Những Bệnh ... Vô
Duyên !
(Tác Giả : BS Đỗ Hồng
Ngọc)
Thứ
Bảy, 18 Tháng 9 Năm 2010.
Tuy già
không phải là một bệnh, nhưng già
thì thường có bệnh. Bệnh thì
có bệnh nặng, bệnh nhẹ, bệnh có
duyên và bệnh ... vô duyên.
Ai cũng biết
thầy thuốc là người được học
hành cẩn thận để giúp ta chữa trị
bệnh tật, vậy mà thầy thuốc cũng
có thể gây bệnh cho ta, dù là
ngoài ý muốn, cái đó gọi là
bệnh do thầy thuốc gây ra (iatrogenic) mà theo
GS. Phạm Khuê, một chuyên gia về Lão khoa,
Chủ tịch Hội người cao tuổi Việt Nam
thì có đến một phần tư người
già do thầy thuốc gây nên.
Những bệnh
... vô duyên còn có thể do chính
mình, người thân trong gia đình, bạn
bè, hàng xóm, hoặc các nhân viên
tâm lý xã hội gây ra nữa!
Bà cô của
một bác sĩ bạn tôi trên 80 tuổi
kêu lúc nào trong người cũng nóng bức,
miệng khô nên đã mua rễ tranh, mía
lau, mã đề ngoài chợ về nấu
"nước mát" uống. Mát đâu
không thấy, thấy đi tiểu liên tục
gây thêm tình trạng mất nước trong
cơ thể, lại thấy nóng bức, thấy
khô miệng, lại uống thêm "nước
mát"! Thì ra "rễ tranh, mía lau, mã
đề" là những loại thuốc lợi tiểu
(diuretics).
Một ông
bác gầy còm nghe hàng xóm bày vẽ
có loại tễ mập, bèn mua uống mấy
cây. Mập thiệt! Nhưng người béo bệu,
cơ thể bạc nhược! Thì ra, thuốc tễ
đó chỉ là bột mì trộn với mật
ong và Corticoil, một thứ thuốc uống vào
lâu ngày gây hội chứng Cushing, ứ nước,
làm mập bệu và gây ra vô số những
tác dụng tai hại khác như giảm sức
đề kháng, mọc lông, loãng xương,
loét bao tử, cao huyết áp ...
Ta cũng biết
thuốc chữa đau khớp có thể gây
loét dạ dày; thuốc điều trị cao huyết
áp có thể gây hạ huyết áp đột
ngột; thuốc trị tiểu đường làm hạ
đường huyết; thuốc uống cho đỡ bị
đái són ở người già thì
gây khô miệng, đỏ da, mờ mắt,
chóng mặt ...
Một đặc
điểm sinh học của người cao tuổi
là khả năng thích ứng dần kém
đi. Hấp thu thuốc đã chậm mà
đào thải cũng chậm. Tác dụng phụ
của thuốc lại thiên hình vạn trạng,
tùy từng người, từng lúc, có thuốc
người này dùng thì tốt mà
bày cho người khác không xong, uống
vào bị phản ứng ngay.
Cho nên
dùng thuốc ở người già phải
dò dẫm trên từng trường hợp, giảm
liều, giảm lượng, đắn đo tính
toán trước sau, nào bệnh trước mắt,
nào bệnh tiềm tàng; thuốc chữa
được bệnh này nhưng có gây ra bệnh
khác không, có làm bộc phát một bệnh
cũ nào đó không, người bệnh
ăn uống ra sao, tiêu tiểu ra sao và trạng
thái tâm thần ra sao?
Người cao tuổi
cũng thường hay tự ý gia giảm thuốc,
tin lời bày vẽ, ai mách gì cũng nghe,
gây tương tác thuốc lung tung rất dễ
sinh ra nhiều bệnh .... vô duyên đáng tiếc.
Ngày càng
có nhiều máy móc xét nghiệm và một
số người cao tuổi cũng thường muốn
được xét nghiệm này nọ.
