Nỗi buồn tiếng Việt
(Chu Dậu)
Ngôn ngữ
thay đổi theo thời gian, theo sinh hoạt xã hội.
Mỗi ngày, từ những đổi mới của
đời sống, từ những ảnh hưởng của
văn minh ngoại quốc mà ngôn ngữ dần dần
chuyển biến. Những chữ mới được tạo
ra, những chữ gắn liền với hoàn cảnh
sinh hoạt xưa cũ đã quá thời, dần
dần biến mất. Cứ đọc lại những
áng văn thơ cách đây chừng năm
mươi năm trở lại, ta thấy nhiều
cách nói, nhiều chữ khá xa lạ, vì
không còn được dùng hàng
ngày. Những thay đổi này thường
làm cho ngôn ngữ trở nên sinh động
hơn, giàu có hơn, tuy nhiên, trong tiếng Việt
khoảng mấy chục năm gần đây
đã có những thay đổi rất kém cỏi.
Ban đầu những thay đổi này chi giới hạn
trong phạm vi Bắc vĩ tuyến 17, nhưng từ sau
ngày cộng sản toàn chiếm Việt Nam, 30
tháng tư năm 1975, nó đã xâm nhập
vào ngôn ngữ miền Nam. Rồi, đau đớn
thay, lại tiếp tục xâm nhập vào tiếng
Việt của người Việt ở hải ngoại.
Người ta thuận theo các thay đổi xấu ấy
một cách lặng lẽ, không suy nghĩ, rồi
từ đó nó trở thành một phần của
tiếng Việt hôm nay. Nếu những thay đổi
ấy hay và tốt thì là điều
đáng mừng; Nhưng than ôi, hầu hết những
thay đổi ấy là những thay đổi xấu,
đã không làm giầu cho ngôn ngữ
dân tộc mà còn làm tiếng nước
ta trở nên tối tăm.
Thế nhưng dựa
vào đâu mà nói đó là những thay đổi
xấu?
Nếu sự thay
đổi đưa lại một chữ Hán Việt
để thay thế một chữ Hán Việt
đã quen dùng, thì đây là một
thay đổi xấu, nếu dùng một chữ
Hán Việt để thay một chữ Việt
thì lại càng xấu hơn. Bởi vì
nó sẽ làm cho câu nói tối đi.
Người Việt vẫn dễ nhận hiểu tiếng
Việt hơn là tiếng Hán Việt. Nhất
là những tiếng Hán Việt này được
mang vào tiếng Việt chỉ vì người Tầu
ở Trung Hoa bây giờ đang dùng chữ ấy.
Nếu sự thay đổi để đưa vào
tiếng Việt một chữ dùng sai nghĩa,
thì đây là một sự thay đổi xấu
vô cùng. Hãy duyệt qua vài thay đổi
xấu đã làm buồn tiếng Việt hôm
nay:
1. Chất
lượng:
Ðây là
chữ đang được dùng để chỉ
tính chất của một sản phẩm, một dịch
vụ. Người ta dùng chữ này để dịch
chữ quality của tiếng Anh. Nhưng than ôi! Lượng
không phải là phẩm tính, không phải
là quality. Lượng là số nhiều ít,
là quantity. Theo Hán Việt Tự Ðiển của
Thiều Chửu, thì lượng là: đồ
đong, các cái như cái đấu, cái
hộc dùng để đong đều gọi
là lượng cả. Vậy tại sao người
ta lại cứ nhắm mắt nhắm mũi dùng một
chữ sai và dở như thế. Không có
gì bực mình hơn khi mở một tờ
báo Việt ngữ ở hải ngoại rồi phải
đọc thấy chữ dùng sai này trong các
bài viết, trong các quảng cáo thương
mãi. Muốn nói về tính tốt xấu của
món đồ, phải dùng chữ phẩm. Bởi
vì phẩm tính mới là quality. Mình
đã có sẵn chữ phẩm chất rồi tại
sao lại bỏ quên mà dùng chữ 'chất
lượng'. Tại sao lại phải bắt chước
mấy anh cán ngố, cho thêm buồn tiếng
nước ta.
2.
Liên hệ:
Cũng từ miền
Bắc, chữ này lan khắp nước và nay cũng
tràn ra hải ngoại. Liên hệ là có
chung với nhau một nguồn gốc, một đặc
tính. Người cộng sản Việt Nam dùng
chữ liên hệ để tỏ ý nói chuyện,
đàm thoại. Tại sao không dùng chữ Việt
là 'nói chuyện' cho đúng và giản dị.
Chữ liên hệ dịch sang tiếng Anh là 'to
relate to…', chứ không phải là 'to communicate
to…'
3.
