ÑEÀ BAØ ÑAÏT ÑA PHAÛN NGHÒCH

 Haøng ñeä töû xuaát gia cuûa Phaät coù nhieàu haïng. Coù haïng thaùnh giaû nhö Xaù Lôïi Phaát, Muïc Kieàn Lieân, Ñaïi Ca Dieáp caàm ñaàu chuùng tyø kheo, hoaëc Ma Ha Ba Xaø Ba Ñeà caàm ñaàu chuùng tyø kheo ni ñuû söùc thuyeát phuïc hai chuùng taïi gia vaø xuaát gia.  Baát cöù laø quoác vöông, ñaïi thaàn, hoïc giaû hay laø thöôøng daân, ñoái vôùi haøng thaùnh giaû aáy, khoâng ai laø khoâng meán phuïc. Nhöng trong soá ñeä töû xuaát gia cuõng coù haïng ngöôøi keùm coûi baát tieáu; baát tieáu nhaát laø trong haïng sau, laø Ñeà Baø Ñaït Ña.

 Ñeà Baø Ñaït Ña laø con tröôûng cuûa Baïch Phaïn Vöông, anh ruoät cuûa A Nan, em con chuù cuûa Phaät, cuøng xuaát gia trong soá baûy vöông töû laø Ñeà Baø, A Nan, A Na Luaät, Baø Xa, Baït Ñeà, Nan Ñaø, vaø La Haàu La.  Trong ngaøy Phaät veà thaêm Ca Tyø La Veä laàn ñaàu tieân, Ñeà Baø ñaõ coù aâm möu ñoaït Taêng ñoaøn cuûa Phaät vaø thay Phaät laõnh ñaïo Taêng ñoaøn aáy.

 Y thöôøng quaù ngoân, loäng ngöõ baøi xích Phaät, trong Taêng chuùng khoâng moät ai öa caû. Tuy nhieân Phaät vaãn moät loøng töø aùi khuyeân baûo nhöng taùnh naøo vaãn giöõ, taät xaáu khoâng theå chöøa boû.

 Moät hoâm, Ñeà Baø yeâu caàu Phaät daïy cho y luyeän pheùp thaàn thoâng. Phaät baûo:

 “Ngöôi, ngöôi luyeän nhaân caùch cho hoaøn bò ñaõ, roài ta seõ daïy cho ngöôi luyeän thaàn thoâng.”

 Ñeà Baø Ñaït Ña khoâng baèng loøng, coøn ñeán yeâu caàu hoïc vôùi Xaù Lôïi Phaát vaø Muïc Kieàn Lieân. Hai ngöôøi naøy cuõng khoâng chòu daïy maø chæ khuyeân Ñeà Baø Ñaït Ña neân quaùn saùt khoå, voâ thöôøng, voâ ngaõ; töø ñoù Ñeà Baø Ñaït Ña khôûi taâm aâm möu phaù hoaïi Giaùo Ñoaøn vaø haõm Haïi Phaät.

 Moät hoâm, Ñöùc Phaät vaø A Nan cuøng ñi döôùi chaân nuùi Kyø Xaø, Ñeà Baø rình töø treân nuùi cao troâng thaáy, beøn xoâ moät taûng ñaù xuoáng quyeát haïi cho ñöôïc Phaät. A Nan kinh hoaøng chaïy traùnh, nhöng Ñöùc Phaät ñieàm nhieân cöù tieáp tuïc taûn boä nhö khoâng coù vieäc gì xaûy raï Taûng ñaù lôùn rôi ngay beân caïnh Phaät maø khoâng heà haán gì.

 AÂm möu haõm haïi Phaät cuûa Ñeà Baø Ñaït Ña thaát baïi, y beøn nghó raèng phaûi döïa vaøo theá löïc chính trò môùi phaù noåi Ñöùc Phaät vaø giôùi Taêng Ñoaøn.

 Vì vua Taàn Baø Xa La laø ñeä töû raát trung thaønh cuûa Phaät, ngaøy naøo nhaø vua coøn trò vì thì Ñeà Baø Ñaït Ña chöa thi thoá ñöôïc möu ñoäc; y buoäc nghó ra moät keá ñaïi gian ñaïi aùc laø keát giao thaân maät vôùi A Xaø Theá, laø con cuûa vua Taàn Baø Xa La, roài xuùi giuïc vaø saép ñaët cho A Xaø Theá gieát cha ñeå cöôùp ngoâi.

