Trăm năm bến cũ
con đò
(NGUYỄN NGỌC TƯ)
Cửa
sau nhà tôi trông ra sông. Tôi thường ví đó là một khung
tranh, và bức tranh biến đổi không ngừng, có lúc
nó hiện lên những chiếc tàu cao nghệu, hùng hục
đi qua, che khuất cả dãy nhà sàn bên kia sông, có lúc hình ảnh
lại xa vắng với vài chiếc "vỏ lãi" dài
nhằng, bé teo mong manh chở đầy nhóc dừa, chuối
.. Nhiều khi bức - tranh như bị trĩu xuống
khi buộc phải vẽ mấy chiếc xà lan ngược
nước è ạch khẳm lừ, gầm gừ ..
Nhưng cảnh có chuyển động thế nào, trong bức
tranh cửa sau của tôi, vẫn luôn có hình ảnh một
chiếc đò thầm lặng chờn vờn trên sóng
nước.
Bến
đò nằm cạnh nhà. Có thể nghe được tiếng
bước chân người xoèn xoẹt lại qua, nghe mũi
đò chạm lịch kịch vào bến, và tiếng chèo
chém ngọt vào mặt nước những lát cắt dày. Và
nhiều khuya nghe tiếng gọi đò xao xác, tôi đã nghĩ,
phải mình là đạo diễn, thể nào cũng làm phim
về cái bến, con đò.
Trong
hình dung, đó là bộ phim giàu hình ảnh hết biết.
Trèo
lên một chỗ thật cao, tôi sẽ bắt đầu "bộ
phim tưởng tượng" của mình bằng cảnh
các con sông giao nhau cắt thành phố bằng năm ba mảnh,
gặp chút đó rồi lại thao thiết chảy đi.
Nằm rải rác dọc theo những khúc sông, khúc kinh có hàng
trăm bến đò ngang dọc. Mỗi bến có một
cái tên khác nhau như Đậu Đỏ, Cầu Chùa, Rạch
Rập, Công Chánh .. nhưng giống hệt ở lối
đi xuống hẹp và hơi tối. Bậc lên xuống
bằng bê tông bị sóng mài mòn phô lớp đá nhỏ bên
trong, nhờ vậy mà đỡ trợt chân. Những
người phụ nữ đi chợ sáng về, rôm rả
chuyện trò trong lúc chờ qua sông, tôm cá quẫy trong giỏ
lách tách.
Và
con đò, nó tới kia. Một đám trẻ con đứng
ngồi lóc nhóc đang qua bờ bên này. Những chiếc
đò đóng theo kiểu tam bản vững chãi, ít chao lắc.
Hai bên be, đằng mũi đều được bọc
vỏ xe để khỏi sờn khi va vào bến. Có chiếc
còn đỏ au lớp dầu trong, có chiếc đã nhiều
năm dầm mưa nắng sạm đi, khô rốc, nứt
nẻ. Chiếc đò cũng già đi như người
chèo nó. Cũng buồn, cũng mệt mỏi, cũng làm
công việc nặng nhọc, chở người đi, về.
Nhưng
dòng chảy của sông đã làm công việc người
chèo đò bớt đơn điệu. Sông quê tôi không rộng
nhưng sâu, đôi khi nước đứng lờ đờ,
lúc ròng lại nôn nao chảy xiết. Khéo lèo lái, chỉ cần
khẩy nhẹ vài lát chèo là đã qua bờ, nên ngoài sức
mạnh của đôi tay còn phải nương theo nước,
theo gió. Cái "nghệ thuật" chèo đò cũng lắm
công phu, đừng có ai dại dột cậy mình biết
chút đỉnh chèo chống hồi còn ở quê rồi xung
phong chèo đò thử, coi chừng quê độ à nghen.
Đôi
lần, thử gồng mình thót lên đôi chèo dưới cái
nắng Cà Mau rát, gió Cà Mau khô, tôi lại thương người
chèo thêm một chút. Và hình ảnh họ trong "phim" tôi
luôn mạnh mẽ, tươi tắn, dù khuôn mặt có
đen sạm, dù đôi tay vồng lên những đường
gân guốc, dù họ chỉ khoác một manh áo bạc, và lai
quần xoắn tít vì không được ủi, lâu ngày.
