Ngày Mỹ, đêm Việt
(Võ Đình)
Ở tiểu
bang Washington, tây-bắc Hoa Kỳ, trong vùng Puget Sound, dưới
Issaquah chừng 15 dặm, phía đông-nam, có một thị
xã nhỏ mang cái tên rất gợi cảm: Maple Valley. Tiếng
Anh maple là cây phong; valley có nghĩa là thung lũng. Chẳng biết
có phải trước kia Maple Valley là một thung lũng trồng
nhiều phong không. Chỉ biết thị trấn chính là một
thung lũng, nhưng chỉ thưa thớt đó đây vài
cây phong. Đà tiến bộ, tân trang thành phố, đã triệt
hạ đi nhiều thứ cây đẹp. Phong là cây xứ
lạnh xa xôi, nhưng gợi nên trong tâm tưởng người
Việt nhiều cảm xúc gần gũi: Người lên
ngựa, kẻ chia bào/ Rừng phong thu đã nhuốm màu
quan san (..). "Thung lũng Cây Phong" ít phong, nhưng lại
có một cư dân rất đặc biệt. Một
người kỳ cục.
Cứ chiều
chiều, khoảng 3, 4 giờ, thấy ông già Á đông đứng
ở góc Oak và Birch, gần trạm xe buýt. Ông đội cái
mũ baseball đen, cũ, tóc bạc lòi ra hai bên tai, mắt
hí như hai vết nứt trên khuôn mặt gầy, nhăn
nheo, lơ thơ vài sợi râu mép và cằm. Lưng đeo
cái túi nhỏ, áo quần lùi xùi nhưng nom tươm tất,
ông không có vẻ là một kẻ vô gia cư. Ông già có dáng dấp
một người thực hành câu "đói cho sạch,
rách cho thơm". Nếu ông trút bỏ cái áo gió cũ kỹ,
cái mũ baseball, cái quần vải thô, và đôi giày thể
thao đi mà mặc vào một bộ bà ba trắng, thì chúng
ta có một "ông ngoại" tha thẩn nơi vườn
trước, chăm sóc mấy chậu cây cảnh! "Kỳ
cục", không phải vì ông mặc "Tây". Mà vì cái
vái của ông. Đứng ở góc đường đó, kẻ
qua người lại không nhiều, nhưng mỗi lần
thấy ai bước tới là ông chắp hai tay vái dài.
Người được vái khựng lại một tích
tắc, rồi tiếp tục bước đi. Lại có
người khác bước tới. Ông già lại chắp
tay vái. Có lẽ người ta đã quen rồi với những
chuyện kỳ lạ hằng ngày xảy ra trên đường
phố hay là người ta chỉ tự nhủ đó chỉ
là một người có bệnh "tâm thần". Nên
không ai làm lớn chuyện. Ông già chỉ vái người lạ
trên đường. Hoàn toàn vô hại. Ông vái rất nghiêm chỉnh.
Không trì kéo ai. Không khóc. Không cười. Ông chỉ vái. Chiều
nào ông già ấy cũng đứng ở góc Oak và Birch, vái
người trên hè phố.
Bà già đã từng
thấy tận mắt ông già Á đông đứng ở góc
đường, vái dài người qua kẻ lại ấy.
Thấy ông đằng xa, bà tò mò. Đến gần hơn,
bà định né ông, băng qua đường ngay. Nhưng
xe cộ chạy vùn vụt làm bà ngại, chần chừ. Rồi
không kịp đổi hướng đi nữa, bà đã
đến trước mặt ông già. Trong một thoáng, hai
người Á đông nhận diện nhau. Ông già chắp hai
tay, vái dài. Lúc ấy, bà già đã bước quá chỗ ông
đứng rồi. Nghĩ lại, bà tiếc. Tự nhủ,
phải chi mình tỉnh trí, khi được vái như vậy,
mình đứng lại, vái đáp lễ thì hay biết mấy.
Bà tiếc mà bà cũng buồn cười cái cảnh hai ông
bà già Á đông vái lẫn nhau ngoài đường! Như những
người đi bộ khác, khi được ông già vái
dài như vậy, đột ngột quá, bà không kịp suy
nghĩ. Chỉ vội bước đi. Được một
quãng, bà ngoảnh lại. Thì ra ông già đứng nhìn theo, thấy
bà quay mặt lại, vội chắp hai tay vái dài. Bà lúng túng
không biết làm sao, bèn tiếp tục bước đi.
