Dân tộc thông minh nhưng .. lận đận

(Hiệu Minh)

 

Bất kỳ một dân tộc nào khi được hỏi là họ có thông minh thì câu trả lời luôn là "có" chẳng có ai thừa nhận mình dốt. Nhưng tại sao có quốc gia này lại hơn quốc gia kia? Có người thông minh làm nên nghiệp lớn, có kẻ chữ nghĩa đầy người nhưng suốt đời lận đận.

 

Viết bài này, tôi nhớ một bạn nước ngoài khi qua đường ở Hà Nội. Thấy dân ta chen lấn xô đẩy, xe máy phóng bừa bãi, mạnh ai nấy đi, chẳng có thứ tự, anh thốt lên: "Ðây không phải là đất nước thông minh như tôi đã từng nghe như thời chiến tranh". Nghe mà nhói trong lòng.

 

Thời tôi là sinh viên lười học nhưng thường mong ước, giá được như người Do Thái vì họ thông minh nhất thế giới. Rồi chúng tôi xếp hạng người Ðức vừa thông minh vừa có kỷ luật. Người Mỹ không thông minh nhưng khi một nhóm ngồi lại với nhau thì độ thông minh tăng lên gấp bội. Việt Nam ta cũng giỏi giang, nhưng cứ hai người trở lên là thì tiềm năng trí tuệ giảm đi một nửa. Chả hiểu có đúng không?

 

Muốn nói hươu vượn gì thì nói, dân tộc Việt Nam không được như chúng ta thường nói "thông minh, cần cù, chịu khó, có truyền thống hiếu học .." Ðại loại chúng ta không dốt nhưng cũng chẳng thông minh. Nói tới đây là HM lo chuẩn bị sọt để nhặt đá do bạn đọc ném.

 

Không thông minh - Nếu thông minh thì tại sao GDP bình quân mới đạt 1,000$/người sau 35 năm hòa bình? Thử hỏi các quốc gia như Ðức, Nhật, Ba Lan, Tiệp Khắc bị tàn phá thảm hại sau chiến tranh thế giới thứ 2 nhưng sau 35 năm họ đã thành cường quốc kinh tế, thu nhập bình quân đạt trên 10.000$/người/năm. Người thông minh phải biết tìm ra con đường phát triển ngắn nhất và tối ưu nhất cho dân tộc mình, quê hương mình và gia đình mình. Người thông minh không nên chờ đợi một lý tưởng từ trên trời rơi xuống.

 

Nếu dân tộc ấy thông minh thì tại sao sau 35 năm vẫn còn chia rẽ vì cuộc chiến tranh, vết thương vẫn chưa lành, cho dù vài thế hệ đã được sinh ra và lớn lên. Người Mỹ và người Nhật với chiến đẫm máu, nhưng ngay sau chiến tranh đã biết bỏ qua quá khứ đau thương, biến kẻ thù thành đồng minh, hợp tác cùng phát triển. Người Ðức và Châu Âu cũng thế. Xóa bỏ hận thù để hướng tới tương lai và là cách nghĩ của những người giầu trí tuệ.

 

Quốc gia thông minh đương nhiên lãnh đạo không thể kém. Nếu cách lựa chọn lãnh đạo được làm một cách thông minh thì sẽ tìm ra người thông minh biết dẫn dắt quốc gia.

 

Trong chuyến về quê mùa hè (tháng 7, 2010), tôi có dịp đi một số miền đất quanh Hà Nội, nơi xa nhất là Thanh Hóa, cách thủ đô 160km. Ðập vào mắt là đâu đâu cũng là nhà xây cao, trên có chóp, motive giống nhau đến kỳ lạ, dù miếng đất to hay nhỏ, dài hay ngắn, nhưng nhà xây trên miếng đất đó nhất thiết phải hình ống. Người thông minh không thể bắt chước nhau một cách đơn điệu và cũng không thể lười suy nghĩ đến thế.

 

Người bạn bảo tôi, đó là tầm nhìn của người Việt, không có khả năng khai phá những miền đất lạ. Họ rất sợ đi xa, tìm nơi lạ như dân Châu Âu. Dân ta tìm được miếng đất cắm dùi, xây được cái nhà yên ổn, dù hình ống, mặt tiền 3 mét, chiều sâu 10m, là quá lý tưởng cho một tổ ấm của 4-5 con người sống trong đó.

 

Kiến trúc đã thế thì giao thông cũng chả hơn gì. Dân tộc thông minh không thể là một dân tộc mà mạnh ai nấy chạy trên đường, vô kỷ luật. Thấy đèn đỏ vẫn vượt, bóp còi vô tội vạ. Tắc đường lập tức leo lên vỉa hè, lấn cả sang làn trái, đi ngược chiều. Dân tộc đầy trí tuệ không ai xả rác ra đường, không ai nhổ bậy, đái bậy, chửi thề, nói tục. Ðến lễ hội không bẻ hoa, chà đạp lên cái đẹp. Họ phải là quốc gia giầu truyền thống văn hóa. Xây nhà nhỏ, hình ống, chen chúc nhau vì người Việt không thích đi xa, ít mở mang với thế giới bên ngoài. Nếu đi xa cũng chỉ vừa phải trong khu vực, mở bờ cõi không mang tầm chiến lược và có tầm nhìn xa.

