø gheâ gôùm laø chuyeän gì noùi qua laïi aøo aøo; moät laùt chuyeän chính noùi heát, xong, khoâng coøn chuyeän noùi, noùi qua tôùi chuyeän phoøng the nöõa; daønh nhau noùi, loâi ra cho laâm ly bi ñaùt ñeå cho moïi ngöôøi nghe mình! Chuyeän gì cuõng noùi: ngoaøi chôï, trong nhaø, phoøng the, noùi heát! Thaønh ra "nhaï hoïa chæ nhaân" bôûi vì, chæ do vì, "nhaøn khaåu thieät". Taïi sao khoâng ñem caùi thì giôø laøm chuyeän khaùc, lo chuyeän khaùc?

Caùc ñaïo höõu laøm sao caét nghóa duøm thaày laø

"Thieåu thuyeát nhaát cuù thoaïi,
Ña nieäm nhaát cuù Phaät,
Ñaû ñaéc nieäm ñaàu töû
Höùa nhöõ phaùp thanh hoaït"

Theá naøo laø "nieäm ñaàu töû"? Töû naøy laø cheát, chôù khoâng phaûi laø con, nhöng thaày dòch ra moät caùch thoaùt:

"Bôùt noùi moät caâu chuyeän
Bôùt gaây moät toäi aùc,
Theâm nieäm moät caâu Phaät
Theâm moät duyeân giaûi thoaùt",

Ñoù laø dòch caùi yù thoâi, chôù töøng chöõ thì hay laém. Thaày khoâng noùi ôû ñaây

Nhaï hoïa bôùt nieäm moät caâu chuyeän, tieáng Haùn: "thieåu thuyeát nhaát cuù thoaïi", thieåu laø ít, chôù khoâng phaûi thieáu, thieáu laø thieáu nieân, sau nieäm laø khaùc, ñaây laø "saøo sua"; "thieåu thuyeát nhaát cuù thoaïi, ña nieäm nhaát cuù Phaät, ñaû ñaéc nieäm ñaàu töû, höùa nhöõ phaùp thanh hoaït", yù nghóa saâu xa laém. "Ñaû ñaéc nieäm ñaàu töû höùa nhöõ phaùp thanh hoaït", nghóa laø mình vì "nhaøn khaåu thieät" thaønh ra loâi ngöôøi naøy ngöôøi noï, loâi cha noï caém caèm baø kia, maø sinh söï, nhieàu khi chöûi nhau moät caùch voâ ích ñeå roài mang hoïa. Chuyeän nhaø ngöôøi ta thì noùi laøm gì, noù maäp, noù oám, noù giaøu, noù ngheøo, noù xaáu, noù ñeïp, laø chuyeän cuûa noù, ñaâu phaûi cha meï chuù baùc coâ dì maø dính voâ? Nhöng maø khi ngoài leâ ñoâi maùch thì caùi gì cuõng loâi ra maø noùi caû, mình noùi naêm chöõ, qua choã khaùc thaønh baûy, qua choã khaùc thaønh möôøi chöõ, laø ñaùnh nhau nhö khoâng!

"Nhaï hoïa chæ nhaân nhaøn khaåu thieät", nhaï hoïa ñoái vôùi chieâu khieân, hoïa ñoái vôùi khieân, hoïa daáu naëng, tai hoïa, khieân laø toäi loãi. "Chieâu khieân", khieân laø toäi loãi, noù ôû ngoaøi nhöng mình keùo noù veà ñeå goïi laø chieâu, chieâu ngoä chieâu quaân maõi maõ, chöõ chieâu naøy khoâng phaûi laø noùi nhö ngöôøi Baéc, laø cuûa thaïch trieâu, tieáng chuoâng trieâu moä thì hoï ñoïc laø tieáng chuoâng chieâu moä, chöõ tr ngöôøi Baéc nhö con traâu laø con chaâu, chieâu laø vôøi, môøi voâ, nhöõng ngöôøi daân haøng xoùm mình chieâu voâ, môøi noù voâ, vôùi caùi quaân ñoaøn cuûa mình ñeå thaønh ngöôøi lính ñi ñaùnh giaëc thì goïi laø chieâu. Chieâu khieân: caùi toäi loãi khoâng dính vôùi mình ñaõ ñaùng leõ caùi toäi loãi khoâng dính vôùi mình, nhöng mình raéc roái traàn ai, mình loâi thoâi quaù neân goïi laø chieâu khieân, maø chieâu khieân laø vì sao? Ngöôøi ta caét nghóa caùi keát quaû, coøn nguyeân nhaân cuûa chieâu khieân laø ña vò, phaàn nhieàu vì "ngaån taâm tröôøng", caùi taâm quaù aùc ñoäc, coù loøng daï lang thuù! Chieâu khieân sôû dó gaây ra toäi loãi laø vì taâm quaù ñoäc ñòa. "Ngaån taâm tröôøng", taâm laø con tim, tröôøng laø ruoät, nghóa laø ngöôøi laø loøng daï lang thuù, laø chieâu khieân. Chieâu khieân sôû dó gaây ra toäi loãi phaàn nhieàu taâm khoâng coù töø bi, khoâng bieát thöông ngöôøi, chæ bieát "ai cheát maëc ai tieàn thaày boû bò" kieåu ñoù laø kieåu cheát. Chieâu khieân ña vò ngaån taâm tröôøng.