Đâu ngờ, chừng mười lăm năm sau, bà già lại
thấy mình lẩn thẩn sinh ra một chứng lạ.
Đêm nào, bà cũng nằm mơ bà ở Việt Nam.
Ban ngày bà ở
Mỹ. Ban đêm bà ở Việt Nam. Không, bà không bị chứng
mất ngủ, đêm nằm trằn trọc, tưởng
tượng mình đang ở Việt Nam, rồi nhầm lẫn
tưởng tượng với thực tại. Không, bà
không hoang tưởng. Bà già còn tinh anh, sáng suốt lắm.
Ban ngày, ở Mỹ, bà siêng năng chuyện vườn
tược, nhổ cỏ, bỏ phân, chăm sóc cây cối.
Ban đêm, bà là người ngủ ngon giấc. Có điều,
đêm nào, ngủ, bà cũng nằm mơ là mình đang ở
Việt Nam. Tỉnh giấc, bà biết là mình đang nằm
trong phòng ngủ, nhà riêng, ở Mỹ quốc. Bà lắng
nghe tiếng gà gáy xa xa và buồn cười thấy rằng
gà giống gì, ở đâu, cũng gáy sáng như nhau! Rồi
bà nghe tiếng con chim chèo bẻo hót lảnh lót ở đầu
hồi. Bà ôn lại giấc mơ. Bà gặp người
quen, bước đi trên những con đường quen
thuộc, v. v.. Chuyện lạ!
Ban ngày bà không phải là người loay hoay lấn bấn
với chuyện trở về quê hương đất
nước. Ngoại trừ ông cụ thân sinh ra bà, mất
đã lâu, an táng ở Việt Nam, còn tất cả anh chị
em, con cháu, đều cư ngụ nước ngoài, hoặc
ở Mỹ quốc, hoặc ở Âu châu. Mẹ bà
được các con đem qua Mỹ, mất ở Mỹ,
chôn cất ở Mỹ. Một người em trai bà, lúc
sinh thời, có lẽ là người gần gũi bà nhất,
về Việt Nam công tác cho hãng, mất ở Việt Nam,
thi hài được chuyển về Mỹ, hỏa thiêu ở
Mỹ. Nói tóm lại, những người thân thiết, máu
mủ ruột rà nhất của bà đã ra cư ngụ
nước ngoài, không còn ai ở quê hương để
bà phải đớn đau, thắc mắc, đêm ngủ,
mơ về nước.
Không như
nhiều vị cao niên, thường lo ngại phải sống
và chết nơi "đất khách quê người",
ao ước về nước "dưỡng già", rồi
khi lìa trần, được gửi "nắm
xương tàn" nơi "chôn nhau cắt rốn".
Bà già là người nhiều tình cảm, nhưng bà không thiết
tha với những ý nghĩ đó. Bà quan niệm rằng
trên hành tinh này, "nắm xương tàn" gửi vào
đâu mà chẳng được! Bà nghĩ thiền sư
Thường Chiếu đời Lý nhìn thật xa, nghĩ
thật rộng: "Đạo vốn không nhan sắc/ Mà ngày
càng gấm hoa/ Trong ba ngàn cõi ấy/ Đâu chẳng phải
là nhà". Bài kệ để lại từ
ngàn năm trước, ngày nay, thế kỷ 21, là lúc phải
xướng lên. "Ba ngàn cõi ấy" mênh mông vô tận,
vô thỉ vô chung. Trái đất này, hành tinh xanh này, chỉ
là một hạt bụi trong "cõi" ấy kia mà!
Trên thực tế,
không phải là người buôn bán, năm mười
năm bà mới về thăm Việt Nam một lần. Lần
nào, bà cũng "cảnh giác" tối đa. Bà tìm hiểu,
nhìn rõ, đâu là quê hương, đâu là chế độ,
đâu là người dân quèn, đâu là giới cầm quyền,
đâu là thực trạng đất nước, và đâu
là những tô hồng chuốt lục ..
Tháng 4 năm
1975, cũng xém 30 năm rồi, di tản sang Mỹ quốc,
đã để lại một vết hằn sâu đậm
trong lòng bà. Bà đã phải cắn răng rời bỏ
căn nhà cũ mến yêu, vĩnh biệt bao nhiêu bạn
bè, người thân .. Vết hằn đó, sau ba thập
niên, vẫn còn nhức nhối, nhưng nó không khiến bà
trở nên một người "lẩm cẩm", ngồi
ở Mỹ quốc mà mằn mò, vuốt ve quá khứ ở
Việt Nam. Bà không hoang tưởng: sống trong thực tại
này mà yên trí rằng mình đang hiện hữu một
nơi khác. Bà chỉ nằm mơ. Ngày, thức, bà ở Mỹ
quốc, và biết là mình đang ở Mỹ quốc.
