Ư NGHĨA CỦA TẾT
Tết do chữ Tiết mà ra, là "thời
gian" đặc biệt đă được ấn
định trong năm. Theo Âm Lịch hay lịch ta, trong
một năm có nhiều Tết, chẳng hạn như Tết
Nguyên Đán, Tết Đoan Ngọc, Tết Trung Thu, Tết
Trùng Cửu, Tết Nguyên Đán hay Tết Cả.
Tết quan trọng và lớn
nhất trong năm của người Việt Nam là Tết
Nguyên Đán (Nguyên là bắt đầu hay đầu
tiên, Đán là buổi sớm mai) Nguyên Đán là ngày
đầu tiên của một năm mới âm lịch,
tức là ngày mùng một tháng Giêng ta. V́ Tết Nguyên Đán
là Tết lớn nhất trong năm, cho nên người ta
c̣n gọi là Tết Cả. Để khỏi lầm
lẫn với dương lịch, Tết Nguyên Đán
cũng c̣n được gọi là Tết Ta (trong khi
mồng một tháng Giêng dương lịch th́ gọi là
Tết Tây)
ĐÊM BA MƯƠI
Đêm quan trọng nhất
của năm cũ và năm mới là đêm 30 tháng Chạp hay củ mật, tức
đêm 30 Tết. Sở dĩ gọi là "củ
mật" v́ vào độ gần Tết, thường
luôn luôn có trộm cướp cho nên nhà nào cũng phải
pḥng bị hết sức cẩn thận. Đặc
biệt ở Bắc Phần Việt Nam đêm 30 Tết,
trời đất một màu đen, có khi hai người
đi cạnh mà không nh́n thấy nhau, cho nên tục ngữ
có câu "Tối như đêm 30 Tết" là vậỵ
Xưa, đêm 30 Tết cũng c̣n
là thảm cảnh của những người phải
trốn nợ cuối năm v́ không có tiền trả cho
chủ nợ Thường th́ chủ nợ cố đ̣i
cho được vào cuối năm v́ đầu năm
mới "kiêng" đ̣i nợ, sợ "giông"
cả năm. Bởi vậy người thiếu nợ
phải trốn nợ cho tới khi nào gần giao thừa
mới dám trở về nhà .. Chính tục đ̣i nợ
cuối năm mà người ta thường nói "giàu có
ba mươi Tết mới hay".
Ngoài ra, đêm 30 Tết, theo
tục xưa, là đêm quan trọng không kém ngày đầu
năm. Ngay từ chiều ba mươi, người ta
đă làm "cơm cúng" gia tiên và tối ba mươi
là "đêm không ngủ" để chuẩn bị
đón mừng Tổ Tiên về ăn Tết và đón giao
thừa (tiễn năm cũ và mừng năm mới).
Tục này đă có từ lâu đời và gọi là Lễ
Thủ Tuế.
CHÚC TẾT VÀ MỪNG
TUỔI
Sáng sớm mồng một Tết
hay ngày "Chính đán", mọi sinh hoạt ngừng
lại, các con cháu tụ họp ở nhà tộc
trưởng để lễ Tổ Tiên, chúc tết ông bà,
các bậc huynh trưởng và mừng tuổi lẫn nhau.
Theo tục lệ, cứ năm mới tới, kể
cả người lớn lẫn trẻ con, mỗi người
tự nhiên tăng lên một tuổi. Bởi vậy ngày
mồng một Tết là ngày con cháu "chúc thọ" ông
bà và các bậc cao niên; và các người lớn th́
"mừng tuổi" các trẻ em một cách cụ
thể bằng những đồng tiền mới bỏ
trong những "phong bao". Tục này ở Nam Phần
Việt Nam quen gọi là "ĺ x́". Tiền mừng
tuổi mà ḿnh nhận được trong ngày tết
gọi là "Tiền mở hàng". Xưa c̣n có lệ cho
tiền phong bao với số tiền lẻ (chứ không
phải là tiền chẵn). ngụ ư tiền này sẽ sinh
sôi nảy nở thêm nhiều.
Về chúc Tết, trong ba ngày
Tết, những thân bằng quyến thuộc, hoặc
những người phải chịu ơn người
khác thường phải đi chúc Tết và Mừng
Tuổi gia chủ; sau đó xin lễ ở bàn thờ
Tổ Tiên của gia chủ. Tục này ngày nay ít c̣n, v́ th́
giờ eo hẹp, đường xá xa xôi cho nên đă
được thay thế bằng những thiệp
"Chúc Mừng Năm mới" hay "Cung Chúc Tân
Xuân"
KIÊNG KỊ TRONG NGÀY
TẾT
Đặc biệt ngày Tết
người ta kiêng không dùng những tiếng hay làm
những hành động xấu có thể đem lại
sự không may cho ḿnh. Sự xui hay không may này sẽ làm cho
ḿnh bị "giông" cả năm.
Đầu năm mới,
người ta tránh chửi bới, giận dữ hay căi
lộn. Người ta cũng cố tránh làm đổ
vỡ những đồ vật. Vận quần áo đen
hay trắng, nhân năm mới là xui v́ đó là màu của
tang tóc, tối tăm. Người ta tránh không đ̣i nợ
(hay bắt nợ). Ngày tết, mọi sinh hoạt
thường nhật đều đ́nh chỉ,
người ta "kiêng" không quét nhà và đổ rác v́
sợ sẽ đổ hay vứt bỏ mất những
sự may mắn tốt lành tới nhà ḿnh trong năm
mới. Thường thường người ta phải
đợi đến ngày "động thổ"
mới tiếp tục đổ rác và quét nhà !