 A Xaø Theá ñoái vôùi Ñeà Baø raát möïc cung kính, xaây caát cho Ñeà Baø moät Taêng Vieän nguy nga trong vuøng phuï caän thaønh vöông xaù. Haèng ngaøy, A Xaø Theá laïi cho xe chôû moïi vaät thöïc ñeán cuùng Ñeà Baø. Nhôø theá löïc ñoù, Ñeà Baø moä ñöôïc moät ñoäi chuùng lôùn lao goàm maêm traêm ñeä töû, roài khieán hoï toân mìmh leân laøm giaùo chuû. A Xaø Theá vaø Ñeà Baø truø tính vôùi nhau raèng, sau khi keá hoaïch thaønh töïu, A Xaø Theá ñöôïc thöøa keá Vua Cha, canh taân laïi neàn chính trò nöôùc Ma Kieät Ñaø, coøn Ñeà Baø phaûi thöøa keá Phaät vaø ñöùng leân canh taân neàn ñaïo giaùo vaø thoáng lónh giaùo ñoaøn cuûa Ngaøi.

 Lieàn sau khi A Xaø Theá löøa baét ñöôïc cha ñem toáng giam vaøo trong nguïc ñoùi, Ñeà Baø xui A Xaø Theá tung voi ñieân ra haïi Phaät trong khi Ñöùc Phaät ñang taûn boä mang bình baùt ñi khaát thöïc trong thaønh Vöông Xaù.  Chuùng Taêng nhìn thaáy voi ñieân töø xa xoàng xoäc chaïy ñeán thaûy ñeàu hoaûng kinh, taùn loaïn chaïy traùnh, rieâng Ñöùc Phaät vaãn ñieàm nhieân baát ñoäng; khi voi ñieân vöøa thaáy Phaät noù lieàn döøng laïi quyø goái xuoáng ñaát, Phaät thoï thaát tam quy cho noù, voã veà noù, roài tieáp tuïc haønh trình.

 Sau khi A Xaø Theá chính thöùc leân ngoâi, vaø bieát chaéc raèng Taàn Baø Xa La ñaõ cheát ñoùi trong nguïc toái, Ñeà Baø döông döông töï ñaéc, traân traân traùo traùo daãn chuùng ñeä töû cuûa mình ñeán yeát kieán Phaät yeâu caàu Phaät trieäu taäp Taêng Ñoaøn laïi cho y tuyeân caùo.  Y noùi, Phaät nay tuoåi giaø, söùc yeáu, caàn phaûi baûo troïng thaân theå, vì vaäy Phaät neân thoaùi aån, traùch nhieäm laõnh ñaïo Taêng Ñoaøn töø nay seõ do y phuï traùch.

 Ñöùc Phaät töø hoøa ñaùp laïi: “Ñeà Baø lo cho ta nhö vaäy, vieäc aáy raát phaûi ñaïo.  Vaäy sau khi ta thoaùi aån, caùc cao ñeä nhö Xaù Lôïi Phaát, Muïc Kieàn Lieân vaø Ñaïi Ca Dieáp seõ laàn löôït thöøa keá ta maø laõnh ñaïo Taêng Ñoaøn. Vì chæ coù caùc vò naày môùi ñuû söùc, coøn nhaø ngöôi, nhaø ngöôi neân ñem taát caû loøng thaønh kính ra maø tieáp tuïc hoïc taäp vôùi caùc vò aáy”.

 Thaát baïi keo naøy, Ñeà Baø laïi baày ra keo khaùc, cuøng vôùi deä töû thaân tín laø Caâu Ca Ly, y ñeà xöôùng giaùo phaùp naêm ñieàu nhaèm caûi taïo toaøn boä sinh hoaït cuûa Taêng Ñoaøn:

 - Moät laø tyø kheo maëc aùo may baèng gieû raùch vaù laïi.

 - Hai laø tyø kheo aên moãi ngaøy moät böõa maø thoâi.

 - Ba laø tyø kheo khoâng aên maën.

 - Boán laø tyø kheo khoâng tôùi nhaø thí chuû thoï cuùng.

 - Naêm laø tyø kheo muøa heø thì ôû ngoaøi trôøi, muøa ñoâng thì veà am tranh.