 

Trong lịch sử Việt Nam, có ông Nguyễn Hoàng vì sợ anh rể Trịnh Kiểm giết, được Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm khuyên "Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân" nghĩa là "Dải Hoành Sơn có thể dung thân lâu dài". Nguyễn Hoàng nghe theo và lập được nghiệp lớn, truyền cho con cháu từ đất Thuận Hóa, bắt đầu miền Nam của nước ta từ đó. Bản thân Nguyễn Hoàng không nghĩ ra chuyện khai phá.

 

Ðường tơ lụa mở mang ra thế giới bên ngoài đã giúp cho Trung Hoa có nền văn minh rực rỡ. Những cuộc thập tự chinh của La Mã, Ai Cập, Ba Tư đã làm nên những nền văn minh vì họ biết vượt ra khỏi lũy tre làng. Cách đây 500-600 năm, người Hà Lan, người Tây Ban Nha hay Bồ Ðào Nha đã giương buồm đi khắp thế giới để thám hiểm những miền đất lạ, không sợ hiểm nguy. Mới hiểu tại sao lại có những đảo xa tít tắp ở giữa Thái Bình Dương lại thuộc một quốc gia ở Châu Âu. Và tại sao người Âu lại đi trước người Á như hiện nay.

 

Dân tộc ta có trở thành thông minh? Câu trả lời là có vì từng có nhiều nhân tài xuất hiện. Ngô Bảo Châu vừa nhận giải Fields là một ví dụ rất sống động. Trong lịch sử Việt Nam, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là một trong những người thông minh nhất. Ông có khả năng tiên đoán được biến cố xảy ra 500 năm sau, được người Trung Hoa tặng "An Nam lý số hữu Trình Tuyền" và là "nhà tiên tri" số một của Việt Nam. Ông đã cho ra đời hàng loạt những lời tiên tri cho hậu thế mà người đời gọi là "Sấm Trạng Trình". Tương truyền, ông là người đã đưa ra lời khuyên giúp các nhà Nguyễn, Mạc, Trịnh, Lê tồn tại vài thế kỷ. Ngoài chuyện khuyên Nguyễn Hoàng như đã nói ở trên, nhà Mạc sắp mất cũng sai người đến hỏi ông, ông khuyên vua tôi nhà Mạc "Cao Bằng tuy thiển, khả diên số thể" (tức Cao Bằng tuy nhỏ, nhưng có thể giữ được). Nhà Mạc theo lời ông và giữ được đất Cao Bằng gần 80 năm nữa. Họ Trịnh mượn tiếng thờ nhà Lê nhưng nắm thực quyền điều hành chính sự, còn nhà Lê nhờ họ Trịnh lo đỡ cho mọi chuyện chính sự, hai bên nương tựa lẫn nhau tồn tại tới hơn 200 năm. Vì Trạng trình đã nói: "Lê tồn Trịnh tại". Ðó là sự tiên tri vượt qua không gian và thời gian mấy trăm năm.

 

Kể ra danh sách rất dài, nhưng đất nước ta vẫn .. nghèo. Thông minh mà để nghèo thì chưa phải thông minh. Người ta cho rằng, người Bắc uyên thâm, giỏi sách vở nhưng không thích thử thách. Anh Bắc Kỳ đủ tiền mua 3 tivi. Trước khi mua hỏi bạn bè chán chê, xem giá cả, soi catalog, mới quyết mua một chiếc. Sự uyên thâm rất cần cho hàng ngũ nghiên cứu, giảng dạy và lãnh đạo. Nhưng cẩn thận quá mức cần thiết đôi khi trở thành bất cập. Người miền Trung chịu thương chịu khó vì miền đất khô cằn. Các cuộc cách mạng thường nổ ra ở đây vì ý chí vươn lên, muốn thay đổi số phận. Nhưng nghèo quá, chí không thể vượt đi xa. Ðưa con thuyền ra biển lớn cần có cả tri thức, mạo hiểm. Duy ý chí thường làm hỏng mọi chuyện. Anh hai Nam Bộ sống trong thiên nhiên ưu đãi, thích mạo hiểm, ưa gì là làm luôn. Ra cửa hàng thấy có tivi đời mới, nếu thích, bê luôn một chiếc, dù trong nhà đã có tới 3 cái. Người mạo hiểm rất cần cho phát triển kinh tế, nhưng mạo hiểm và ăn chơi như công tử Bạc Liêu cũng đáng sợ.

 

Một người Việt khó mà có tất cả những tố chất trên: uyên thâm, cần cù có ý chí vươn lên, ưa mạo hiểm. Ba "Nam" của ba miền ngồi lại với nhau đã làm cho độ thông minh của quốc gia này giảm đi .. rất nhiều. Không phải bỗng nhiên người xưa đã đúc kết "tam nam bất đồng hành" rồi "tam nam bất phú". Cơ cấu "tam nam" chưa chắc đã phải là tốt trong lựa chọn lãnh đạo hiện nay.

 

Theo bạn, chúng ta làm thế nào để Việt Nam "sánh vai với các cường quốc năm châu" ???. Ra đường, không ai vứt rác bừa bãi, nói bậy, chửi thề, chen lấn xô đẩy trong giao thông như người bạn nước ngoài đã nhìn thấy tại Hà Nội, hay cần lớp lãnh đạo có tâm và có tầm. Hay vì dân tộc ấy quá thông minh theo cách riêng của mình nên .. lận đận suốt đời?   

 

 

HIỆU MINH

 

(Huôn Trinh sưu tầm và chuyển)