THẰNG CON LANG BẠT

(Hà Huyền Chi)

 

 

Ở thời điểm 1954, cả Hà Nội bừng lên cơn sốt với nhiều dấu hỏi lớn: Di cư vào Nam hay ở lại với Việt Cộng ?

 

Tuổi 16 cũng đang bừng lên cơn sốt vỡ da: Ta sẽ làm gì đời ta? Ở lại cùng đói nghèo hay phiêu lưu tìm một chân trời mới?

 

Vào một buổi sáng cuối tháng 3, gã trai 16 ngờ nghệch là tôi đã làm một việc phi thường. Gã viết nguệch ngoạc hai câu thơ của ai đó lên trang giấy học trò:

"Ôm mộng ra đi bàn tay trắng

Chí lớn không về bàn tay không."

 

Gã phóng cây bút ngòi lá tre ghim mảnh giấy lên mặt bàn viết, và khăn gói quả mướp ra đi cùng thằng bạn học. Gã cố ý đảo một vòng qua khu chợ chồm hổm để nhìn người mẹ lần cuối. Gã không dám lại gần, bởi có thể mẹ gã sẽ nhìn được nét thay đổi lớn trên gương mặt thằng con ngờ nghệch ấy. Bằng giác quan thứ sáu.

 

Chợ nhà nghèo, người bán nhiều hơn kẻ mua. Người mẹ lam lũ ngồi bó gối sau những thúng mủng, quang gánh. Hắn bậm môi thầm nói lời chia biệt:

-"Mẹ ơi ! Con đi đây. Mẹ đừng buồn nhé mẹ ! Con sẽ cố gắng sống cho ra một con người. Con hứa với mẹ như thế .."

 

Khi thằng con lêu bêu trên bờ biển Nha Trang, chờ đợi một cái gì không rõ tên, không rõ mặt ở tương lai gần, ước vọng xa thì người mẹ  khốn khổ kia đã gần mù vì khóc. Khóc vì thương thằng con ngờ nghệch. Khóc tới khô lệ. Khóc tới chảy máu mắt tội tình.

Và đó cùng là lần cuối cùng tôi nhìn thấy mẹ. Cho đến khi người qua đời với bệnh đau dạ dày cấp tính.

 

Khi thầy tôi tê liệt nằm một đống với cứt đái, thì mẹ tôi cần chút rượu trắng dằn cơn lợm giọng lúc qua bữa. Cũng chỉ là những cút rượu ngang cháy cổ ấy thôi đã gây thành chứng nghiện, và những cơn đau dạ dày. Chọt một cái, không nhâm nhi, không thức nhắm. Cữ rượu đầy đọa mẹ tôi ở cơn đau ngày một tăng dần, và cũng ở cảnh bần hàn không đủ tiền ăn, nói gì mua rượu. Mẹ tôi là người suốt đời cung cúc tận tụy lo  chồng con nào biết đến thú vui riêng. Vậy mà phải nhín đầu này, xén đầu kia để có tiền mua rượu.

 

Khi thầy tôi mất, cữ rượu vẫn không mất. Chọt một cái, mẹ tôi đã như một người nào khác. Mẹ gọi tên thằng con lang bạt tội tình. Rượu chảy theo nước mắt ở Mậu Thân, ở Lam Sơn, Hạ Lào ..

-"Biết nó còn sống nổi hay không hả giời?"

 

Sau tháng Tư, 1975 tôi đã có những thư từ và tiếp tế đều đặn bằng tiền khô. Kèm theo những lời hứa hẹn sẽ trở về thăm mẹ một ngày không xa. Mẹ tôi hẳn vui lắm, khi ấy. Những bữa rượu đã đều đặn, thoải mái hơn và cơn đau dạ dày cùng tăng trưởng mạnh hơn. Mẹ dấu, nhưng lũ em tôi đã phát hiện, và đều "nhất trí" rằng liều thuốc hay nhất, công hiệu nhất là năn nỉ mẹ tôi đừng uống rượu nữa. Vô ích. Thiếu rượu, mẹ như người chết rồi. Đúng hơn là một thây sống biết đấm ngực nằm vạ, biết chửi rủa lũ con bất hiếu.