 Coù A Xaø Theá laøm haäu thuaãn vaø vôùi giaùo phaùp khoå haïnh do y môùi ñeà ra, Ñeà Baø tin raèng phen naày chaéc chaéc seõ haï döôïc Phaät maø thuû thaéng. Y khoâng hieåu raèng tinh tuùy Giaùo Phaùp cuûa Ñöùc Phaät laø chæ naèm ôû trung ñaïo, xa lìa hai cöïc ñoan khoå haïnh vaø khoaùi laïc. Ñoùi aên, khaùt uoáng laø vieäc töï nhieân. AÊn gì cuõng ñöôïc, ôû sao cuõng ñöôïc, mieãn khoâng chaáp tröôùc. Tinh thaàn trung ñaïo theå hieän ngay nôi söï khoâng chaáp tröôùc aáy, chôù khoâng phaûi ôû nôi hình thöùc khoâ cheát cöùng ñôø nhö y môùi baøy ra.

 Ña soá ñeä töû Phaät ñaõ thaám nhuaàn tinh thaàn trung ñaïo, neân naêm ñieàu cuûa Ñeà Baø ñeà xöôùng ra chaúng ai theøm nghe, Ñeà Baø quay laïi hoûi em ruoät cuûa mình laø A Nan, thì bò A Nan thoùa maï khoâng tieác lôøi.  Uaát öùc vì bò chính em ruoät mình cöï tuyeät, Ñeà Baø Ñaït Ña daãn ñeä töû boû ñi, töø ñoù maát tích luoân. Coù thuyeát cho raèng Ñeà Baø Ñaït Ña ñaõ cheát moät caùch theâ thaûm, nhöng khoâng roõ cheát nhö theá naøo vaø trong tröôøng hôïp naøo.  Coù thuyeát cho raèng Ñeà Baø Ñaït Ña bò ñoïa xuoáng Ñòa Nguïc voâ giaùn vì toäi ñaïi nghòch.

 VUA A XAØ THEÁ SAÙM HOÁI VAØ QUI Y PHAÄT

 Keå töø ngaøy Ñeà Baø Ñaït Ña maát tích, vua A Xaø Theá khoâng coøn coù ngöôøi xuùi duïc laøm ñieàu ñoäc aùc nöõa, laïi ñöôïc maãu haäu vaø caùc ñaïi thaàn heát söùc khuyeân can vaø nhaéc nhôû, neân vua A Xaø Theá daàn daàn tænh ngoä, hoái caûi laïi nhöõng ñieàu toäi aùc cuûa mình tröôùc kia ñaõ gaây ra, neân oâng ñeán saùm hoái tröôùc Ñöùc Phaät vaø xin quy y vôùi Ngaøi, roài töø ñoù oâng trôû neân moät vò ñeä töû hoä phaùp ñaéc löïc khoâng keùm gì vua cha laø Taàn Baø Xa La, hoaëc vua Ba Tö Naëc, vaø cuõng töø ñaáy oâng luoân luoân nghe lôøi Ñöùc Phaät khuyeân raên trong vieäc trò nöôùc an daân, oâng thöông yeâu Ñöùc Phaät nhö ngöôøi con hieáu thöông yeâu cha.

 Noùi toùm laïi, trong thôøi gian Ñöùc Phaät thuyeát phaùp ñoä sinh, Ngaøi coù ñuû muoân ngaøn phöông tieän thích öùng vôùi moïi ngöôøi, moïi vaät, moïi hoaøn caûnh, ñeå hoùa ñoä vôùi taát caû nhöõng ai maø Ngaøi ñaõ gaëp treân ñöôøng truyeàn ñaïo.

