NGÔN NGỮ SAIGON
(Sài-gòn Cô Nương)
Đọc lá thư của bạn kể kỳ
rồi về Saigon, đi
đâu cũng nghe người ta nói 'không
dám đâu', 'biết chết liền'... thật buồn
cười.
Những chuyện chữ nghĩa như thế rất
nhiều. Bạn ở xa về lạ tai nhưng người
trong nước nghe hoài mỗi ngày, câu cửa
miệng nói hoài hằng ngày nên chẳng
bao giờ để ý ngẫm nghĩ ý nghĩa
và âm thanh để thấy buồn cười
hay không. Trên trang viết, điều ấy cũng
hiển hiện khá rõ. Một ông chủ
bút có nhận xét đọc truyện từ
Saigon gửi đi biết ngay người viết
được đào tạo sau 75, lớn lên sau
75, trong khi một ông chủ bút khác lại nhận
xét tác giả hẳn là một ông Bắc-kỳ
thời tiền chiến chứ không phải một
cô nương được sinh ra nơi xứ miền
Nam thừa thãi gió và nắng vàng.
Chắc chắn sống ở Saigon ba mươi
năm nay, ít nhiều gì dân Saigon và
dân tứ xứ nhập cư cũng phải chịu ảnh
hưởng, nói chính xác hơn, bị
áp đặt phải dùng loại ngôn từ
của nhà nước để giao tiếp với
nhau vì các phương tiện thông tin đại
chúng: báo chí, truyền thanh, truyền
hình, loa phóng thanh, internet ... đều chỉ
dùng một cách nói như vậy. Thí dụ
như để 'quay' bài trong phòng thi, thí
sinh dùng tài liệu giấu giếm ngày
xưa gọi là 'bùa', nhưng bây giờ
là 'phao'. Mới đầu nghe 'phao' không quen, thật
chướng tai. Nhưng rồi bắt buộc ai cũng
phải dùng bởi nói 'bùa' thì nhiều
người trẻ không hiểu. Từ ngữ và
cách diễn đạt rập khuôn ra rả
và đầy dẫy khắp nơi bất cứ
lúc nào nên khi chuyện trò với nhau,
người ta lập lại như cái máy
không thể khác đi.
Cứ nói năng không suy nghĩ theo một
kiểu để một hôm nào đó ngồi
chơi nghĩ lại bỗng bật cười không
hiểu sao ngôn ngữ của mình trở nên kỳ
cục vậy. Những cuộc chuyện trò thường
có vẻ cứng ngắc vì hay bị xen vào
bởi: 'em xin có ý kiến' kiểu áo
này đẹp hơn, và sau đó: 'xuất sắc
hoàn thành nhiệm vụ được giao
là'.. đi chợ, bồng em; 'nhất trí' hẹn
hò chiều nay, 'kiểm điểm rút kinh nghiệm'
sau hai lần tới trễ ... Trong bữa ăn, không
phải nhận xét mà là 'phê bình,
góp ý' các món ăn xem món nướng
nào 'đạt chỉ tiêu chất lượng'
và món kho nào 'cần phấn đấu' ...
để lạt bớt !!!
Có điều, một số ít từ ngữ
không còn mang đúng ý nghĩa ban đầu.
Trong câu chuyện đùa cợt, 'Thưa cán bộ'
là câu nói mở đầu đầy
hài hước, 'đồng chí' là đồng
đảng khi rủ rê nhau họp mặt nhậu nhẹt
hoặc lẻn cúp giờ ... mang đầy ý giễu
cợt. Chỉ những người già rút lui
vào nhà, không có nhiều mối quan hệ
ngoài xã hội mới giữ được
hoàn toàn cách diễn đạt với những
ngôn từ cũ.
Có điều rất khó để giữ
như vậy. Tiếng Việt như mọi ngôn ngữ
khác đang được cả một dân tộc
hiện dùng. Ngôn ngữ mang sự sống trong
lòng, chính bản thân ngôn ngữ là sự
sống nên luôn luôn thay đổi. Nhiều chữ
ít dùng dần dần bị mất đi và
nhiều chữ mới được thêm vào
tùy theo thời gian, hoàn cảnh lịch sử, xã
hội thay đổi ... Miền Nam
nói chung, thành phố Saigon
nói riêng đã rẽ một bước ngoặt
lớn, bị đào xới, bật gốc. Vô số
chữ từ miền Bắc du nhập vào miền Nam và từ trong lòng Saigon, ngôn ngữ tự nó cũng
có nhiều thay đổi.
