Toâi ñöôïc may maén quen bieát Tueä Syõ vaø Leâ maïnh
Thaùt khi hai vò naøy coøn raát treû vaø coøn döôùi hai möôi
tuoåi. Baây giôø hai vò ñaõ ñöôïc 45 tuoåi (caû hai ñeàu
sinh naêm 1943).
Luùc toâi quen bieát hai vò thì hai vò haõy coøn laø nhöõng
chuù tieåu ôû chuøa; baây giôø thì hai vò ñaõ trôû thaønh
hai vò Thieàn sö loãi laïc vaø laïi cuõng laø Anh Huøng Daân
Toäc cuûa Lòch Söû Vieät nam hieän ñaïi. Taïi sao "goïi
laø Anh Huøng Daân Toäc" thì raát deã nhaän thaáy (maø cuï
theå nhaát laø caùi aùn töû hình veà toäi "phaûn caùch
maïng vaø baïo ñoäng vuõ khí laät ñoå cheá ñoä", vaân
vaân).
Nhöng taïi sao goïi Leâ Maïnh Thaùt vaø Tueä Syõ laø
"hai vò Thieàn sö loãi laïc nhaát, thoâng minh nhaát, uyeân
baùc nhaát, trong saïch nhaát cuûa Vieät nam hieän nay"?
"Thieàn sö" aø? Chæ noäi caùi danh hieäu "thieàn
sö" ñaõ laø meät roài, laïi coøn theâm maáy chöõ mô hoà
nhö "loãi laïc nhaát, thoâng minh nhaát ..."? Toâi muoán
noùi veà Tueä Syõ vaø Leâ Maïnh Thaùt vôùi taát caû thaän
troïng vaø suy nghó chín chaén caën keõ, vaø toâi xin chòu moïi
traùch nhieäm veà caùi nhìn khaùc thöôøng cuûa toâi ñoái
vôùi nhò vò.
Taïi sao laø "thieàn sö"? Vaø "thieàn sö":
Laø theá naøo? Khoâng caàn traû lôøi tröïc tieáp veà nhöõng
caâu hoûi baát thöôøng naøy. Nôi ñaây, toâi chæ xin nhaán
maïnh ñoâi ñieàu giaùn tieáp vaø ai muoán hieåu gì thì cöù
hieåu. Khoâng ai coù theå töï nhaän ñuû thaåm quyeàn toân
giaùo vaø taâm linh ñeå traû lôøi döùt khoaùt nhöõng caâu
hoûi baát thöôøng treân. Chæ coù nhöõng keû boû caû troïn
ñôøi mình laëng leõ soáng cheát vôùi caùi goïi laø "Boà
Ñeà taâm" hay "Phaùt Boà Ñeà Taâm" thì may ra
môùi tröïc nhaän ñaâu ñoù khí phaùch vaø thaàn duïng baûng
laûng cuûa "nghòch haønh thieàn".
Maáy chöõ "thieàn sö" ñaõ bò ngöôøi ta laïm
duïng ñeå töï truy taëng moät caùch loá bòch hay truy taëng
keû khaùc vôùi noâng noåi deã daõi töï maõn pheø phôõn
noâng caïn, nhaát laø töø luùc Thieàn hay Zen trôû thaønh caùi
moát trí thöùc ñoán maït. Baát cöù ngöôøi naøo toû veû
"kieâu ngaïo khaùc thöôøng" moät chuùt laø coù
nhöõng haønh ñoäng cöû chæ "ngöôïc ñôøi traùi
ñaïo" moät chuùt thì töï gaùn hay bò gaùn laø
"thieàn sö'".
Leâ Maïnh Thaùt vaø Tueä Syõ khoâng bao giôø töï nhaän
lôøi "thieàn sö" vaø cuõng khoâng bao giôø nghó mình
laø caùi gì caû treân maët ñaát naøy. Hai ngöôøi naøy chæ
laø nhöõng keû leã ñoä khieâm toán moät caùch töï nhieân
vaø khoâng bao giôø bieát giaû vôø "haï mình" vôùi
yù ñoà kín ñaùo chaø ñaïp leân treân keû khaùc.