 Khoâng phaûi chæ ôû ngoaøi ñôøi, maø ngay trong giaùo hoäi cuûa Ngaøi, Ngaøi cuõng tuøy theo caên cô taâm lyù cuûa moãi ñeä töû maø aùp duïng phöông phaùp thích hôïp; chaúng haïn nhö ñoái vôùi oâng Nan Ñaø duø thaân ñaõ xuaát gia maø taâm vaãn muoán ngao du luyeán aùi vôùi baïn beø, Ngaøi duøng thaàn thoâng ñeå ñöa oâng leân coõi trôøi xem nhöõng caûnh soáng toát ñeïp vui thuù khaùc thöôøng, roài ñöa oâng xuoáng ñòa nguïc muïc kích nhöõng hình phaït ñau ñôùn ruøng rôïn haõi huøng ñeå oâng so saùnh hai caûnh ñôøi traùi ngöôïc maø töï löïa choïn laáy moät ñöôøng; coøn ñoái vôùi oâng A Nan, ngöôøi hoïc roäng nghe nhieàu, nhöng vì nghieäp duyeân coøn naëng neân maéc naïn Ma Ñaêng Giaø, thì Phaät laïi ñem giaùo lyù thaâm saâu vaø kinh Laêng Nghieâm ra giaûng daïy ñeå cho oâng A Nan thaáy roõ ñöôïc caùi quyù giaù cuûa chaân taâm maø lo tu luyeän chôù khoâng rong ruoåi theo giaû caûnh nöõa.

 Xem nhö theá, Ñöùc Phaät ñaõ duøng phöông tieän ñeå tuøy duyeân hoùa ñoä, nhö ngöôøi löông y gioûi tuøy beänh cho thuoác, chôù khoâng nhaát thieát phaûi theo moät ñöôøng loái coá ñònh naøo caû. Ñoái vôùi keû thaân, ngöôøi thuø, ñoái vôùi keû thoâng minh hay ngöôøi ngu ñoän, ñoái vôùi keû giaàu sang hay ngöôøi ngheøo heøn, Ñöùc Phaät ñeàu coù ñuû phaùp moân cho hoï khai ngoä vaø quy y theo Ngaøi.

 Vaø ñaây laø phaàn thöù ba:

 3- ÑÖÙC PHAÄT HOÙA ÑOÄ MOÏI NGÖÔØI THEO TINH THAÀN BÌNH ÑAÚNG

 Tinh thaàn trieät ñeå bình ñaúng laø moät ñieåm son quyù giaù nhaát trong giaùo lyù cuûa Ñöùc Phaät cuõng nhö trong taâm hoàn cuûa Ngaøi; ngay töø khi coøn thô aáu, tinh thaàn aáy ñaõ ñöôïc boäc loä trong nhöõng cöû chæ cöùu giuùp nhöõng keû baàn cuøng, nhöõng con vaät laâm naïn; khi thaønh ñaïo, tinh thaàn bình ñaúng aáy laïi boäc loä roõ raøng hôn nöõa.  Ngaøi ñaõ coù nhöõng caâu noùi baát huû khieán cho ngaøy nay ngöôøi ta vaãn ñem ra laøm khuoân vaøng, thöôùc ngoïc; nhö khi Ngaøi xin nöôùc moät ngöôøi thuoäc giai caáp haï tieän nhaát AÁn Ñoä, ngöôøi naøy sôï laøm laây oâ ueá cho Ngaøi, thì Ngaøi phaùn baûo:

 ”Khoâng coù giai caáp trong gioøng maùu cuøng ñoû, trong nöôùc maét cuøng maën. Moãi ngöôøi sinh ra ñeàu coù Phaät tính, vaø coù theå thaønh Phaät!”

 Trong giaùo hoäi cuûa Ngaøi, Ngaøi nhaän caû nhöõng ngöôøi thuoäc giai caáp haï tieän, nhö oâng Öu Ba Ly, moät ñeä töû coù tieáng taêm cuûa Ngaøi veà phöông dieän giôùi luaät, laø moät ngöôøi thuoäc giai caáp haï tieän, oâng Chieân Ñaø La laøm ngheà gaùnh phaân. Söï thaâu nhaän aáy ñaõ laøm cho caùc vò vua chuùa baát maõn; chính vua Ba Tö Naëc ñaõ baïch Phaät:

 ”Ñaáng Chí Toân thu nhaän keû heøn haï vaøo haøng Taêng ñoà nhö vaäy khoâng ngaïi raèng ñaùm ñaù soûi laãn loän vôùi chaâu ngoïc laøm maát giaù trò cao quyù cuûa Chuùng Taêng hay sao?”