Ðăng ký:
Ðây là
một chữ mà người Cộng Sản miền
Bắc dùng vì tinh thần nô lệ người
Tầu của họ. Ðến khi toàn chiếm
lãnh thổ, họ đã làm cho chữ
này trở nên phổ thông ở khắp nước,
Trước đây, ta đã có chữ ghi
tên (và ghi danh) để chỉ cùng một
nghĩa. Người Tầu dùng chữ đăng
ký để dịch chữ 'register' từ tiếng
Anh. Ta hãy dùng chữ ghi tên hay ghi danh cho
câu nói trở nên sáng sủa, rõ nghĩa.
Dùng làm chi cái chữ Hán Việt kia
để cho có ý nô lệ người Tầu?!
4. Xuất
khẩu, Cửa khẩu:
Người Tầu
dùng chữ khẩu, người Việt dùng chữ
cảng. Cho nên ta nói xuất cảng, nhập cảng,
chứ không phải như cộng sản nhắm mắt
theo Tầu gọ là xuất khẩu, nhập khẩu.
Bởi vì ta vẫn thường nói phi trường
Tân Sơn Nhất, phi cảng Tân Sơn Nhất, hải
cảng Hải Phòng, giang cảng Saigon, thương cảng
Saigon. Chứ không ai nói phi khẩu Tân Sơn
Nhất, hải khẩu Hải Phòng, thương khẩu
Saigon trong tiếng Việt. Khi viết tin liên quan đến
Việt Nam, ta đọc bản tin của họ để
lấy dữ kiện, rồi khi viết lại bản tin
đăng báo hay đọc trên đài
phát thanh tại sao không chuyển chữ (xấu)
của họ sang chữ (tốt) của mình, mà
lại cứ copy y boong?
5. Khả
năng:
Chữ này
tương đương với chữ ability trong tiếng
Anh, và chỉ được dùng cho người,
tức là với chủ từ có thể tự
gây ra hành động động theo chủ
ý. Tuy nhiên hiện nay ở Việt nam người
ta dùng chữ khả năng trong bất kỳ trường
hợp nào, tạo nên những câu nói rất
kỳ cục. Ví dụ thay vì nói là 'trời
hôm nay có thể mưa', thì người ta lại
nói: 'trời hôm nay có khả năng mưa',
nghe vùa nặng nề , vừa sai.
6.
Tranh thủ:
Thay vì
dùng một chữ vừa rõ ràng vừ giản
dị là chữ 'cố gắng', từ cái tệ
sính dúng chữ Hán Việt của người
cộng sản, người ta lại dùng một chữ
vừa nặng nề vừa tối nghĩa là chữ
'tranh thủ'. Thay vì nói: 'anh hãy cố
làm cho xong việc này trước khi về',
thì người ta lại nói: 'anh hãy tranh thủ
làm cho xong việc này trước khi về'.
7. Khẩn
trương:
Trước
năm 1975 chúng ta đã cười những
người lính cộng sản, khi họ dùng chữ
này thay thế chữ 'nhanh chóng'. Nhưng than
ôi, ngày nay vẫn còn những người ở
Việt Nam (và cả một số người sang Mỹ
sau này) vẫn vô tình làm thoái
hóa tiếng Việt bằng cách bỏ chữ
'nhanh chóng' để dùng chữ 'khẩn
trương'. Ðáng lẽ phải nói là:
'Làm nhanh lên' thì người ta nói
là: 'làm khẩn trương lên'.
8. Sự
cố, sự cố kỹ thuật:
Tại sao
không dùng chữ vừa giản dị vừa phổ
thông trước đây như 'trở ngại' hay
'trở ngại kỹ thuật' hay giản dị hơn
là chữ 'hỏng'? (Nói 'xe tôi bị hỏng'
rõ ràng mà giản dị hơn là
nói 'xe tôi có sự cố')
9.
Tham quan:
Đi thăm,
đi xem thì nói là đi thăm, đi xem cho
rồi tại sao lại phải dùng cái chữ
này của người Tầu?! Sao không nói
là 'Tôi đi Nha Trang chơi', 'tôi đi thăm
lăng Minh Mạng', mà lại phải nói là
'tôi đi tham quan Nha Trang', 'tôi đi tham quan lăng
Minh Mạng'.
10.
Nghệ nhân:
Ta vốn gọi
những người này là 'nghệ sĩ'. Mặc
dù đây cũng là tiếng Hán Việt,
nhưng người Tầu không có chữ nghệ
sĩ, họ dùng chữ nghệ nhân. Có những
người tưởng rằng chữ nghệ nhân
cao hơn chữ nghệ sĩ, họ đâu biết rằng
nghĩa cũng như vậy, mà sở dĩ người
cộng sản Việt Nam dùng chữ nghệ nhân
là vì tinh thần nô lệ Trung Hoa.
11.
