Email
thứ bảy
(Nguyễn
Ngọc Tư)
Phương thích nghe vọng cổ
không? trong nhà có cất giữ bài ca vọng
cổ nào không? Tôi hỏi vậy, vì
tôi đang nghe một bài vọng cổ, rất buồn,
về thân phận của cô gái đi ở
mướn. Buổi trưa khi ngủ dậy, sợ
cái nắng vàng ngoài sân bóp nghẹt
mình, tôi thường giả vờ bận rộn,
ít nhất là làm cho ý nghĩ mình bận
rộn. Tôi nghĩ về bài vọng cổ, về
chữ “nàng”
mà một tác giả tôi chưa biết
tên đã dùng, để gọi cô osin,
cô ở mướn.
“Nàng”
là một chữ mà với tôi dội lại
rất nhiều hình ảnh. Nó gợi lên
trong tôi vẻ đẹp, sự sang trọng, thanh
thoát, nhã nhặn, hơi cầu kỳ và xa vời.
“Nàng” thuộc về tầng
khác, lớp khác. Tôi thường mắc cỡ
chết giấc khi có ai đó đùa gọi,
nàng ơi! Chữ “nàng”
không thuộc về tôi, như không thuộc về
người quét rác, người buôn
gánh bán bưng, người gặt lúa
trên đồng… Tôi từng nghĩ vậy,
nhưng người nghệ sỹ viết bài
“người ở mướn” làm tôi
ngơ ngác, khi viết rằng, “vì nỗi
khó khăn nàng
lìa xứ xa nhà…”. Nghe đầy vẻ
trân trọng, nhiều thương cảm, không
có gì nghịch lý, mỉa mai. Tôi bỗng
dưng nghĩ, người viết lời ca này hẳn
là người nhân hậu, dịu dàng.
Tôi nhớ nhà thơ
già mà tôi gặp ở Quy Nhơn, trong một
sáng lấm tấm mưa. Ông đi xe đạp lại
chỗ tôi, uống cafê bên biển. Gặp
ông chỉ một lần, năm năm trước,
trong buổi buffet chiêu đãi của một tờ
báo mà ra về tôi và ông đều
đói, tội, quê mùa quá nên
lóng ngóng. Năm năm, hai ngón tay kẹp
điếu thuốc đã khô queo quắt, mỗi
làn khói bay ra từ miệng ông, có cảm
giác như xương thịt ông cũng đang bốc
hơi đi. Giữa những lời thăm hỏi,
ông ngó tôi, chậm rãi, “văn
chương và người làm văn
chương đều rất đẹp, cháu à,
chỉ là một số người khiến nó
không đẹp nữa…”.
Tôi nghe điều đó
đã nhiều lần, người ta còn viết
những bài dài xưng tụng cái đẹp
cao quý của thi nhân. Vẻ đẹp được
chảy tràn trên giấy, còn họ giấu
bia chiêu đãi trong túi áo, họ
đánh nhau, họ nhục mạ nhau, sao chép
tác phẩm nhau… Tôi tin rất ít, giờ
tôi đã tin nhiều, vì ông. Người
viết ra những bài thơ tôi ghi chi chít
trong sổ tay, “Trong
hoa/tôi nhìn thấy những bàn tay người
trồng hoa lấm bùn đất/nhìn thấy những
người bình thường đã tạo ra những
vẻ đẹp khác thường…”(*).
Câu từ giản dị và trong lành, ông
mang vẻ đẹp của người phụ nữ
bán bánh mì, chị công nhân quét
đường, người trồng hoa, bà mẹ tảo
tần quang gánh… đến cho tôi. Như
cái sáng mưa ấy, ông khăng khăng bảo
tôi cứ ở khách sạn và chờ ông
đạp xe tới. Xe không chống chân, ông dựa
nó sát hàng rào. Ông đẹp hơn
cái đẹp mà tôi lưu giữ trong lần
gặp đầu. Ông đứng về phía những
bài thơ của mình, ông đẹp như
chính những câu thơ về thân phận những
người bình thường, thương khó.
Hôm đó, ông kể về
người bạn quá cố của ông, Trần
Quang Long, người viết bài thơ Tố
Chân, “Maria Tố Chân/ Anh yêu em vô
cùng…”, rồi đọc mấy câu từ
“Bài thơ của một người yêu
nước mình” của người bạn cũ
Trần Vàng Sao “Đôi
khi chợt nhớ một tiếng cười lạ/Một
câu ca dao buồn có hoa bưởi hoa ngâu/Một
vết bùn khô trên mặt đá/Không
có ai chia tay/Cũng nhớ một tiếng còi tầu
…” . Ông nói về sự quyến rũ
đến từ những điều giản dị,
thơ bạn bè ông thô mộc nhưng đọc
tới đâu thấy run rẩy tới đó.
Người ta ngây ngất trước sự hào
nhoáng, mê mẩn trước sự bóng bẩy,
nhưng chỉ rơi nước mắt trước sự
giản dị tự đáy lòng. Buổi
sáng biển mù, ông kể chuyện quê
nhà, Huế và mẹ già, về cô em họ
mỗi lần ra thành phố rực rỡ áo pull
quần bò, một bữa ông về làng,
cô chở rơm trên xe bò, áo rách
và nón rách che lấy mặt. Ông dừng
lại bảo, nghèo nên mặc xấu, việc
gì phải ngượng. Ông kể cái
làng Niêm Phò nghèo đến nỗi, cho
người dì đau yếu hai mươi ngàn,
dì thảng thốt, cho chi mà nhiều rứa, con.
Ông ngước ra biển,
như tránh nhìn vào ly cafê đắt tiền
mà ông đang uống. Và cho tới khi ông
cọc cạch đạp xe ra về, ông không
nói bằng lời, mà sao tôi nghe rõ từng
tiếng một, người nghệ sỹ, người
viết đẹp luôn nhớ và ở lại
người nghèo, dù cho đám đông
đã thực sự rời xa và quên
lãng họ.
Lời dặn dò này
ông đã gửi đến tôi, trong từng
bài thơ ông thủ thỉ với cuộc đời.
Và đôi lúc, tôi nhớ tới điều
đó khi mở ra những trang báo, nhìn bức
ảnh những đứa trẻ đi nhặt rác,
ngắm bức tranh tường rêu phố cổ với
người bán hàng rong ngồi xa vắng, hay
trong bài vọng cổ trưa nay.
Bài ca hay
quá, Phương ơi.
NGUYỄN NGỌC TƯ
(Diễm
Kiều sưu tầm và chuyển)