 

Từ Mỹ, tôi cố khuyên lũ em, hãy để mẹ yên vui nốt những ngày già. Uống hay kiêng cũng vậy thôi. Đừng làm cho mẹ buồn, tội nghiệp. Những chai thuốc bổ gửi về được tôi đổ đầy rượu mạnh. Hẳn là mẹ tôi chăm uống thứ "thuốc bổ" ấy hơn. Và thương thằng con lang bạt chí hiếu này hơn.

 

Những lần chậm tiền, mẹ tôi đã biết đem mấy cái thư ra ngoài quán dùng như một tín vật:

-"Cho một cút đi ông chủ. Thằng con tôi sắp gửi tiền về rồi đó. Không tin ông đọc thử coi."

Khi lãnh tiền, mẹ tôi cầm cả nắm vung vẩy khoe cùng xóm:

-"Tao có tiền rồi. Nhiều lắm. Mả mẹ đứa nào khinh tao nghèo chứ ?"

Tôi không nghĩ rằng mẹ khoe tiền, khi ấy. Cái mẹ tôi nắm được trong tay và muốn khoe chỉ là một chút hình ảnh thằng con lang bạt bên trời.

 

Vợ chồng tôi phải lãnh việc chùi dọn tư sở, ban đêm, để có thêm tý tiền tươi mua thuốc bệnh, và "thuốc bổ" biếu mẹ. Nhưng rồi mẹ tôi cũng không thể ép lòng chờ thằng con lang bạt được lâu hơn. Mẹ khóc thầm ở những lúc cuối đời. Sinh lực còm cõi mẹ, theo dòng lệ thương tủi ứa ra không ngớt. Mẹ muốn đi từ tháng Chạp, nhưng vẫn ráng chờ thằng con, tới Tết, rồi Giêng, Hai. Mẹ thảm thiết gọi tên thằng con lang bạt nhiều lần trước khi tắt thở. Khi ấy, ngôn ngữ loài người chỉ còn thu gọn lại bằng một chữ, tên người. Tên thằng con lang bạt.

 

HÀ HUYỀN CHI

 

Mời nghe tâm bút của HHC qua giọng diễn cảm của Hoàng Lan Chi .

 

http://www.vietnam-on-line.com/ct/lanchi/thangconlangbat.mp3

 

From Sony Tran :

 

Văn hóa, văn chương, ngôn từ Việt Nam ngày nay

NGÔN SỬ

Hắn đem gia đình sang du lịch Paris. Khi hắn vừa tốt nghiệp Cử Nhân Văn Khoa thì miền Nam thay đổi chế độ, và mọi người trở thành thất nghiệp. Hắn may mắn thừa hưởng một miếng đất rất rộng ở ngay ngoại ô Sài Gòn, hắn canh tác miếng đất đó, trồng rau quả, nuôi gà vịt, mở một quán cà phê nhỏ để sống qua ngày. Thì giờ rảnh rỗi hắn nghiên cứu về một môn học mà hắn gọi là môn "ngôn sử".

Hắn nói ngôn sử tiếng Pháp là philologie, tôi chẳng hiểu gì cả. Hắn giải thích đó là môn học nghiên cứu lịch sử, cấu trúc và cách tạo thành của ngôn ngữ. Tôi vẫn mù tịt. Năm 1980, hắn nhờ tôi tìm mối bán nhà và đất lấy mười lượng vàng vượt biên. Tôi tìm không ra, và hắn ở lại. Không ngờ như thế mà lại may. Gần đây nhà đất vùn vụt lên giá, hắn bán một phần khu đất và trở thành triệu phú đô la. Hắn bảo tôi :

- Bôn ba không qua thời vận. Mày xông xáo như thế mà cuối cùng lại chẳng ra gì so với tao. Cái nhà mày hơi bị nhỏ đấy. Tao là một sản phẩm của tệ đoan xã hội. Chúng nó ăn hối lộ và buôn lậu, nhiều tiền bẩn quá phải mua nhà đất để tẩy, nhờ thế mà tao giàu sụ. Tao bán hơn năm ngàn mét đất được vài ngàn cây, sau khi lịch sự mất vài trăm cây.

