MỞ HÀNG
(Saigon Cô
Nương)
Không biết ngoài VN ta, còn quốc gia
nào trên thế giới có tục lệ mở
hàng?
Để bắt đầu một năm buôn
bán mới, sẽ có mở hàng đầu
năm, ngày này rất quan trọng vì người
chủ phải mở lịch hoặc coi thầy để
lựa chọn ngày tốt. Cửa hàng, công
ty, xí ngiệp lớn thường thuê hẳn
đoàn lân tới múa gây không
khí tưng bừng náo nhiệt. Ngoài ra
còn nhờ người mau mắn đến xông
hàng để việc buôn bán được
thơm lây mà suông sẻ, nhặm lẹ suốt
năm.
Mở hàng đầu năm bao giờ cũng
có cúng bái. Ngoài hoa quả hương nến,
cửa hàng to có thể cúng gà luộc
hay nguyên con heo quay, cửa hàng nhỏ mỗi thứ
một miếng tượng trưng ‘tam sinh’. Việc
cúng kiếng thật quan trọng vì bên cạnh
những yếu tố cần thiết trong buôn
bán như hàng hóa dồi dào, giá cả
hợp lý... thì bao giờ cũng cần thêm
sự hỗ trợ của sức mạnh vô
hình: thần Tài, ông Địa hay
đình miễu xa gần nơi tỉnh thành
này, đỉnh núi nọ. Đầu năm
cúng một lần thời gian cách quãng
lâu quá e thần linh có quên mà xao
nhãng đi chăng, để nhắc ông thần
Tài hằng ngày nhớ đến thì mỗi
sáng người bán hàng đều đặn
cúng mở hàng. Người trần xơi
gì cúng thần cái nấy, trước
cúng sau ăn. Cho nên nhiều khi không phải
hoa quả, hương nến... mà tiện lợi gọn
gàng là ly cà phê đen, ổ bánh
mì và điếu thuốc lá châm sẵn
đàng hoàng gài vào tay thần. Ôi,
thành tâm và chân thật đến thế
là cùng. Có vị thần nào nỡ
đành lòng ngơ đi.
Trong thói quen buôn bán thì việc mở
hàng rất quan trọng. Người ta tin tưởng
người khách đầu tiên nhẹ vía
thì hoạt động trong ngày sẽ ảnh
hưởng tinh thần mở hàng nhanh nhảu
đó, nghĩa là sẽ đông khách
và khách nào cũng cũng lẹ làng
móc tiền. Sáng sớm muốn khỏi bị mắng
xéo, bị chửi, làm dữ thì người
mua nhắm chừng có ý định mua món
hàng đó hay không rồi hãy hỏi
và trả giá, chứ đừng hỏi cho biết,
xong lại bỏ đi hỏi tiếp... hàng
khác. Tệ lắm nếu không muốn mua cũng
nên trả nhiều giá và trả nhanh liền
liền như bảy ngàn, bảy ngàn rưởi,
tám ngàn, tám ngàn rưởi... hoặc
chín mươi mốt, chín mươi hai, chín
muơi ba ngàn... để có cớ bỏ đi.
Người bán tỏ vẻ nhanh nhảu không
kém. Giá đó chưa đủ vốn,
bán không được, cám ơn cô.
Cám ơn đây là cám ơn sự mau mắn.
Tuy nhiên có trường hợp chiếc áo
được kêu hai trăm ngàn. Sáu chục,
bảy chục, tám chục nha... Tưởng trả rẻ
tới một phần ba để bỏ đi không ngờ
bị níu lại bán ngay, hễ trả giá
là phải mua nên khách đành ‘ngậm
ngùi’ mở ví dù biết bị hớ hoặc
món hàng chưa thích lắm. Cho nên trả
giá thật thấp hay là suy nghĩ thật
chín trước khi hỏi kẻo dễ bị
bà bán hàng đốt vía lắm,
khách còn đứng đấy bà sấn sổ
quẹt ngay que diêm đốt mảnh giấy cuộn
quơ khắp sạp hàng như thể dằn mặt,
khách hàng lẹ chân bước khuất ngay kẻo
về nhà hồn vía bị hao hụt, tha hồ ốm
lăn ốm lóc...!
Vô số chua ngoa, đanh đá quanh việc
mở hàng được kể lại. Chuyện miền
Bắc chắc là trước thời vua Minh Mạng
ban chiếu cấm quần không đáy, bà nọ
vẫn mặc chiếc xống cổ truyền đi chợ
chọn trầu cau, chẳng hiểu mua bán ra sao, chắc
cò kè trả giá không thuận bỏ
đi, bà bị người bán đốt
vía. Thế nhưng tỏ rõ là tay cao thủ
không vừa, đâu có chịu lép vế
dễ dàng bị ‘chơi’ như vậy.