Coù soáng beân caïnh Tueä Syõ vaø Leâ Maïnh Thaùt töø
ngaøy naøy qua ngaøy khaùc, trong nhöõng hoaøn caûnh khaùc nhau,
thì môùi may ra caûm nhaän ñoâi chuùt taùc phong thieàn sö kín
ñaùo toaùt ra moät caùch töï nhieân vaø moät caùch "voâ
coâng duïng haïnh" töø ñôøi soáng thöôøng nhaät vaø
tinh thaàn "dieäu nhaäp" cuûa hai vò. Toâi xin goïi hai
vò naøy laø "thieàn sö" vôùi taát caû ñaén ño thaän
troïng vaø vôùi taát caû yù nghóa cao ñeïp vaø "nhö
thöïc" cuûa moät danh xöng "xung thieân chí"...
Giöõa doøng thaùc luõ aøo aït vaø ñòa chaán thöôøng
tröïc cuûa sinh meänh, theá meänh, vaø tính meänh cuûa queâ
höông, moät sôùm hoâm naøo ñoù, toâi ñaõ ñöôïc xoâ ñaåy
laën huïp vôùi Tueä Syõ vaø Leâ Maïnh Thaùt; taát caû ba anh
em chuùng toâi ñeàu xuaát thaân töø Vieän Phaät Hoïc mieàn
Trung maø vò cha giaø cuûa chuùng toâi Hoøa Thöôïng Trí Thuû
(ngöôøi ñaõ bò Coäng saûn Haø Noäi thuû tieâu ngay laäp
töùc sau khi Tueä Syõ vaø Leâ Maïnh Thaùt bò baét giam vaøo
ngaøy 1 thaùng 4 naêm 1984, vì "toäi taùn thaønh, uûng hoä,
che chôû, ñuøm boïc haønh ñoäng phaûn caùch maïng, laät ñoå
cheá ñoä Coäng saûn").
Ñoái vôùi toâi, töø luùc naøo cho ñeán luùc naøo thì
Tueä Syõ vaø Leâ Maïnh Thaùt cuõng nhö vaø hôn caû
"nhöõng ñöùa em ruoät thòt" (mang vò theá "ñaøn
anh" thì chæ thöïc söï laø "anh" khi mình coù
ñuû söùc maïnh vaø sôû kieán xoâ ñaåy cho nhöõng ñöùa em
vöôït xa hôn mình, vaø söï thöïc hieän nay laø Tueä Syõ vaø
Leâ Maïnh Thaùt ñaõ vöôït xa haún toâi ñeán nghìn truøng
bieân teá trong vieäc cöu mang troïn veïn Tính Meänh Vieät Nam
maø haäu quaû bi ñaùt laø caùi aùn töû hình do Haø Noäi taøn
nhaãn thöïc hieän bao nhieâu laàn ñoái vôùi bao nhieâu boä
oùc sieâu vieät vaø bao nhieâu Anh huøng Lieät só baát khuaát
cuûa Daân Toäc.)
Caû ba anh em ñeàu lôùn leân, tröôûng thaønh vaø laøm
vieäc vôùi Vieän Ñaïi Hoïc Vaïn Haïnh maø chuùng toâi coi nhö
maùi nhaø gia ñình trong caû nghóa ñen laãn nghóa traéng;
chuùng toâi ñeàu laø thaønh phaàn chính yeáu nhaát cuûa Ban
Bieân Taäp Taïp chí Tö Töôûng do toâi chuû tröông thaønh
laäp, cuøng vôùi Ngoâ Troïng Anh, Tueä Syõ, Trí Haûi (Phuøng
Khaùnh), Chaân Haïnh, Leâ Maïnh Thaùt.
Taát caû yù thöùc daãn ñaïo cho caû Vieän Ñaïi Hoïc Vaïn
Haïnh laø do chính taát caû anh em chuùng toâi quyeát ñònh (vò
Vieän Tröôûng ñöông thôøi chæ coù theá löïc veà maët
haønh chaùnh quaûn trò ñaïi hoïc, coøn taát caû ñöôøng
höôùng tö töôûng trieát lyù daãn ñaïo ñeàu do chuùng toâi
khai thoâng vaø theå hieän trong nhöõng naêm töø 1966 ñeán
1970, sau ñoù, toâi xa lìa Vieät Nam cho ñeán nay vaø toâi
khoâng coøn bieát roõ tinh thaàn Vaïn Haïnh nhö theá naøo töø
1970 cho ñeán khi bò Coäng saûn ñoùng cöûa vaøo khoaûng sau
naêm 1975.