- Lịch sự ?

- À, đó là một tiếng mới - hắn cười to. Bây giờ người ta không nói là đút lót hay đưa hối lộ nữa, xưa rồi ! Bây giờ người ta nói là "lịch sự". Lịch sự trở thành một động từ. Làm cái gì cũng phải lịch sự mới xong; không biết lịch sự thì không sống được. Tao nhờ một thằng bạn lanh lẹ lịch sự giùm mới bán được miếng đất đấy. Thằng bạn nhờ đó được một trăm cây tiền lùi.

- Tiền lùi ?

- Đó cũng là một từ mới nữa. "Lùi" có nghĩa là tiền mà kẻ được lịch sự bớt cho, còn gọi là tiền lại quả, cũng một tiếng thời thượng mới. Nó đòi năm trăm cây nhưng lùi cho một trăm cây.

Hắn tặng vợ tôi một cái túi xách tay Louis Vuiton và nói đó là là một túi mố. Hắn giải thích "mố" cũng là tiếng mới xuất hiện, dùng thay cho "thời trang", hay "mốt" trước đây. Hắn cho tôi một sơ-mi lụa và nói đó là lụa thực chứ không phải lụa đểu.

 

Tôi hỏi lụa đểu là gì thì hắn phá lên cười :

- Mày lỗi thời quá rồi. Bây giờ trong nước người ta không nói là "giả" nữa mà nói là "đểu". Hàng đểu, bằng đểu, rượu đểu, thuốc đểu.

 

Tôi, sực nhớ ra hắn là một nhà ngôn sử, bèn hỏi hắn:

- Thế mày nghĩ gì về những từ mới này ?

Hắn bỗng trở thành nghiêm trang, trầm mặc một lúc rồi nói :

- Ngôn ngữ của dân tộc nào cũng gắn liền với lịch sử. Cái gì thường trực và lâu dài cũng trở thành ám ảnh rồi đi vào ngôn ngữ. Mày thử xem, ngôn ngữ của nước nào cũng xoay quanh hai từ "có" và "là", être et avoir, to be and to have. Người Việt thì không có gì cả mà cũng chẳng là gì cả, chỉ có cái thân phận nô lệ, bị bóc lột và đói triền miên, vì thế mà động từ căn bản của tiếng Việt là "ăn".

Thắng bại thì gọi là ăn thua, thằng nào thắng thì có ăn, thằng nào thua thì đói; sinh hoạt nghề nghiệp thì gọi là làm ăn, vợ chồng ăn ở, ăn nằm với nhau, nói chuyện là ăn nói, rồi ăn ý, ăn ảnh, ăn khớp... Ngay cả lúc chửi nhau cũng cho ăn cái này cái kia, rủa nhau là đồ ăn mày, ăn nhặt, ăn cắp, ăn giật. Cái gì cũng ăn cả vì đói quanh năm, lúc nào cũng bị miếng ăn ám ảnh. Bây giờ cũng thế, cái gì cũng đểu cáng cả. Chính quyền đểu, nhà nước đểu, nhà trường đểu .. Cái gì cũng đểu cả nên "đểu" hiện diện một cách trấn áp qua ngôn ngữ.

 

Hắn dừng lại một lúc rồi nói tiếp :

- Nhân loại tiến triển qua các thời kỳ đồ đá, đồ đồng, đồ sắt. Chúng ta còn có thời kỳ đồ đểu. Nước mình đang ở thời kỳ đồ đểu đấy.

 

 

SONY TRẦN sưu tầm

(Vntvnd chuyển)

 

THƠ BÙI GIÁNG

và TUỔI TRẺ LANG THANG TRÊN HÈ PHỐ SÀI GÒN.