Chuyển ngữ:
Ðây là
một chữ mới, xuất hiện trên báo
chí Việt Nam ở hải ngoại trong vài
năm gần đây. Trước đây chúng
ta đã có một chữ giản dị hơn
nhiều để tỏ ý này. Ðó là
chữ dịch, hay dịch thuật. Dịch tức
là chuyển từ một ngôn ngữ này sang
một ngôn ngữ khác. Ðoàn Thị Ðiểm
dịch Chinh Phụ Ngâm Khúc của Ðặng Trần
Côn Phan Huy Vịnh dịch Tỳ Bà Hành của
Bạch Cư Dị, Nguyễn Hiến Lê dịch Chiến
Tranh Và Hòa Bình của Leon Tolstoi v.v.. Người
viết ở hải ngoại bây giờ hình
như có một mặc cảm sai lầm là nếu
dùng chữ dịch thì mình kém giá
trị đi, nên họ đặt ra chữ 'chuyển
ngữ' để thấy mình oai hơn. Chữ dịch
không làm cho ai kém giá trị đi cả,
chữ 'chuyển ngữ' cũng chẳng làm giá
trị của ai tăng thêm chút nào. Tài
của dịch giả hiện ra ở chỗ dịch hay,
dịch đúng mà thôi. Chứ đặt ra
chữ mới nghe cho kêu không làm tài
năng tăng lên chút nào, hơn nữa
nó còn cho thấy sự thiếu tự tin, sự
cầu kỳ không cần thiết của người
dịch.
12.
Tư liệu:
Trước
đây ta vốn dùng chữ tài liệu, rồi
để làm cho khác miền nam, người miền
bắc dùng chữ 'tư liệu' trong ý:
'tài liệu riêng của người viết'.
Bây giờ những người viết ở hải
ngoại cũng ưa dùng chữ này mà bỏ
chữ 'tài liệu' mặc dù nhiều khi
tài liệu sử dụng lại là tài liệu
đọc trong thư viện chứ chẳng phải
là tài liệu riêng của ông ta.
13.
Những danh từ kỹ thuật mới:
Thời đại
của điện tử, của computer tạo ra nhiều
danh từ kỹ thuật mới, hay mang ý nghĩa mới.
Những danh từ này theo sự phổ biến rộng
rãi của kỹ thuật đã trở nên
thông dụng trong ngôn ngữ hàng ngày. Hầu
hết những chữ này có gốc từ tiếng
Anh, bởi vì Hoa Kỳ là nước đi
trước các nước khác về kỹ thuật.
Các ngôn ngữ có những chữ cùng gốc
(tiếng Ðức, tiếng Pháp…) thì việc
chuyển dịch trở nên tự nhiên và
rõ ràng, những ngôn ngữ không cùng
gốc, thì người ta địa phương
hóa những chữ ấy mà dùng. Riêng Việt
Nam thì làm chuyện kỳ cục là dịch
những chữ ấy ra tiếng Việt (hay mượn
những chữ dịch của người Tầu), tạo
nên một mớ chữ ngây ngô, người
Việt đọc cũng không thể hiểu nghĩa
những chứ ấy là gì, mà nếu học
cho hiểu nghĩa thì khi gặp những chữ ấy
trong tiếng Anh thì vẫn không hiểu. Ta
hãy nhớ rằng, ngay cả những người Mỹ
không chuyên môn về điện toán, họ
cũng không hiểu đích xác nghĩa của
những danh từ này, nhưng họ vẫn cứ chỉ
biết là chữ ấy dùng để chỉ
các vật, các kỹ thuật ấy, và họ
dùng một cách tự nhiên thôi. Vậy tại
sao ta không Việt hóa các chữ ấy
mà phải mất công dịch ra cho kỳ cục,
cho tối nghĩa. Ông cha ta đã từng Việt
hóa biết bao nhiêu chữ tương tự, khi
tiếp xúc với kỹ thuật phương tây
cơ mà. Ví dụ như ta Việt hóa chữ
'pomp' thành 'bơm' (bơm xe, bơm nước), chữ
'soup' thành 'xúp', chữ 'phare' thành
'đèn pha', chữ 'cyclo' thành 'xe xích
lô', chữ 'manggis' (tiếng Mã Lai) thành 'quả
măng cụt', chữ 'durian' thành 'quả sầu
riêng', chữ 'bougie' thành 'bu-gi, chữ 'manchon'
thành 'đèn măng xông', chữ 'boulon'
thành 'bù-long', chữ 'gare' thành 'nhà ga',
chữ 'savon' thành 'xàbông'… Bây giờ
đọc báo, thấy những chữ dịch mới,
thì dù đó là tiếng Việt, người
đọc cũng vẫn không hiểu như thường.