Bà xoè váy ngồi trùm lên đống
trầu cau kêu rầm lên ‘Ối giời
ơi, nó đốt vía tôi rồi, tôi
có chín vía, nó đốt mất ba rồi,
làm sao tôi về nhà được...’.
Người bán tím mặt, chẳng nói chẳng
rằng thu dọn hàng hóa chạy về một mạch.
Thử hỏi chợ đông đúc bao nhiêu
người chứng kiến cảnh ăn vạ
đó còn ai dám vào mua hàng nữa, tại
vì hồi ngày xửa ngày xưa đó
phụ nữ chỉ mặc độc chiếc váy
thôi, chứ làm gì có cái thứ phụ
tùng mà danh từ thời nay gọi văn vẻ
là... nội y !
Càng ngày, kẻ bán càng nhiều
hơn người mua, cạnh tranh khốc liệt,
buôn bán khó khăn nên dân buôn
bán, chính xác là chỉ có dân
bán lẻ thôi, không cởi mở dễ
dàng hơn thì chớ lại đặt ra đủ
thứ mở hàng tỉ mỉ. Mở hàng giấc
sáng, mở hàng giấc trưa hay chiều; mới
mở hàng rổ rau muống nhưng chưa mở
hàng mớ rau lang, đống khoai từ; mở
hàng phần nạc dăm nhưng chưa có ai hỏi
miếng thịt đùi, tảng mông sấn...
Người bán có thể lời ít một
chút để mở hàng lấy may còn
không lỡ gặp bà ‘chằn ăn trăn quấn’
nài nỉ không được tha hồ giằng
co, hàng bán đã vợi vẫn vin cớ mở
hàng để buộc khách mua cho bằng
được. Gặp những bà như thế thật
sợ vì chỉ cầm món hàng lên xem, lỡ
dại hỏi giá là bị gài ngay chiêu
‘Mua mở hàng’ bất kể sáng trưa
chiều tối ngay cả gần đóng cửa dẹp
tiệm, người khách yếu tay xem chừng
không còn đường rút lui, đành
mua một lần xanh mặt, lần sau kệch, có
đi chợ tránh xa cửa hàng đó ra, hết
dám dòm ngó, hỏi han.
Chị Bích Hậu sống ở Canada ba
mươi hai năm mới về Hà Nội lần
đầu. Buổi sáng lang thang ra chợ hỏi mua quả
bưởi, chưa rành tiền Việt nên khi nghe
loáng thoáng tiếng ‘hai’, chưa rõ
hai gì, chị bèn hỏi lại ‘hai ngàn
à ?’. Tưởng bị trả giá, bà
bán hàng chua ngoa quát đốp ngay một
phát ‘Hai chục ngàn chứ hai ngàn
thì hai năm nữa hãy hỏi. Biến !’. Chị
Bích Hậu khiếp quá, vội vàng ‘biến’
ngay thật, vừa biến vừa nhìn quanh xem đi
cùng với câu đuổi khách khủng khiếp
ấy, có kèm theo sự đe dọa là
mình sẽ bị hành hung chăng.
Người bán nêu lý do Cha mẹ
không giống, giống người sớm mai !
Khách cứ cù cưa khiến ‘rông’ cả
buổi, ế ườn ra đấy thì mệt lắm.
Trời khi nắng khi mưa, hàng khi đắt khi ế
biết đổ thừa ai được ngoài
người đầu tiên chạm đến
hàng trong ngày. Bởi vậy nhiều bà chọn
người mở hàng. Không thể ngày
nào cũng mua hành tỏi nên M.Vân
được một chị ngoài chợ Bình
Tây nhờ sáng nào cũng ghé qua
đưa tay đảo xới hộ thúng hành tỏi
vài cái. Muôn sự đều do vía
người mở hàng cả ! Nhờ niềm tin
mãnh liệt đó mà hàng bán chạy
mới lạ ?! Thành thử nhiều người ngại
đi chợ sớm quá, cứ đợi muộn một
chút cho chắc ăn, không mua còn rời
chân được, không bị người
bán hàng mặt xưng mày xỉa, háy
hó lườm nguýt.