Đêm, ngủ, bà nằm mơ bà ở Việt Nam. Tỉnh
giấc, bà biết rằng mình đã nằm mơ. Thoạt
đầu, bà nghiệm rằng có lẽ mình còn vướng
víu cái gì đó, nuối tiếc cái gì đó ở quê
hương, cho nên cứ nằm mơ quay về chốn
cũ. Nhưng rồi bà lại suy rằng không phải vậy.
Vướng víu, nuối tiếc, trời ơi, nhất
định là có. Bà biết nhiều người cùng mang tâm
trạng đó. Bà cho rằng nghiệm như thế là sai
vì trong những giấc mơ của bà không có yếu tố
nào chứng tỏ sự hiện diện của nỗi nuối
tiếc, vướng víu đó. Chẳng hạn, một
đêm, bà nằm mơ về Việt Nam, gặp lại hai
người cộng sự viên cũ (trong thực tại,
một người hiện ở Mỹ quốc, người
kia cư ngụ Hòa Lan). Cả ba bà bạn cùng nhau rời Việt
Nam đi Nhật Bản, tham quan một thành phố cổ!
Bà không nhớ có phải đó là Kyoto không, chỉ ghi nhận
là hai người kia mặc kimono sặc sỡ, mặt bôi
phấn trắng xóa ..
Giả dụ
bà nằm mơ, đang ở Việt Nam, đi thăm mộ
ông cụ trên núi, gặp được cụ và cụ, hoặc
than thở, hoặc rầy rà rằng trẻ già lớn bé
ai cũng bỏ đi cả, chẳng ai chịu gắn bó ở
lại quê cũ, sớm hôm nhang khói cho cụ, v. v .. Một
giấc mơ như vậy, nếu có xảy ra, bà sẽ
giải thích dễ dàng. Đằng này, đang ở Việt
Nam lại đi du lịch Nhật Bản! Trong những giấc
mơ, bà cư xử, ở Việt Nam, một cách bình
thường như thể bà đang ở Mỹ quốc.
Ba bà bạn cùng nhau đi du lịch, vậy thôi. Cười,
nói, ăn uống bình thường.
Bà già tiếp
tục nằm mơ. Ban ngày, thức, bà
cư ngụ Mỹ quốc. Ban đêm, ngủ, bà cư ngụ
Việt Nam. Chuyện này, ít người
biết. Nếu nhiều người biết, có lẽ bà sẽ
được mang một hỗn danh. Bà A mê hột xoàn,
được gọi là "Bà A-Hột-Xoàn", bà B bán
cháo cá được gọi là "Bà B-Cháo-Cá"; có lẽ
bà này sẽ được gọi là "Bà-Ngày Mỹ -Đêm
Việt" !
Đã từ
nhiều năm bà "Ngày Mỹ- Đêm Việt" không
còn cư ngụ "Thung lũng Cây Phong" nữa.
Nhưng thỉnh thoảng bà vẫn nhớ đến ông
già Á đông đứng ở góc đường, vái dài
người qua kẻ lại. Cái ông già tức cười!
Vái thật dài, thật nghiêm chỉnh. Người
được vái, ai cũng lúng túng. Bà già tự hỏi,
khi ông già ấy vái người ta, ông biết là mình đang ở
Mỹ quốc, hay ông tưởng là mình đang đứng
ở một góc đường đâu đó bên Á Đông.
Dù ông có tưởng là mình đang ở nơi xa xôi ấy,
tại sao ông lại vái dài người không quen biết? Tại
sao ông vái nghiêm chỉnh như thế những khách qua
đường? Bà già tự hỏi như vậy, và đến
nay vẫn chưa có câu trả lời. Bà chưa có câu trả
lời nhưng bà nghĩ rằng ông già ấy có thể
đã qua đời.
Còn sống
hay đã chết, trong "ba ngàn cõi ấy", chắc là
ông vẫn đứng ở góc đường, vái dài
người qua kẻ lại.
Võ
Đình
(T.T. Kiều Diễm sưu tầm
và chuyển)