Báo Paris Match của
Pháp có đăng trường hợp một
bà già bị rối loạn tiêu hóa đến
khám ở một bác sĩ. Bác sĩ thấy
không có gì nặng nhưng cũng gởi cụ
làm thêm vài xét nghiệm cho chắc. Sau
đó, bà cụ được tiếp tục
làm thêm hàng loạt các xét nghiệm
khác ngày càng phức tạp hơn vì
xét nghiệm đơn giản không tìm ra bệnh:
Siêu âm, nội soi, sinh thiết, chụp cắt lớp,
chụp cản quang mạc treo ... Sau hơn một
tháng chuyển từ trung tâm này đến bệnh
viện kia, nằm đợi trên những băng ca lạnh
lẽo, đẩy từ hành lang này sang hành
lang khác, tiếp xúc với những người
mang khẩu trang chỉ chừa đôi mắt lạnh
lùng, bà cụ rơi vào tình trạng khủng
hoảng tâm lý trầm trọng và tiêu tốn
mất 35 ngàn quan Pháp. Cuối cùng các
bác sĩ hội chẩn kết luận không
có bệnh gì cả!
Tây gọi những
người sính xét nghiệm là
"examinite".
Tổ chức sức
khỏe thế giới (WHO) cũng cảnh cáo hiện
tượng over - investigation,
"thăm dò quá mức cần thiết"
này (Health of the Elderly, WHO, 1989).
Một số
người cao tuổi được chăm sóc bảo
bọc quá đáng, được làm
xét nghiệm thăm dò, theo dõi liên tục
làm cho người bệnh muốn ... hết bệnh
cũng không được; không kể trong khi
thăm dò, chọc hút, bơm tiêm, thụt
tháo ... không phải là không có nguy
cơ.
Dĩ nhiên nếu
có bệnh thì cần phải làm để
có chẩn đoán chính xác và điều
trị hiệu quả. Còn thăm dò chỉ để
... thăm dò thì không nên. Các
chuyên gia khuyên chỉ nên làm xét nghiệm
cho người già khi nhằm để chẩn
đoán một thứ bệnh có thể chữa
được, có thể phục hồi được,
có lợi cho người bệnh hoặc để chẩn
đoán phân biệt tìm ra một bệnh
có tiên lượng tốt hơn, điều trị
có kết quả hơn, có lợi cho bệnh
nhân và gia đình hơn mà thôi.
Tóm lại,khi cần thiết lắm mới phải
làm xét nghiệm và phải có chỉ
định của bác sĩ.
Thế nhưng
có thứ không phải là thuốc, không
phải là thủ thuật gì cả mà vẫn
có thể gây ra những bệnh vô duyên:
đó là lời
nói! Có những lời nói
gây hoang mang, lo lắng, làm mất ăn mất ngủ,
gây kiêng cữ quá đáng làm cho
tình trạng bệnh khó phục hồi hơn.
Cái đó gọi là sự "dán nhãn"
(labelling). Chẳng hạn như người
không có chuyên môn, không đủ cơ
sở khoa học chắc chắn mà "phán"
cho một cái chẩn đoán kiểu như
"nghi ung thư", "hơi bị lớn tim", hoặc
một từ mơ hồ như "máu lộn mỡ,
gan hơi nhiễm mỡ, viêm nhiễm phần phụ,
rối loạn thần kinh thực vật" ... hoặc
"bị thư phù, bị người cõi
trên nhập..." đều đem lại những kết
quả tai hại không thể ngờ được!
Ngay cả bị
dán nhãn là già cả, già nua,
già yếu, mất sức rồi bị ép phải
nằm yên một chỗ, lúc nào cũng
có người nâng đỡ chăm sóc
thì sẽ ngày càng lệ thuộc, ngày
càng suy nhược, mau loãng xương, bắp
cơ thoái hóa, cứng khớp nhanh. Đáng
sợ hơn cả là bị ép phải vào nằm
viện, nằm nhà thương, nhà dưỡng
lão, nhà nghỉ mất sức ... khi vẫn
còn có thể tự lo lấy được. Thật
ra đây chỉ là giải pháp cuối
cùng vì một khi đã vào các
cơ sở này rồi thì không hy vọng
gì trở lại đời sống bình thường
được nữa vì càng ngày càng thụ
động, ỷ lại, lệ thuộc, suy sụp.
Các cơ quan chăm sóc cho người già thực
ra rất cần thiết, miễn là phải giữ một
số nguyên tắc như bảo đảm bảo sự
riêng tư, tôn trọng cá nhân, giúp tự
chủ, tự quản, và tạo nhiều cơ hội
cho họ tham gia sinh hoạt phù hợp với sở
thích và sức khỏe.
Tóm lại,
không nên để người cao tuổi mắc
thêm những bệnh ... vô duyên!
BS ĐỖ HỒNG NGỌC
(Kiều Diễm sưu tầm
và chuyển)