Thöïc söï töø nhöõng naêm 1966 cho ñeán 1970, Leâ Maïnh
Thaùt ñang coøn du hoïc taïi Hoa Kyø, hoïc ban tieán só taïi
Vieän Ñaïi Hoïc Wisconsin, Madison, hình nhö maõi ñeán naêm 1973
môùi veà Ñaïi Hoïc Vaïn Haïnh nhöng chuùng toâi vaãn lieân
laïc vôùi nhau thöôøng xuyeân, nhaát laø qua baøi vôû cuûa
taïp chí Tö Töôûng.
Tueä Syõ vaø Leâ Maïnh Thaùt ñeàu sinh naêm 1943 (Thaùt sinh
quaùn taïi Quaûng Trò vaø Tueä Syõ thì nguyeân quaùn taïi
Quaûng Bình vaø ra ñôøi ôû Pakseù taïi Laøo). Teân thöïc
cuûa Tueä Syõ laø Phaïm Vaên Thöông vaø phaùp hieäu Tueä Syõ
do chính mình töï ñaët ra, coù leõ vì muoán theo göông cuûa
vò Ñaïi Thieàn sö ñôøi Traàn Tueä Trung Thöôïng Syõ? Cuõng
nhö Leâ Maïnh Thaùt ñaõ töï ñaët phaùp hieäu laø Trí Sieâu
ñeå gôïi laïi teân tuoåi cuûa hai vò Tröôûng laõo Thieàn sö
coù taøi vaø coù ñöùc nhaát thôøi hieän ñaïi?
Tueä Syõ vaø Trí Sieâu ñeàu tu ôû chuøa töø luùc raát
beù nhoû; caû hai ñeàu raát gioûi chöõ Haùn, vaø raønh chöõ
Phaùp, chöõ Anh, ñoïc hieåu chöõ Ñöùc, ñoïc ñöôïc chöõ
Pali vaø chöõ Phaïn (Leâ Maïnh Thaùt cuõng bieát ñoâi chuùt
chöõ Taây Taïng); caû hai ñeàu coù kieán thöùc uyeân baùc
veà nhöõng kinh luaän chính yeáu cuûa Phaät giaùo Nguyeân Thuûy
vaø Ñaïi Thöøa.
Ít coù nhaø Phaät hoïc naøo ôû Vieät nam coù theå am hieåu
töôøng taän veà tö töôûng Vasubandhu vaø caû tö töôûng
Asanga cho baèng Leâ Maïnh Thaùt; cuõng nhö coù ít ngöôøi
hieåu ñöôïc tö töôûng Abhidharma (heä thoáng phöùc taïp
nhaát cuûa Phaät giaùo Nguyeân Thuûy) vaø tö töôûng Nagarjuna
moät caùch saâu saéc cho baèng Tueä Syõ.
Chaúng nhöõng theá, Leâ Maïnh Thaùt vaø Tueä Syõ ñeàu coù
kieán thöùc saâu roäng veà Trieát hoïc Taây Phöông (Tueä Syõ
ñoïc raát kyõ Heidegger vaø Michel Foucault; baøi dieãn thuyeát
ñaàu tieân veà Michel Foucault taïi Vieät Nam daïo ñoù laø do
Tueä Syõ thuyeát trình taïi giaûng ñöôøng Ñaïi Hoïc Vaïn
Haïnh; coøn Leâ Maïnh Thaùt raát thoâng thaïo veà Marxism, ñoïc
caën keõ boä Recherches Logiques cuûa Husserl, hieåu bieát raønh
roït Wittgenstein vaø Bertrand Russell vaø Merleau-Ponty.
Tueä Syõ thì coù taâm hoàn thi só chôi vôi, soáng troïn
veïn trong theá giôùi ngheä thuaät vaø thi ca, thoåi saùo, chôi
döông caàm, laøm thô, say meâ thi só Ñöùc Hoelderlin, ñoïc
heát toaøn taäp Ñöôøng thi ngay nguyeân taùc, vieát moät taùc
phaåm saâu saéc thô moäng nhan ñeà "Toâ Ñoâng Pha, Nhöõng
Phöông Trôøi Vieãn Moäng"; coøn Leâ Maïnh Thaùt thì
khoâng bieát laøm thô vaø chaúng heà ñeå yù ñeán nghieân
cöùu vaên chöông ngheä thuaät, maø chæ say meâ luaän lyù
hoïc, khoa hoïc vaø toaùn hoïc, nghieân cöùu saâu roäng veà
kinh teá, chính trò, vaø quaân söï nhaát laø lòch söû theá
giôùi, ñaëc bieät nhaát laø lòch söû nhöõng cuoäc caùch
maïng ôû theá giôùi (trong thö vieän cuûa toâi ngaøy xöa
taëng cho Phaät Hoïc Vieän Nha Trang coù boä saùch Reùvolution
Russe cuûa Trotski).