"Thò phi baát taát tranh nhaân ngaõ.
Bæ thöû haø tu luaän ñoaûn tröôøng".

Thò laø phaûi, phi laø traùi, baát taát laø khoâng caàn, tranh laø giaønh, daønh - deâ a da - laø daønh duïm, ñeå daønh; coøn ñaây laø tranh nhau, giaønh nhau, giaønh khoâng ñöôïc thì ñaùnh nhau, gieát nhau, giaønh giöït. Chieâu khieân ña vò ngaån taâm tröôøng: ña vò laø phaàn nhieàu, vò ngaån taâm tröôøng laø caùi taâm ñoäc ñòa, thò phi baát taát tranh nhaân ngaõ, laø ñöøng coù giaønh caùi gì mình cuõng phaûi caû maø taát caû caùi xaáu xa traùi laø vì noù , tuïi noù heát caû; ña vò! Roài thì baát taát khoâng caàn, tranh laø giaønh, nhaân laø ngöôøi, ngaõ laø mình; nghóa laø caùi gì toát ñeïp hay ho laø mình heát, coøn taát caû xaáu xa sai laàm laø ngöôøi khaùc heát. Bôûi vì sao? "Thò-phi baát taát tranh nhaân ngaõ. bæ thöû haø tu luaän ñoaûn tröôøng".

Caû hai caâu ñoù noùi xong roài ngaøi daïy cho mình ôû döôùi: taïi sao maø khoâng tranh giaønh thò phi, vaø taïi sao maø khoâng bæ thöû haø tu? Bæ laø ngöôøi kia, cuõng nhö nhaân; thöû laø mình, laø nga;, haø tu laø khoâng caàn gì, tu naøy khoâng phaûi laø tu haønh, maø tu naøy laø maát ñi. "Haø tu luaän ñoaûn tröôøng", khoâng caàn baøn laø ñoaûn laø sai laàm laø xaáu xa, tröôøng laø toát ñeïp, thaønh coâng, laø hay ho; khoâng noùi caùi gì xaáu laø cuûa hoï heát, maø caùi toát laø do mình caû; khoâng neân luaän baøn caùi chuyeän ñoaûn tröôøng thò phi, bæ thöû nhaân ngaõ, bôûi vì sao vaäy? "Bæ thöû haø tu luaän ñoaûn tröôøng".

Theá söï do lai ña khuyeát haõm,
Huyeãn khu yeân ñaéc mieãn voâ thöôøng".

Huoáng chi laø cheát duøm laïi sôï laém! Caùi phoøng cuûa choàng nguû khoâng daùm vaøo, sôï ma! Maø haï huyeät thì nhaøo xuoáng! Voâ hoøm naèm luoân, khoâng bao giôø! Sôï laém! Thaønh ra ñi moät mình thoâi! Heát söùc coâ ñoäc! Bao nhieâu chuyeän roài cuoái cuøng keát thuùc baèng caùi ñoù! Thaønh ra "toâi ñang cheát nghóa laø toâi ñang soáng", maø "toâi ñang soáng nghóa laø toâi ñang cheát", ñi laàn vaøo caùi cheát

Thi phi baát taát tranh nhaân ngaõ
Bæ thöû haø tu luaän ñoaûn tröôøng

"Theá söï do lai ña khuyeán haõn". "Ña khuyeát haõn" laø khoâng ra gì heát caû, mong manh; thaønh ra hoâm kia thaày ñoïc hai caâu thô maø thaày khoâng nhôù laø cuûa ai: "Bieån traàn man maùc ngaát cao soùng nghieäp daäp doàn, coõi taïm (töùc laø coõi ñôøi laø taïm bôï, nhaát thôøi khoâng phaûi vónh vieãn mong manh chæ maønh treo chuoâng) mong manh chìm noåi kieáp ngöôøi khoå luïy" laø ñuùng! Baây giôø, "theá söï do lai ña khuyeát haõn, huyeãn khu yeân ñaéc mieãn voâ thöôøng", khoâng laøm sao maø traùnh khoûi ñöôïc voâ thöôøng, caùi söï voâ thöôøng noù ñeán, roài töû thaàn noù keâu moät caùi thì khoâng bao giôø coù theå noùi: "OÂng cho toâi treã moät chuùt toâi cho oâng möôøi ngaøn!" Khoâng bao giôø ñöôïc! Maø cheát laø cheát lieàn, khoâng coù hoái loä gì ñöôïc heát: "Toâi laøm baùc só, toâi nhieàu tieàn laém, oâng muoán laáy bao nhieâu toâi ñöa!" Caûnh saùt baét thì ñöôïc, maø töû thaàn baét laø ñi lieàn.