(Thích Phước An)

 

 

Vào khoảng đầu năm 1973, Bùi Giáng dọn về ở luôn trên lầu 3, thuộc khu nội xá Viện đại học Vạn Hạnh ở đường Trương Minh Giảng. Dù đã đến Sài Gòn trước đó nhiều năm, nhưng chỉ khi được ở gần Bùi Giáng thì tôi mới có dịp biết nhiều hơn về những con đường phố ở Sài Gòn.

 

Có lẽ, cũng như hầu hết những người trẻ tuổi thời bấy giờ, Sài Gòn đối với tôi có sức quyến rũ lạ thường. Dường như chính từ thành phố ấy, mà tuổi trẻ của tôi mới cảm nhận được một cách mông lung rằng, có một mùa xuân tràn đầy hương sắc trên cuộc đời này, mà tuổi trẻ của tôi vẫn muốn đưa tay vói bắt, nhưng chưa được, hay có lẽ sẽ chẳng bao giờ được. Vì có bao giờ ta đưa tay bắt được một tia nắng mong manh trong buổi chiều xuân bao giờ đâu?

 

Chạy đi em! Và bắt vội giùm cho

Ta em nhé, ta chờ tay em bắt

Giùm chút nắng chiều ngọn cây lay lắt

Nắm và cầm đưa lại giúp cho ta

(Mưa nguồn)

 

Bài "Những nhành mai" của Bùi Giáng là bài mà dạo đó tôi đã đọc một cách say sưa, vì đã khơi dậy được tất cả những hoài vọng triền miên của tuổi trẻ tôi:

 

Buồn phố thị cũng xa bay như gió

Cộ xe nhiều cũng nhảy bổng như hươu

Bờ cõi dựng xuân xanh em còn đó

Bến đào nguyên anh khoác áo khinh cừu

(Mưa nguồn)

 

Nhưng Sài Gòn mà tôi thường đi lang thang với Bùi Giáng lại không phải là Sài Gòn dưới cái nhìn của đám đông thiên hạ, nghĩa là với những thị dân lúc nào cũng ăn mặc chải chuốt, tập trung ở các nhà hàng, hoặc nối đuôi nhau đứng đợi mua cho được một vé ciné, mà Sài Gòn ở đây là, tại các hẻm hay những góc phố vắng người. Tại những nơi ấy có các quán cóc bán café và các thức ăn rẻ tiền mà chỉ có giới đạp xích lô hay những người lao động chân tay là thường lui tới. Bùi Giáng hay đến ngồi những quán này, vì người lao động chân tay ít biết đến ông, vì ông cũng lam lũ như chính họ. Nhưng điều quan trọng nhất đối với Bùi Giáng vẫn là, những người lao động họ ít khi nói về họ. Tôi biết chắc rằng, Bùi Giáng rất khó chịu khi phải ngồi nói chuyện với những người mà từ lời nói đến cử chỉ lúc nào cũng đạo mạo, lúc nào cũng chứng tỏ cho mọi người biết mình là thế này, mình là thế kia.

 

Dường như mỗi người trong chúng ta, không nhiều thì ít, đều thích khoác cho mình một chiếc áo thật đẹp, hay tự sửa soạn cho mình một chiếc ghế thật lộng lẫy, để rồi tự cảm thấy thỏa mãn khi ngồi vào chỗ ngồi ấy?

 

Còn thi nhân? Chẳng phải thi nhân là kẻ đã can đảm phá tan tành những công ước giả tạo ấy, để chỉ cho con người thấy được vẻ đẹp mênh mông của cuộc đời đó sao ?

 

Nhưng ta có nên đem chuyện riêng tư của một người cô độc để nói ra đây không ? Theo tôi, thì chẳng hề có gì là riêng tư đối với Bùi Giáng. Tất cả những gì có thể gọi là riêng tư, thật ra chỉ có cái đẫy trên vai, trong đó đựng xấp giấy, quyển vở và mấy cây bút để làm thơ trên bước đường lang thang phiêu bạt mà thôi.

 

Có lẽ ít có nhà thơ nào của Việt Nam (trừ Hàn Mặc Tử) đã sống hết mình, sống tận cùng với cát bụi và thơ như Bùi Giáng đã dám sống một cách trọn vẹn như vậy.