Tuy nhiên dù hoài cổ cách mấy, một
số chữ mang ý nghĩa mới bắt buộc phải
dùng vì không có chữ cũ tương
đương. Ví dụ vô số chữ
dùng trong lĩnh vực máy tính dĩ
nhiên trước 75 không có. Marketing cũng
là một từ mới như vậy, dịch sang tiếng
Việt là tiếp thị, không đồng nghĩa
với quảng cáo vì nó không hẳn chỉ
là quảng cáo, hay như chữ slogan, poster trong
quảng cáo ... chẳng hạn, trước kia
chưa từng xuất hiện những ý niệm
này và báo chí Saigon hiện nay thường
giữ nguyên khi nhắc tới. Không phải chữ
nào cũng tìm cách để dịch sang chữ
Việt được vì như vậy đôi khi
trở nên rườm rà, nôm na và
không diễn đạt hết ý. Vì thế rất
ít chữ vẫn giữ nguyên gốc là chữ
ngoại quốc nhưng hầu hết đều tìm
được chữ mang nghĩa tiếng Việt
tương đương. Dù bằng cách
nào thì điều đó cũng làm
giàu thêm cho ngôn ngữ Việt. Nếu
không có sự thay đổi như vậy hẳn
đó phải là một tử ngữ. Những
ngôn ngữ chừng nào con người còn xử
dụng trong đời sống hằng ngày thì vẫn
phập phồng hơi thở của cuộc sống,
như giòng nước vận động, chảy
trôi mạnh mẽ. Cốt lõi giữ nguyên
nhưng dĩ nhiên không thể có sự bất
biến trong ngôn ngữ đó. Ngôn ngữ cũng
phản ảnh không gian và thời gian hết sức
rõ ràng nơi nó tồn tại.
Người miền Bắc không nói 'sức
mấy' và người miền Nam không nói 'bức
xúc'. Việt kiều không nói 'không
dám đâu' và dân Saigon
không nói OK... Tuy nhiên chắc chắn là
vô tình trong một số bài viết, ngay cả
của các vị lớn tuổi gần đây,
độc giả vẫn có thể đọc thấy
rải rác đây đó 'bức xúc,
'tư duy, 'tranh thủ' ... không nằm trong ngoặc
kép. Bởi vì đó là những chữ
quá quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày
của người trong nước. Thậm chí 'chữ'
dùng nãy giờ cũng có sự khác biệt
trước và sau này. HOA là một từ, H
là một chữ. Nhưng trước kia HOA là một
chữ còn H là một chữ cái ...
Đúng là trên trang viết, có thể
đoán được nơi chốn và thời
kỳ tác giả đã trải qua.
Lần đầu tiên cầm một tờ
báo VN hải ngoại rồi vài số báo
khác sau đó nữa gửi về, tôi rất
ngạc nhiên. Thật khó diễn tả được
cảm xúc lúc bấy giờ. Giống như sau
nhiều dâu biển, phía bên kia của xa
cách thăm thẳm là người quen. Gọi
là gì nhỉ, góc chân dung của một
quãng lịch sử, một quãng đời, mảnh
tin bất ngờ từ nơi đâu một chốn
bao la gửi về. Thời gian của lúc thơ ấu,
của thuở mới lớn bao giờ cũng gắn chặt,
nhớ sâu trong lòng hơn những giai đoạn
cuộc đời về sau, nên cảm xúc
đó như là bồi hồi, hoài nhớ
...
Những hình ảnh, kỷ niệm của
quãng thời gian đó hiển hiện trong tờ
báo với hình thức và cách diễn
đạt, lối hành văn và nội dung giống
y trước kia, hoặc không giống y thì cũng
khiến tôi dễ dàng liên tưởng
vì nó rất giống các báo cũ
và hoàn toàn khác báo VN bây giờ.
Như người miền Bắc năm nào khi rời
quê di cư đã mang theo Đêm Giã Từ
Hà Nội, Nhớ Về Năm Cửa Ô Xưa ...