 Ñöùc Phaät daïy:

 ”Ngöôøi heøn haï maø bieát phaùt taâm boà ñeà, xuaát gia tu haønh chöùng quaû Thaùnh thì quyù baùu voâ cuøng, chaúng khaùc gì hoa sen moïc ôû buøn laày dô baån maø vaãn tinh khieát thôm thoï Moät ngöôøi sinh ra khoâng phaûi lieàn thaønh Baø La Moân, laø giai caáp treân heát, hay Chieân Ñaø La, laø giai caáp heøn haï thaáp nhaát, maø chính vì haønh ñoäng cuûa ngöôøi aáy taïo thaønh Chieân Ñaø La hay Baø La Moân.”

 Ngaøi coøn xoû giuøm kim cho ngöôøi muø, hoan hæ nhaän hoøn ñaát seùt cuûa ñöùa beù ñaõ naén ñeå daâng Ngaøò Ngaøi coøn thoï laõnh böõa côm cuoái cuøng do moät ngöôøi ñoát than ngheøo naøn daâng cuùng. Chính vì söï hoùa ñoä bình ñaúng nhö theá maø Kinh Ñaïi Nieát Baøn ñaõ taùn thaùn:

 “Ñöùc Nhö Lai khoâng chæ thuyeát phaùp cho caùc haïng ngöôøi quyeàn quyù nhö vua Baït Ñeà Ca, maø cuõng thuyeát phaùp cho haïng ngöôøi baàn cuøng nhö oâng Öu Ba Ly, khoâng rieâng thoï laõnh söï cuùng döôøng cuûa nhöõng ngöôøi giaàu coù nhö oâng Tu Ñaït maø cuõng laõnh thoï söï cuùng döôøng cuûa caùc haïng ngöôøi ngheøo khoå nhö oâng Thaàn Baø, khoâng rieâng cho pheùp xuaát gia caùc haïng khoâng coù taùnh tham nhö ngaøi Ca Dieáp maø cuõng cho pheùp xuaát gia nhöõng ngöôøi coù nhieàu taùnh tham nhö oâng Nan Ñaø, khoâng nhöõng thuyeát phaùp cho nhöõng haïng ngöôøi an tònh khoâng döï vieäc ñôøi maø cuõng thuyeát phaùp cho vua Taàn Baø La trong luùc ñang baän roän vieäc nöôùc, khoâng nhöõng Ngaøi thuyeát phaùp cho haïng thanh nieân treû tuoåi maø cuõng thuyeát phaùp cho caû oâng giaø taùm möôi tuoåi, khoâng nhöõng thuyeát phaùp cho hoaøng haäu Maïc Ly maø cuõng thuyeát phaùp cho daâm nöõ Lieân Hoa.”

 Ñoù laø trong Kinh Ñaïi Nieát Baøn ñaõ taùn thaùn nhö vaäy.

 NAÊM THÔØI NOÙI KINH

 Toùm laïi, trong suoát ñôøi cuûa Ñöùc Phaät, tuøy theo trình ñoä cuûa moãi ngöôøi maø thuyeát phaùp, giaùo hoùa maõi ñeán khi Ngaøi nhaäp dieät coäng laø boán möôi chín naêm. Nhöõng kinh phaùp cuûa Ngaøi noùi ra, veà sau caùc ñeä töû keát taäp, phaân ra laøm naêm thôøi:

 Thôøi kyø thöù nhaát, Phaät noùi Kinh Hoa Nghieâm.

Khi Phaät môùi thaønh ñaïo ôû taïi coäi boà ñeà, noùi Kinh Hoa Nghieâm hai möôi moát ngaøy, vaïch roõ chaân taùnh, chæ baøy choã cao sieâu maàu nhieäm cuûa ñaïo Phaät, chuû ñích coù hai ñieàu: daãn daét caùc baäc Boà Taùt leân ñòa vò ñaúng giaùc vaø dieäu giaùc, neâu baøy giaùo phaùp roát raùo cuûa Nhö Lai; chæ coù Phaät noùi môùi thaät roõ maø thoâi, ngoaøi ra haøng nhò thöøa ngoài nghe nhö ñui nhö ñieác, huoáng chi ngoaïi ñaïo taø giaùo laøm sao hieåu noåi.  Ñöùc Phaät trình baøy giaùo phaùp sieâu vieät tuyeät vôøi aáy laø muoán cho ñaïi chuùng phaûi tu theo ñaïi thöøa Phaät giaùo môùi ñöôïc hoaøn toaøn roát raùo.