 

Và có thể nói rằng, chính từ đời sống như vậy, mà tiếng thơ Bùi Giáng đã ra đời. Qua tiếng thơ đó, Bùi Giáng có quyền khẳng định với chúng ta rằng, không phải cuộc đời này chỉ có thống khổ và bóng tối vây phủ không thôi, mà vẫn còn có bầu trời cao rộng nữa, nếu chúng ta còn biết ngẩng mặt lên để mà nhìn:

 

Trần gian hỡi! Tôi đã về đây để sống

Tôi đã tìm đâu ý nghĩa của lầm than

Tôi ngẩng mặt ngó ngàn mây cao rộng

Tôi cúi đầu nhìn mặt đất thấp đen

(Mưa nguồn)

 

Và cuộc đời, với hầu hết chúng ta là săn đuổi để bắt cho được cái mà chúng ta thường gọi là hạnh phúc. Nhưng chúng ta tìm hạnh phúc ở đâu ? Hạnh phúc trong sự tích lũy cho thật nhiều của cải? Hạnh phúc có nghĩa là có nhiều tiện nghi vật chất cho đời sống ? Hay cao hơn một mức nữa là, phải đấu tranh hay nhiều khi phải sát phạt lẫn nhau để có một địa vị nào đó trong xã hội ? Nhưng chắc chắn rằng, những thứ này đều không đem lại hạnh phúc lâu dài, vì một ngày nào đó không xa, nó sẽ tuột khỏi tầm tay, và sự thống khổ cùng thất vọng sẽ lập tức đến ngay với chúng ta.

 

Nhưng điều tác hại nguy hiểm nhất, theo tôi vẫn là, vì suốt đời ta cứ chạy theo những hình ma bóng quế này, mà trái tim của ta dễ bị bại liệt. Khi trái tim đã bị bại liệt rồi, thì chúng ta sẽ không còn biết rung động trước mọi vẻ đẹp của cuộc đời nữa. Và phải chăng khi con người không còn rung động trước cái đẹp, thì con người sẽ chỉ sống trong ích kỷ, từ ích kỷ đưa đến tàn bạo sẽ không xa mấy ?

 

Còn thi nhân thì ngược lại, mỗi một giây phút sống trên đời này, đều là mỗi giây phút thiêng liêng. Vạn vật đối với họ như có linh hồn, và đang cùng với trái tim của họ rung lên bao nỗi chờ mong:

 

Tôi đã gởi hồn tôi biết mấy bận

Cho mây xa cho tơ liễu ở gần

Tôi đã đặt trong bàn tay vạn vật

Quả tim mình nóng hổi những chờ mong

(Mưa nguồn)

 

Và theo tôi, sở dĩ người thi sĩ ấy tự chọn cho mình một đời sống lao đao lận đận như vậy, cũng chẳng có mục đích nào khác hơn là, muốn chia sẻ với con người một chút đau khổ giữa cái khổ lớn lao mà con người đang phải gánh chịu, với hy vọng sẽ đốt lên được ngọn lửa yêu thương mà vốn dĩ đã quá nguội lạnh trên cuộc đời này, như thi nhân đã một lần phát lên đại nguyện:

 

Xin mãi yêu và yêu nhau mãi

Trần gian ơi! Cánh bướm cánh chuồn chuồn

Con kiến bé cùng hoa hương cỏ dại

Con vi trùng sâu bọ cũng yêu luôn

(Mưa nguồn)

 

Tình yêu ấy sẽ vượt thắng tất cả. Kẻ nào đã từng cưu mang tình yêu đó trong trái tim mình, thì mai này dù biết rằng mình sẽ chết đi, nhưng tình yêu ấy vẫn còn nguyên vẹn:

 

Còn ở lại một ngày còn yêu mãi

Còn một đêm còn thở dưới trăng sao

Thì cánh mộng còn tung lên không ngại

Nếu trời xanh tay vói kiễng chân cao

(Mưa nguồn)

 