Đúng là chuyện mở hàng
ngày càng mở rộng. Hàng mua rồi muốn
đổi ráng canh buổi chiều người ta sắp
dẹp chợ, đừng đến sáng sớm
chưa mở hàng, chẳng những bị từ chối
không được đổi mà nhiều phần
còn bị nghe mắng, xua như xua tà. Không chỉ
có buôn bán lạp xạp tạp hóa,
hàng gánh, hàng sạp, hàng rong... mới
có chuyện mở hàng mà cửa tiệm lớn,
nhà hàng to cũng không chừa; không phải
hàng bán vật dụng quần áo mà
hàng ăn cũng vậy luôn. Nhất là
hàng ăn, múc thức ăn ra là không
có lý do đổi lại. Một tiệm vốn
là quán cơm bình dân, lâu ngày
làm ăn phát đạt tiến lên thành
công ty trách nhiệm hữu hạn, gần
đây sản xuất thêm món cá cơm
chiên giòn được nhiều Việt kiều
mua về làm quà. Trời cho ăn lộc nên
quán bán không hở tay, những cửa
hàng kế bên bán ngon như vậy, bằng
giá hay rẻ hơn nhưng thiên hạ cứ mua
cho được thương hiệu này. Tới giờ
cơm trưa và chiều, xe đậu kín
đường. Từ một mặt hàng nhỏ nay
thành hai cửa hàng, tám gian nguy nga, bề thế
đối diện nhau.
Buôn bán có phát triển nhưng
công ty to tát này vẫn giữ nguyên nguồn
gốc xa xưa của mình là thái độ
và cung cách làm ăn của một quán
ăn bình dân lề đường, tức
là rất anh chị ! Tuần rồi, vợ chồng
tham tán tòa đại sứ VN vào ăn
trưa, ông kêu món mực xào, nhưng khi
dọn ra mới nhận thấy nồng mùi ngũ vị
hương, vốn dị ứng với mùi
hương nồng nặc này nên đĩa thức
ăn chưa chạm tới, ông yêu cầu người
phục vụ đổi cho món tôm rang bởi
quán cơm không giống như nhà hàng
là thức ăn được chiên xào nấu
nướng một lần, khi khách gọi cứ thế
xúc ra từ... thau chứ không xào nấu từng
đĩa như nhà hàng. 11 giờ rồi,
đã có nhiều khách hàng vào
ăn trưa nhưng riêng món mực ngũ vị
hương này chắc chưa có khách mở
hàng nên quán ăn dứt khoát không
cho đổi, đổi rồi xui, suốt ngày thực
khách sẽ kêu món mực xào rồi trả
lại thì sao. Thế là lời qua tiếng lại,
khi bà tham tán lên tiếng, cả đám bồi
bàn, giữ xe, gia nhân, con chủ, em chủ,
cháu chủ... cùng nhào vô đánh hội
đồng. Ông tham tán thế cô phải van
xin không xong, đến khi thực khách ngồi
quanh đó can ngăn thì hai vợ chồng
ông mới chạy kịp ra ngoài kêu taxi
thoát thân. Bà vợ bị đánh,
tát, thoi, thục, thụi... đến bay cả
đôi bông tai, bầm tím cả phần ngực
và lưng, vùng cổ tê buốt nằm bệnh
viện bốn ngày vẫn còn choáng, chưa
tự đi lại được.
Chuyện đánh người dằn mặt
này đã mang sang công an phường, rồi
lên quận nhưng chưa có kết quả
vì còn đợi điều tra. Không biết
thực sự hai bên đúng sai thế nào.
Có điều quán ăn sừng sỏ tới nỗi
chỉ vì thực khách muốn đổi một
đĩa thức ăn mà dám a-lát-xô
đánh người dễ dàng như vậy chắc
chắn cũng có thế lực sau lưng,
đã thường xuyên ‘biết điều’
với chính quyền địa phương. Trường
hợp dân thường chìm xuồng ngay không
tăm tích. Thử xem kỳ này, chức tham
tán hơn hay tiền hơn ? Bồi thường
ít tiền thuốc men, viết bản kiểm điểm
rút kinh nghiệm (... cho lần đánh lộn sau,
nhớ chỉ thoi nhẹ vào mũi thôi nhé) rồi
cũng xong. Thực khách nhớ tên quán
cơm này, lỡ kêu món nào không
dùng được thì nộp đủ tiền
đứng lên, đừng lắm lời mà
có ngày... bể hàm, tét mí mắt,
trặc cổ... Mà thôi, nói chung khi cần bất
kỳ một loại giao dịch, dịch vụ nào,
dù mình bỏ tiền ra thì cũng nên nhớ
những luật bất thành văn trên,
‘Khách hàng là thượng đế’
là câu khẩu hiệu nhan nhản khắp nơi,
nhưng giống như mọi khẩu hiệu, nó chỉ
là... khẩu hiệu, tức là chỉ nêu
lên cho vui, còn khách hàng thì phải tự
biết... thân.
SAIGON CÔ NƯƠNG
(Sưu Tầm Liên Mạng chuyển)