 Thôøi kyø thöù hai, Phaät noùi Kinh A Haøm.

Bieát raèng muoán ñi xa phaûi do nôi gaàn, muoán leân cao phaûi töø nôi thaáp, Ñöùc Thích Ca y theo chö Phaät maø noùi Phaùp Tam Thöøa; vì vaäy trong thôøi kyø thöù hai, Ngaøi noùi Kinh A Haøm troïn möôøi hai naêm, duøng thí duï thöïc teá chæ roõ chaân lyù cho haøng Tieåu Thöøa deã nhaän maø lo veà töï tu töï ñoä.

 Thôøi kyø thöù ba, Phaät noùi Kinh Phöông Ñaúng.

Ñöùc Phaät chaúng nhöõng daïy xeùt giaùc ngoä phaàn mình maø Ngaøi coøn chæ baøy phöông phaùp giaùc tha nöõa, töùc laø khuyeán khích töø caùi giaùc ngoä tieâu cöïc nhoû heïp cuûa Tieåu Thöøa ñeå tieán leân giaùc ngoä tích cöïc Ba La cuûa Ñaïi Thöøa Phaät giaùo; ñaáy laø thôøi kyø noùi Kinh Phöông Ñaúng troïn taùm naêm, daãn Tieåu Thöøa qua Ñaïi Thöøa.

 Thôøi kyø thöù tö, Phaät noùi Kinh Baùt Nhaõ.

Ñeán khi Ñöùc Phaät xem caên cô cuûa chuùng sinh coù theå tieán leân moät taàng cao nöõa laø haáp thuï hoaøn toaøn ñöôïc giaùo phaùp Ñaïi Thöøa thì Ngaøi chæ baøy caùi ñaïo lyù chaân khoâng cuûa vuõ truï, thuyeát minh caùi thaät töôùng voâ töôùng cuûa caùc Phaùp. Ñoù laø thôøi kyø noùi Kinh Baùt Nhaõ troïn hai möôi hai naêm.

 Thôøi kyø thöù naêm, Phaät noùi Kinh Phaùp Hoa vaø Nieát Baøn. Söï hoùa ñoä moät ñôøi cuûa Ñöùc Phaät gaàn vieân maõn, laïi theâm thaáy caên cô cuûa chuùng sinh ñaõ thuaàn thuïc, coù theå gaùnh vaùc veà Ñaïi Thöøa chaùnh phaùp cuûa Nhö Lai, neân Ngaøi noùi roõ baûn hoaøi cuûa Ngaøi thò hieän ra ñôøi laø moät nguyeân nhaân lôùn, nguyeân nhaân ñoù laø “khai thò chuùng sinh, ngoä nhaäp Phaät tri kieán”, töùc laø môû baøy cho chuùng sinh thaáy roõ veà Phaät tính cuûa mình. Ngaøi phuù truùc thuï kyù cho haøng ñeä töû töông lai seõ thaønh Phaät; ñaáy laø thôøi kyø noùi Kinh Phaùp Hoa vaø Nieát Baøn troïn taùm naêm. Ñeán ñaây, nhieäm vuï thuyeát phaùp ñoä sinh cuûa ñôøi Ngaøi ñaõ hoaøn toaøn vieân maõn.

 Toùm taét naêm thôøi thuyeát phaùp, coå nhaân coù laøm baøi keä nhö sau:

 ”Hoa Nghieâm toái sô tam thaát nhaät,

 A Haøm thaäp nhò, Phöông Quaûng baùt,

 Nhò thaäp nhò nieân Baùt Nhaõ ñaøm,

 Phaùp Hoa, Nieát Baøn coäng baùt nieân.”

 Dòch nghóa:

 ”Tröôùc noùi Hoa Nghieâm haêm moát ngaøy,

 A Haøm möôøi hai, Phöông Ñaúng taùm,

 Hai möôi hai naêm noùi Baùt Nhaõ,

 Phaùp Hoa, Nieát Baøn coäng taùm naêm.”

(xem tieáp )

do ÑH Nguyeãn Minh Huaán cheùp ra töø baêng ghi aâm, ÑH Chaâu-Ngoïc Leâ Hoa Nhuïy ñaùnh maùy, ÑH Minh-Quang Nguyeãn Leâ Ñöùc saép ñoaïn vaø trình baøy.