Hoài ñoù vaøo khoaûng naêm 1962 hay 1963, toâi thaáy Leâ
Maïnh Thaùt thöôøng möôïn ñi möôïn laïi boä saùch aáy.
Leâ Maïmh Thaùt raát naëng tính thöïc nghieäm duy lyù khoa
hoïc. Toâi coøn nhôù vaøo naêm 1968, nhaân dòp ñöôïc US State
Department môøi qua thaêm vieáng moät soá tröôøng ñaïi hoïc
Hoa Kyø, toâi coù dòp gaëp Leâ Maïnh Thaùt taïi Wisconsin vaø
khoâng ngôø ñoù laø laàn cuoái cuøng vaø maõi ñeán baây
giôø laø 20 naêm roài maø chuùng toâi vaãn chöa gaëp nhau
laïi; ñeâm cuoái cuøng aáy, chuùng toâi ñaõ thöùc suoát
ñeâm noùi chuyeän, vaø Thaùt ñaõ laøm toâi töùc cöôøi moät
caùch khoù queân khi Thaùt ñeà nghò xöû duïng computer ñeå
heä thoáng hoùa tö töôûng bao la cuûa Baùt Nhaõ Ba La Maät.
Coøn noùi rieâng veà maët lòch söû Phaät giaùo boä Chaân
Nguyeân toaøn taäp (2 cuoán) vaø boä Sô thaûo Lòch Söû Phaät
giaùo Vieät Nam (môùi in ñöôïc 2 cuoán) cuûa Leâ Maïnh Thaùt
laø nhöõng söû lieäu quyù baùu nhaát chöa töøng thaáy xuaát
hieän taïi Vieät Nam töø caû theá kyû nay.
Chính Thaùt laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ phaùt hieän ra
"Saùu Böùc Thö" quan troïng ôû theá kyû thöù V ôû
Vieät Nam giöõa Ñaïo Cao, Phaùp Minh vaø Lyù Mieãu. Trong
Nghieân Cöùu Lòch Söû naêm 1981 ôû Vieät Nam, Traàn Vaên
Giaàu ñaõ trích daãn taøi lieäu cuûa Leâ Maïnh Thaùt veà
"baèng chöùng saùng toû cuûa moät soá sinh hoaït vaên hoùa
cuûa nhaân daân Giao Chaâu hoài theá kyû thöù V... raèng sinh
hoaït vaên hoùa ñoù ñaõ phaùt trieån ñeán moät trình ñoä
ñaùng töï haøo, mang nhieàu ñaëc saéc daân toäc, yeâu
nöôùc, "caû moät kho taøng chôø ñôïi chuùng ta khai
thaùc."
Lyù thuyeát gia coäng saûn Traàn Vaên Giaàu ñaõ taän löïc
khai thaùc söï phaùt hieän cuûa Leâ Maïnh Thaùt ñeå xuyeân
taïc moät caùch ngu xuaån taát caû noäi dung tö töôûng cao
sieâu cuûa Vieät Nam ôû vaøo theá kyû thöù V. Coäng saûn
Vieät Nam cuõng xöû duïng vaø khai thaùc trieät ñeå nhöõng
coâng trình nghieân cöùu ñoäc ñaùo cuûa Leâ Maïnh Thaùt veà
Nguyeãn Traõi, nhaân dòp UNESCO toå chöùc kyû nieäm laàn thöù
600 ngaøy sinh nhaät cuûa Nguyeân Traõi. Ñieàu naøy ít ai bieát.