Trong
cái phim tưởng tượng đó, tôi ao ước
được vào vai người ngồi trên bến thu tiền,
một bà cụ còng queo, như hầu hết người
làm công việc này đều già (nhận xét này cần
được kiểm chứng lại, cả câu hồi
trước tôi hay nói là tất cả cây cỏ dại mọc
trên đất quê nhà đều trổ hoa màu tím biếc,
tôi cũng không chắc đâu à nghen). Chỗ tôi ngồi có một
chiếc võng con giăng ngang căn chòi de ra mép nước.
Cái thùng đựng tiền đã lên nước bóng ngời
đặt trước mặt, thùng ngăn làm nhiều
ngăn nhỏ, mỗi ngăn đựng một loại
giấy bạc hai trăm, hoặc năm trăm ..
Không
khó để tôi vào vai nhỏ đó, bởi buổi chiều
nào giữa đời, tôi cũng nhìn thấy bà cụ ngồi
thu tiền đò bên kia sông. Quen thuộc, đến nỗi
nhắm mắt lại, tôi vẫn thấy rõ cái cười
móm mém và ánh mắt hóm hỉnh, tinh quái của bà. Hai
mươi năm đưa đò, cái ngày không còn quạt nổi
mái chèo, bà lên bến (chứ làm sao xa được khúc sông
này). Ngày ngày, bà ngồi nhìn cuộc đời cuồn cuộn
đi qua, chứng kiến biết bao nhiêu thay đổi cuộc
đời, người già già đi, bọn nhỏ lấy
nhau sinh ra nhiều thiệt nhiều đứa trẻ. Và
những đứa trẻ lớn lên .. Có người qua
đò rồi quay về, có người không trở lại.
Bến đò, cũng là nơi nhiều đứa con gái qua
sông lên thành phố rao bán mình trong những "chợ vợ",
để lại mấy thằng con trai chiều chiều
ra bến đón đã đời mới ngơ ngác, trời
ơi, mình đang chờ ai đây. Bến đò, cũng là
nơi anh cán bộ phường ngày xưa thường
qua, rồi anh lên thị xã, ai đó mừng, "thằng chả mà làm lớn
thể nào cũng bắc cây cầu qua xóm mình. Thì kinh nghiệm,
ông lớn nào đường vô nhà cũng ngon hết".
Ai dè, lúc anh "lên" tới tỉnh, anh qua đò rồi
đi luôn một nước. Xóm bên sông nghèo vẫn hoàn
nghèo, ọp ẹp và buồn hiu.
Mới
lấy ví dụ có vài khuôn mặt người mà đã thấy
cái bến đò sinh động biết bao. Và vai bà cụ
tóc trắng ngồi miên viễn trên bến đáng cho tôi hoá
thân vào biết bao (dù có một chút thiệt thòi là sẽ rất
.. xấu xí). Tôi mà được ngồi ngay cái võng đó,
không cần diễn, sẽ ngấm ngay nỗi vui của một
người lương thiện, vui vì không làm gánh nặng
cho cháu con, vui vì được làm nhân chứng cho đời
.. Khi đôi bàn tay gầy guộc của tôi vuốt lại
những tờ bạc lẻ nhàu nát lem luốc mồ hôi, dầu
nhớt .. để nộp thuế cho đằng phường,
nghĩ tới mấy vụ tham nhũng động trời
ngay tại quê mình, nghĩ tới những bữa tiệc
vung vinh tiền triệu, chắc cái mặt tôi buồn hết
biết, mà tôi còn khóc, hỏng chừng ..
Cửa
sau nhà tôi vẫn ngó ra sông, tôi vẫn ngày ngày ghi vào lòng mình bộ
phim tưởng xong mà hóa ra dang dở mãi. Người qua
đò mỗi ngày mỗi khác, có người tốt lên, có
người xấu đi. Làm sao ghi hết những hình ảnh
đó ?
"Phim"
chưa xong, vì bến đò vẫn còn, vì cầu xây lâu mà vẫn
chưa xong. Để đêm đêm tiếng gọi đò lại
cất lên, những âm thanh ồn ào của đô thị lập
tức ngưng phắt, chết ngắc, dường
như một nửa thành phố - mấy rẻo đất
buồn bên kia những dòng sông vừa lên tiếng ..
Nguyễn Ngọc Tư
(theo
vanchuongviet)