Đặc biệt, nếu có tang
th́ không nên đi xông nhà hay đi mừng tuổi
người khác (để tránh cho người khác không
bị xui như ḿnh). Cũng vậy, đàn bà có thai
thường "kiêng" không đi đâu cả trong
những ngày đầu năm mới v́ tục ngữ có
câu: "sinh dữ, tử lành!"
Ngày xưa, ở chốn thôn quê
c̣n có tục "kiêng" để cối xay gạo
trống không vào những ngày đầu năm. Bởi
vậy, người ta phải đổ một ít lúa vào
cối xay ngụ ư cầu mong năm mới lúc nào cũng
có lúa gạo sung túc.
TỤC XÔNG
ĐẤT
Tục lệ xông đất
đă có lâu đời ở nước ta. Người dân
Việt Nam quan niệm ngày mồng Một là ngày đầu
của một năm. Họ cho rằng vào ngày mồng
Một, nếu mọi việc xảy ra suông sẻ, mau
mắn th́ cả năm cũng sẽ được
tốt lành thuận lợi. Người khách đến
thăm nhà đầu tiên trong một năm cũng v́
thế mà quan trọng. Cho nên cứ cuối một năm,
mọi người có ư t́m xem những người nào vui
vẻ, linh hoạt, đạo đức, và thành công trong
bà con hay láng giềng để nhờ sang thăm. Tục
này gọi là tục xông đất.
Người khách đến xông
đất phải đến thăm sáng sớm ngày mùng
Một (v́ muốn là người khách đầu tiên), mang
theo quà biếu như trái cây, bánh mứt, và tiền ĺ x́ cho
trẻ con trong nhà. Chủ nhà, do đă sắp đặt
trước, sẽ tiếp đón niềm nở và
nhận những lời chúc tốt lành. Người
đến xông đất thường chỉ đến
thăm, chúc Tết chừng năm mười phút chứ
không ở lại lâu, hầu cho mọi việc trong năm
của chủ nhà cũng được trôi chảy thông
suốt.
Người đi xông đất
xong có niềm vui v́ đă làm được việc
phước. Người được xông đất
cũng sung sướng v́ tin tưởng gia đạo ḿnh
sẽ may mắn trong suốt năm tới.
PHÁO TẾT
Đốt pháo cũng là một
tập tục khó có thể thiếu trong ngày Tết
Việt Nam. Để mừng Xuân, để xua
đuổi ma quỷ hoặc sự buồn phiền
của năm cũ, người ta đốt pháo vào
đêm giao thừa. Theo sách "Đại Việt sử kư
toàn thư" th́ tục đốt pháo vào đêm 30 Tết
(bắt đầu vào lúc cúng gia tiên và lễ giao thừa) có
từ đời nhà Trần (1225-1400). Bấy giờ
người ta cho đốt pháo lệnh trước hay
ở cổng nhà để mừng năm mới và trừ
tà .. Tục này đă được duy tŕ măi măi về sau
này. Theo sách "lịch Triều Tạp Kỷ (của Ngô
Cao Lăng) th́ vào thế kỷ thứ XVIII, dưới
thời các vua Lê và chúa Trịnh vẫn c̣n cho phép dân chúng
được đốt pháo trong ngày Tết nhưng
chỉ được đốt ở chỗ khoáng
đăng rộng răi như sân nhà ..v...v... để tránh
hoạn nạn đốt pháo mà sinh ra hỏa hoạn.
Ngoài đêm giao thừa, sáng
sớm mồng một Tết, gia chủ thường
đốt pháo ở trước cửa nhà để
mừng năm mới hay để đón chào người
khách đầu tiên đến xông nhà. C̣n khách đi xông nhà
cũng theo bánh pháo đốt lên để mừng năm
mới hay để mừng năm mới gia chủ. Riêng
các trẻ em th́ đua nhau "đ́ đùng" pháo
chuột suốt ba ngày Tết. Về tài làm pháo th́
người ḿnh chẳng kém TrungHoa, làm được
đủ mọi loại pháo như pháo tre, pháo tống,
pháo chuột, pháo thăng thiên, pháo xiết ..v.v...
L̀ X̀
Chữ ĺ x́ được phiên âm
từ tiếng Quảng Đông sang tiếng Việt, nguyên
là chữ lợi thị (tiền bạc, lợi lộc)
trong Hán tự. Để mừng tuổi các em, những
người lớn trong gia đ́nh, họ hàng, bạn bè
của cha mẹ tặng các em những món tiền nho nhỏ
(ĺ x́) và chúc các em chóng lớn, học hành đỗ
đạt .. Những món tiền này được cho vào
phong bao màu đỏ trơn hoặc có văn hoa vàng.
Cũng như màu hồng thắm, màu đỏ hoặc các
màu có sắc đỏ được tin là tượng
trưng cho sự may mắn. Thuở trước, sau khi nhận
những lời chúc thọ, các vị cao niên trong gia đ́nh
ĺ x́ tất cả con cháu bất kể tuổi tác với
những món tiền nho nhỏ, vừa bạc lẻ
vừa tiền chẵn, ngụ ư chúc con cháu làm ăn phát
đạt, tiền bạc sinh sôi nảy nở trong
năm.
SƯU TẦM
(BAI CHUYEN chuyển)