Những người VN di tản cũng gói ghém
trong máu thịt cả một đất nước
miền Nam để nơi vùng đất mới,
dường như không tái hiện, không đứt
đoạn, không phải vẽ nên diện mạo
cũ bằng một nét vẽ mới mà
chính là miền Nam ngày ấy, giờ
đây như đuôi một nét vẽ
được kéo dài ra. Dẫu rớt rơi
trên biển cả, trên dặm trường
bôn ba có mảnh đi, nhạt hơn, có pha
vào sự đổi thay... vẫn chỉ là
nét vẽ duy nhất đó, kéo dài ra ..
vô cùng quen thuộc, dùng một câu
có vẻ hơi 'cải lương' nhưng rất
đúng, rất 'tới' là quen thuộc đến
rưng rưng !
Vấn đề chính nơi những sự việc
này có lẽ do thói quen và định kiến
bởi vì các văn nghệ sĩ di cư năm
54 đã góp phần thay đổi nền văn
học miền Nam bấy giờ, tạo nên một
giai đoạn văn hóa phát triển rất rực
rỡ tiêu biểu cho một chính thể, một
quốc gia độc lập, đến bây giờ vẫn
là niềm tự hào, hãnh diện của miền
Nam. Thế nhưng điều này đã không
xảy ra sau 75. Rất đơn giản bởi vì
văn hóa nói chung, văn học nói riêng
của CS quá đỗi thấp kém, ọp ẹp
nên chỉ có thể mượn tay cường
quyền để dẫm xé, chứ không chinh phục,
khuynh loát nổi miền Nam, tức không thể
chinh phục được tinh thần miền Nam. Cho
đến bây giờ vẫn không thể xóa
nhòa trong ký ức mọi người, và về
sau này trong lịch sử, hành động của
đám thanh niên rầm rộ đi đến từng
nhà để tịch thu sách vở. Suốt ba
mươi năm nay văn hóa VN bị kéo lui
trì trệ do bị cầm đầu, chỉ huy bởi
một thế lực độc tài, thiển cận
... Thua một thế lực dường kém cỏi hơn
mình, điều ấy khiến người miền
Nam uất ức trong chiến bại, mang trong lòng
tâm trạng kiêu hãnh của kẻ
đành ngã ngựa bởi những lý do
ngoài ý muốn ...
Cho nên ngoài việc thu nhập, bị ảnh
hưởng một cách thụ động thì
người thua vẫn 'nhìn xuống', vẫn 'dị ứng'
với những từ ngữ mới. Những chữ mới
xuất hiện này thường khiến người
Việt ở xa, một cộng đồng bị đẩy
vào cảnh ly hương, không nằm trong
vòng kiềm tỏa dĩ nhiên nghe rất chõi
và họ có toàn quyền để không
chấp nhận. Người miền Nam khó chịu
khi nghe đến phấn đấu, triển khai, xử
lý... còn nữa những tăng năng suất,
vượt chỉ tiêu, rút kinh nghiệm, xử
lý nội bộ... mà khi dùng đến, chỉ
hàm ý chế giễu, mỉa mai. Và Việt
kiều cũng cùng cảm giác ấy khi nghe
người trong nước nói, dù từ miền
nào.
Sở dĩ dài dòng như vậy chỉ
để đưa tới, nhắc lại một kết
luận cũ kỹ rằng đó là kết quả của chính
sách kỳ thị đã phân hóa một
cách sâu sắc dân tộc VN, là điều mà ngay bản
thân chính sách đó đến nay
đã nhận lấy hậu quả kéo dài
trên nhiều phương diện. Cuối cùng chỉ
thấy thương xứ mình đến xót xạ
.. Nhiều người đành than thở thôi
thì do lỗi tổ tiên, ngày xưa Lạc
Long Quân và Âu Cơ sao chẳng tìm
cách cho đại gia đình xum họp một
nhà. Trăm trứng vừa nở ra đã chia
lìa năm mươi con lên núi, năm muơi
con xuống biển cho nên không lạ khi chuyện
thiên di, ly tán đã vận vào định
mệnh của dân tộc này suốt mấy
ngàn năm. Một vài ý nghĩ trao đổi
cho vui. Những lạm bàn về ngôn ngữ
và văn học trong thư không nhằm mổ xẻ
về lãnh vực to lớn này mà chỉ minh
họa thêm cho những ý nghĩ, tình cảm
tản mạn ... Do vậy, hẳn có nhiều sai
sót.
Mong nhận được thư của bạn.
SÀI GÒN CÔ NƯƠNG
(Sưu Tầm Liên Mạng chuyển)