Neáu khoâng bò giam töø ngaøy 1 thaùng 4 naêm 1984 thì chaéc
chaén Leâ Maïnh Thaùt coøn tieáp tuïc phaùt hieän bieát bao
ñieàu bí aån daáu kín "ñaõ choân vuøi trong boùng toái
ngaøn naêm" nhö lôøi cuûa Traàn Vaên Giaàu noùi veà söï
phaùt hieän tö lieäu lòch söû veà theá kyû thöù V ôû Vieät
Nam do Leâ Maïnh Thaùt khai quaät ra töø "Hoaøng Minh
Taäp" vaø sau cuøng môùi ñaây khi Leâ Maïnh Thaùt vaø
Tueä Syõ bò Haø Noäi keát aùn töû hình thì ñoù chính laø
söï phaùt hieän loãi laïc nhaát cuûa nhò vò ñeå cho caû theá
giôùi thaáy raèng Coäng saûn Vieät Nam ñaõ laïnh luøng taøn
phaù tieâu dieät taát caû nhöõng gì laø tinh ba, laø trí tueä
thöôïng ñaèng taâm linh sieâu vieät cuûa daân toäc.
Töø luùc haõy coøn raát nhoû cho tôùi lôùn khoân tröôûng
thaønh, Tueä Syõ vaø Leâ Maïnh Thaùt ñeàu soáng moät ñôøi tu
haønh khaéc khoå vaø trong saïch hoaøn toaøn, khoâng bao giôø
ham meâ danh voïng theá tuïc, khoâng bao giôø ñeå yù ñeán
ñòa vò xaõ hoäi vaø chaúng bao giôø bieát ñeán tieàn baïc
lôïi loäc cho chính baûn thaân.
Trong loøng nhò vò vaãn thöôøng tröïc höøng höïc theä
nguyeän voâ bieân ñeán Giaùc ngoä vì lôïi cho taát caû vaø
giaûi thoaùt cho taát caû, maø böôùc ñi huøng duõng ñaõ
ñöôïc theå hieän oanh lieät nhaát hieän nay laø daâng hieán
caû sinh meänh mình ñeå giaûi phoùng queâ höông thoaùt khoûi
caùi chuû nghóa ngu xuaån nhaát, taøn baïo nhaát vaø voâ minh
nhaát cuûa theá kyû XX.
Chuùng ta chæ ñuû söùc nhìn thaáy ñöôïc nhöõng Thieàn
sö ñuùng nghóa moãi khi naøo chuùng ta coù ñuû söùc maïnh
taâm linh ñeå töï queân mình, cuõng nhö Ñaïi sö Ñaïo Cao
ñaõ daïy thoáng thieát trong saùch "Saùu Böùc Thö ôû
theá kyû thöù V" maø Leâ Maïnh Thaùt ñaõ phaùt hieän cho
toaøn daân toäc:
"Neáu queân mình maø heát loøng thaønh thì taát caû
caûm vaø coù caûm thì taát coù thaáy: khoâng caûm thì khoâng
thaáy. Thaùnh nhaân ñaâu phaûi khoâng thöôøng ôû vôùi quaàn
sinh, ñaâu phaûi laø ta khoâng thöôøng thaáy".
Leâ Maïnh Thaùt vaø Tueä Syõ ñaõ queân mình maø heát loøng
thaønh thì taát nhieân nhò vò caûm ñöôïc taát caû nhöõng
ñoå vôõ bi ñaùt cuûa queâ höông vaø kieáp ngöôøi: Hai
ngöôøi ñaõ ñöôïc heát taát caû tính meänh cuûa Vieät Nam
thì taát nhieân nhìn thaáy ñöôïc nhöõng gì vaãn giöõ laïi
Vieät tính, vaø hoï ñaõ leân ñöôøng trôû thaønh nhöõng
Ñaïo sö daãn ñöôøng cho caû daân toäc. Luùc Haø Noäi keát
aùn töû hình Tueä Syõ vaø Leâ maïnh Thaùt hay baát cöù keû
naøo khaùc voâ danh ñaõ tranh ñaáu cho quyeàn laøm ngöôøi
Vieät Nam thì chính Haø Noäi ñaõ keát aùn töû hình toaøn
theå daân toäc.
Khi maø toaøn theå daân toäc Vieät nam bò moät cheá ñoä
taøn baïo keát aùn töû hình thì ñoù cuõng laø luùc cheá
ñoä aáy ñang töï huûy dieät trong loøng ñòa chaán linh dieäu
cuûa Ñaïi meänh Vieät Nam.
Phaïm Coâng Thieän
California ngaøy 18.10.1988