"Caät ta khuy xöù nguyeân voâ ngaïi"

Thoaùi nhöôïng maø ngöôøi ta thöôøng ñoïc laø thoái; thoái hoùa, thoái ñoái vôùi thôm, thoaùi hoùa taán hoùa, tieán hoùa, thoái ñoïc khoâng sai, nhöng maø nghe laøm sao, bad smell thì nghe laøm sao! Thoaùi nghe noù hay hôn; nhöôïng laø nhöôøng nhòn; tam thaân laø moät phaàn naøo ñoù chòu thieät thoøi, chòu thieät cuõng khoâng coù gì trôû ngaïi. Coù chaéc chaén, coù tröôøng cöûu gì ñaâu? Cuoäc ñôøi nhö laø quaùn troï thì ñaáu nhau chi cho maát thì giôø: "Haøm huyeát phuùn nhaân, tieân oâ töï khaåu" ngaäm maùu phun ngöôøi tröôùc dô mieäng mình, phun truùng hay khoâng chöa bieát, maø tröôùc ngaäm maùu mieäng mình dô tröôùc roài. Caùc ñaïo höõu gaây oâng A baø B laø mình khoå naõo tröôùc, caû ñeâm khoâng nguû! Suy nghó caùi gì, noùi moät caùi cho ngöôøi ta chòu khoâng noåi! Roài mai lôø ñôø maát nguû, nhaát laø nhöõng ngöôøi giaø, mai laø lôø khôø aên khoâng ngon! Taïi sao khoâng ñaët xuoáng, nieäm Phaät laø nguû lieàn, maø phaûi suy nghó phöông noï caùch kia maø ñaáu vôùi ngöôøi khaùc? Thaønh ra mình laøm cho ngöôøi ta khoå, khoâng bieát hoï coù khoå khoâng, nhöng maø mình khoå tröôùc! Ngaäm maùu phun ngöôøi, tröôùc dô mieäng mình! Cuoäc ñôøi noù ñaõ taïm bôï roài, vieäc gì ñaùng noùi, quaù caàn thieát phaûi noùi thì noùi, coøn caùi gì bao dung ñöôïc, tha thöù, khuyeát hoùa, maø khoâng neân saét maùu ...

"Caät ta khuy xöù nguyeân voâ ngaïi
Thoaùi nhöôïng tam thaân daï baát thöôøng
Xuaân nhaät taøi khan döông lieãu luïc
Thu phong höïu kieán cuùc hoa hoaøng"

Hai caâu ñaàu noùi caùi söï voâ thöôøng chuyeån bieán cuûa cuoäc ñôøi,trong ñoù coù chuùng ta. Môùi ngaøy naøo voâ ôû ñieäu möôøi ba tuoåi, roài ñi du hoïc luùc ba möôi chín tuoåi, roài baây giôø baûy möôi, teát naøy coøn hai ba thaùng gì baûy möôi moát roài! Thaày muoán ñaàu toùc khoâng baïc noù vaãn baïc, raêng khoâng ruïng noù vaãn ruïng, löng khoâng coøm noù vaãn coøm, Xuaân nhaät laø ngaøy xuaân, taøi khan laø môùi thaáy, döông lieãu luïc laø caùi xanh möôùt cuûa caây döông lieãu; nhöng maø gioù thu ñeán ... muøa thu ñeán thì sao? "Höïu kieán cuùc hoa hoaøng", gioù thu ñeán thì hoa cuùc vaøng baùo hieäu muøa thu ñaõ ñeán. Muøa thu laø gì? Muøa laù ruïng:

"Raëng lieãu ñìu hiu ñöùng chòu tang
Toùc buoàn xoõa xuoáng leä ngaøn haøng
Ñaây muøa thu tôùi, muøa thu tôùi
Vôùi aùo mô phai deät laù vaøng
Hôn moät caønh hoa ñaõ ruïng caønh
Trong vöôøn saéc ñoû röûa maøu xanh
Nhöõng luoàng rung raåy rung rinh laù
Bao nhaùnh khoâ gaày xöông moûng manh
Thænh thoaûng naøng traêng töï ngaån ngô
Non cao khôûi söï nhaït söông môø
Ñaõ nghe reùt möôùt luoàn trong gioù
Ñaõ vaéng ngöôøi sang nhöõng chuyeán ñoø
Maây vaãn töøng khoâng chim bay ñi
Khí trôøi u uaát haän chia ly
Ít nhieàu thieáu nöõ buoàn khoâng noùi
Töïa cöûa nhìn xa nghó ngôïi gì?"

Minh Quang posted November 4, 2001