Và khi một kẻ đã sống vì sự đau khổ của con người thì đời sống của họ cũng rất giản dị. Họ sống hòa đồng với những sự vật vô danh và im lặng giữa đất trời. Những sự vật mà chúng ta đã vô tình đánh mất giữa đời sống thường nhật. Sở dĩ chúng ta đánh mất, có lẽ tại vì chúng ta cứ nghĩ rằng nó chẳng giúp ích gì cho đời sống quá thực dụng của chúng ta. Nhưng với thi nhân, thì tất cả đều là thơ, và tất cả đều là mộng:

 

Đường cong có cỏ mọc ven bờ

Cây đứng trong vườn lá chuối tơ

Chó sủa sớm chiều đi qua ngõ

Gà con mất mẹ chạy bâng quơ

(Mưa nguồn)

 

Đời sống thì giản dị như vậy, nhưng hoài vọng của thi nhân cho cuộc đời thì lại mãnh liệt vô cùng:

 

Sầu một thuở đất mòn không tiếng nói

Một ngàn năm trăng giải tuyết băng buông

Anh gởi đi ngàn sóng cuộn thác nguồn

Để thấy mãi rằng thơ không đủ gọi

 

Vào một buổi trưa hè nóng bức, cũng tại một quán cóc trên vỉa hè gần chợ Trương Minh Giảng của Sài Gòn thời đó. Bùi Giáng đang ăn tô mì Quảng (món ăn đặc sản Quảng Nam, cũng là quê của ông). Còn tôi thì ngồi nhìn qua lại trên đường phố. Đang ăn, bỗng Bùi Giáng ngừng lại và nói với tôi: "Ta ăn hai ngàn tô mì Quảng nữa ta chết".

 

Câu nói chỉ là nói đùa, nhưng đối với tôi thì không đùa tí nào, vì tôi nghĩ rằng, câu nói ấy đã vô tình thể hiện tất cả nỗi ưu tư dằn vặt của Bùi Giáng về cái chết của chính ông và của tất cả chúng ta, những người đang sống trên mặt đất phù du này nữa.

 

Đã gần 20 năm trôi qua rồi, vậy mà từ giọng nói đến cái nhìn thật xa xôi của Bùi Giáng vào buổi trưa hè năm ấy đến nay vẫn còn đọng lại trong hồn tôi. Những khi ngồi nhớ lại những năm tháng đã sống bên Bùi Giáng, cùng với hàng ngàn bài thơ mà ông đã làm trên bước đường lang thang phiêu bạt đó, thì bài thơ đã tác động mãnh liệt nhất đối với tôi, có lẽ vẫn là bài Bùi Giáng viết về cái chết.

 

Có lẽ tôi nghĩ, chúng ta phải tập lân la trú ngụ với cái chết, thì may ra mới thấy được thế nào là sự thiêng liêng của cái sống chăng:

 

Rồi mai đi về xứ nào chẳng biết

Đỗ Quang ơi và có lẽ Quyên ơi

Đi lìa xa xứ sở của mặt trời

Thì chuyện cũ cũng như từng chưa biết

Tôi chẳng rõ cội nguồn tôi ly biệt

Dấu tiên sa và ngấn tích tiên nga

Bờ giạt bèo hay bến lạnh trôi hoa

Ngày ngóng mộng hay đêm ngờ máu chảy

Xuân thơ dại hay Đông tàn Thu gãy

Chút tình xưa Đông Á mất đâu rồi

Rồi mai đi về xứ nào chẳng biết

Những người em hãy ở lại bên đời

Nô hay đùa xin cứ mỉm hai môi

(Sa mạc thác tiết)

 

Và đâu phải vì cái chết, mà chúng ta không còn hy vọng vào cuộc đời. Vì sao? Đây có lẽ là thông điệp mà Bùi Giáng muốn gởi đến cho những người trẻ tuổi hôm nay chăng?

 

Em bảo rằng,

Đừng tuyệt vọng nghe không

Còn trang thơ thắm lại với trời hồng

(Mưa nguồn)

 

 

 

THÍCH PHUỚC AN

Nha Trang, 1997

(LÊ VĂN TÀI sưu tầm)