Hãy duyệt qua một vài danh từ kỹ thuật
bị ép dịch qua tiếng Việt Nam, như:
a. Scanner dịch thành 'máy
quét'. Trời ơi! 'máy quét'
đây, thế còn máy lau, máy rửa
đâu?! Mới nghe cứ tưởng là máy
quét nhà!
b. Data Communication dịch là 'truyền dữ
liệu'.
c. Digital camera dịch là 'máy
ảnh kỹ
thuật số'.
d.
Database dịch
là 'cơ
sở dữ
liệu'. Những
người Việt đã không biết database
là gì thì càng không biết 'cơ
sơ dữ liệu' là gì luôn.
e. Sofware dịch
là 'phần mềm', hardware dịch
là 'phần cứng' mới
nghe cứ tưởng nói về đàn ông,
đàn bà. Chữ 'hard' trong tiếng Mỹ
không luôn luôn có nghĩa là 'khó',
hay 'cứng', mà còn là 'vững chắc'
ví dụ như trong chữ 'hard evident' (bằng chứng
xác đáng) … Chữ soft trong chự 'soft
benefit' (quyền lợi phụ thuộc) chẳng lẽ họ
lại dịch là 'quyền lợi mềm' sao?
f.
Network dịch
là 'mạng mạch'.
g.
Cache memory dịch
là 'truy cập nhanh'.
h.
Computer monitor dịch
là 'màn
hình' hay 'điều
phối'.
i. VCR
dịch là 'đầu máy' (Như vậy
thì đuôi máy đâu? Như vậy những
thứ máy khác không có đầu
à?). Sao không gọi là VCR như mình
thường gọi TV (hay Ti-Vi). Nếu thế thì DVD,
DVR thì họ dịch là cái gì?
j.
Radio dịch
là 'cái
đài'. Trước đây mình
đã Việt hóa chữ này thành
ra-đi-ô hay radô, hơặc dịch là
'máy thu thanh'. Nay gọi là 'cái đài' vừa
sai, vừa kỳ cục. Ðài phải là một
cái tháp cao, trên một nền cao (ví dụ
đài phát thanh), chứ không phải là
cái vật nhỏ ta có thể mang đi khắp
nơi được.
k.
Chanel gọi
là 'kênh'.
Trước đây để dịch chữ TV chanel,
ta đã dùng chữ đài, như
đài số 5, đài truyền hình Việt
Nam … gọi là kênh nghe như đang nói về
một con sông đào nào đó ở
vùng Hậu Giang!
Ngoài ra, đối
với chúng ta, Saigon luôn luôn là Saigon,
hơn nữa người dân trong nước vẫn gọi
đó là Saigon. Các xe đò vẫn ghi
bên hông là 'Saigon - Nha Trang', 'Saigon - Cần
Thơ' … trên cuống vé máy bay Hàng
Không Việt Nam người ta vẫn dùng 3 chữ
SGN để chỉ thành phố Saigon. Vậy khi
làm tin đăng báo, tại sao người Việt
ở hải ngoại cứ dùng tên của một
tên chó chết để gọi thành phố
thân yêu của chúng mình?! Ði về Việt
Nam tìm đỏ mắt không thấy ai không gọi
Saigon là Saigon, vậy mà chỉ cần đọc
các bản tin, các truyện ngắn viết ở
Hoa Kỳ ta thấy tên Saigon không được
dùng nữa. Tại sao?
Ðây chỉ
là một vài ví dụ để nói
chơi thôi, chứ cứ theo cái đà
này thì chẳng mấy chốc mà người
Việt nói tiếng Tầu luôn mất! Tất
nhiên, vì đảng cộng sản độc quyền
tất cả mọi sinh hoạt ở Việt nam, nên
ta khó có ảnh hưởng vào tiếng Việt
đang dùng trong nước, nhưng tại sao
các nhà truyền thông hải ngoại lại
cứ nhắm mắt dùng theo những chữ kỳ cục
như thế?! Cái khôi hài nhất là nhiều
vị trong giới này vẫn thường nhận
mình là giáo sư (thường chỉ
là giáo sư trung học đệ nhất cấp
(chưa đỗ cử nhân) hay đệ nhị cấp
ở Việt Nam ngày trước, chứ chẳng
có bằng Ph.D. nào cả), hay là các
người giữ chức này chức nọ trong
các hội đoàn tự cho là có
trách nhiệm về văn hóa Việt Nam ở
ngoài nước!
Trước
đây Phạm Quỳnh từng nói: 'Truyện Kiều
còn thì tiếng ta còn, tiếng ta còn
thì nước ta còn', bây giờ Truyện Kiều
vẫn còn mà cả tiếng ta lẫn nước
ta lại đang đi dần xuống hố sâu Bắc
Thuộc.
Than ôi!
CHU DẬU
(Lanmanh sưu tầm,
Vương Hai chuyển)