SU'U TÂ`M 19

Home | SUY NGÂM~ | SUY NGÂM~ [tt] | SUY NGÂM~ 1 | SUY NGÂM~ 2 | SUY NGÂM~ 3 | SUY NGÂM~ 4 | SUY NGÂM~ 5 | VA(N | VA(N [tt] | VA(N 1 | VA(N VUI | VA(N VUI [tt] | VA(N VUI 1 | VA(N VUI 2 | VA(N VUI 3 | VA(N VUI 4 | TA.P GHI | TA.P GHI [tt] | TA.P GHI 1 | TA.P GHI 2 | TA.P GHI 3 | TA.P GHI 4 | TA.P GHI 5 | TA.P GHI 6 | TA.P GHI 7 | TA.P GHI 8 | TA.P GHI 9 | TA.P GHI 10 | TA.P GHI 11 | TA.P GHI 12 | TA.P GHI 13 | TA.P GHI 14 | TA.P GHI 15 | TA.P GHI 16 | TA.P GHI 17 | TA.P GHI 18 | TA.P GHI 19 | TA.P GHI 20 | TA.P GHI 21 | TA.P GHI 22 | TA.P GHI 23 | TA.P GHI 24 | TA.P GHI 25 | TA.P GHI 26 | TA.P GHI 27 | TA.P GHI 28 | TA.P GHI 29 | TA.P GHI 30 | TA.P GHI 31 | TA.P GHI 32 | TA.P GHI 33 | TA.P GHI 34 | TA.P GHI 35 | TA.P GHI 36 | TA.P GHI 37 | TA.P GHI 38 | TA.P GHI 39 | LINKS | BÀI VIÊ'T | BÀI VIÊ'T [tt] | BÀI VIÊ'T 1 | BÀI VIÊ'T 2 | BÀI VIÊ'T 3 | BÀI VIÊ'T 4 | BÀI VIÊ'T 5 | BÀI VIÊ'T 6 | BÀI VIÊ'T 7 | BÀI VIÊ'T 8 | BÀI VIÊ'T 9 | CU'̉'I CHÚT CHO'I | THÚ VI. | CHÚ Ư | CHÚ Ư [tt] | CHUYÊ.N CO^? | CHUYÊ.N CÔ? [tt] | CHUYÊ.N CÔ? 1 | CHUYÊ.N CÔ? 2 | TÀI T̀NH | TÊ'U

TA.P GHI 16

 

 

Học để làm quan.

 

     Chuyện cũ đọc xong rồi .. tỉnh bơ th́: hoặc là chuyện sắp vứt vào sọt rác, hoặc là người sắp quy tiên (sắp toi). Cũ/mới xin không bàn đến; "người"/"ngợm" xin cũng miễn bàn. Song, chuyện cũ đọc xong mà .. giật ḿnh th́ chắc chắn là chuyện chưa thể vứt vào sọt rác, và người .. cũng chưa đến nỗi liệt vào hạng bỏ đi.

 

     Kẻ khoác lác há to mồm mà tắc tị. Bậc Thiền sư ngậm miệng mà thông suốt mọi điều. Kẻ dối trá suốt đời lo gào thét để nhồi sọ thiên hạ. Bậc Vạn thế Sư chỉ cần im lặng mà vẫn truyền được đạo lư cho đời ..

 

     Trên đây dẫn "Lời tựa" trong Luận Ngữ Tân Thư. Sau đây lại xin trích một phần của bộ sách đó:

 

     Khổng Tử rời nước Lỗ đến nước Vệ. Ngài cùng các học tṛ ở nhờ trong phủ quan đại phu nước Vệ là Cừ Viên. Người nước Vệ nghe tin, nhiều kẻ t́m đến khấn lễ với Cừ Viên, xin được làm học tṛ Khổng Tử. Cừ Viên hỏi:

     "Chẳng hay các người muốn học Phu Tử để làm ǵ?"

     Đám kia trả lời:

     "Chúng tôi học để làm quan".

     Cừ Viên bảo:

    "B́nh sinh ta nghe nói Phu Tử chỉ dạy làm người, chưa hề nghe nói Ngài dạy làm quan bao giờ. Phu Tử từng bôn ba khắp thiên hạ, cũng chưa gặp một người nào muốn học làm quan. Nay các người đ̣i hỏi một việc chưa hề có tiền lệ như thế, dẫu ta thân đứng ra nói, chắc ǵ Phu Tử đă nhận lời".

     Đám kia liền năn nỉ:

     "Ấy, chính v́ thế mà nước Vệ ta xưa nay luôn tự hào là một dân tộc độc nhất vô nhị. Ai ai cũng không thèm làm người, chỉ nhăm nhăm muốn làm quan. Chúng tôi vẫn biết Khổng Phu Tử khi làm quan cũng không được bề trên tín nhiệm cho lắm. Chẳng qua là dao sắc không gọt được chuôi đấy thôi. Song làm thầy th́ lừng lẫy thiên hạ. Phu Tử dạy vua c̣n được, huống hồ chỉ dạy làm quan. Ngài cứ đứng ra nói hộ chúng tôi. Biết đâu Phu Tử sẽ chẳng v́ nể ngài mà nhận lời. Sau này chúng tôi học xong sẽ ra làm quan, kiếm được bổng lộc, phú quư, nhất định không quên ơn ngài".

 

     Cừ Viên bất đắc dĩ phải vào gặp Khổng Tử, nói lại yêu cầu của bọn người nước Vệ kia, đề nghị Khổng Tử hăy v́ họ mà mở lớp dạy làm quan. Quả nhiên Khổng Tử vừa nghe nói đă vội đưa hai tay lên bịt chặt tai lại, lắc đầu ra hiệu từ chối. Đến lượt Cừ Viên phải năn nỉ:

    "Làm người với làm quan th́ có ǵ phân biệt? Vậy th́ dạy làm người với dạy làm quan chắc cũng không khác nhau là mấy. Thiết tưởng với kiến thức của Phu Tử, việc đó cũng chẳng khó khăn ǵ. Hay là Phu Tử cứ thử dạy họ một phen xem sao".

     Khổng Tử nhă nhặn bảo:

     "Khâu này xưa nay chỉ dạy làm người. Tuy chẳng lạ ǵ việc làm quan. Song làm người với làm quan là hai việc khác nhau xa lắm, không thể ví với nhau được. V́ thế, dạy làm người tất có chỗ khác với dạy làm quan. Đó là điều mà một kẻ làm thầy như Khâu này không thể tùy tiện bạ đâu hay đấy được".

     Cừ Viên hỏi:

     "Khác ở chỗ nào?"

     Khổng Tử bảo:

     "Dạy làm người mà không đến nơi đến chốn th́ học tṛ khó có thể thành người. Song dạy làm quan th́ chả cần đến nơi đến chốn mà học tṛ vẫn có thể thành quan. Đó là chỗ khác nhau căn bản. Từ xưa tới nay vẫn vậy".

     Cừ Viên lại hỏi:

     "Thế từ nay về sau th́ thế nào?"

     Khổng Tử bảo:

    "Càng những đời sau càng như vậy. Thiên hạ rồi sẽ đến lúc, khối kẻ chẳng cần học hành ǵ, hoặc học giả vờ, mà vẫn có thể làm quan, thậm chí làm quan to, rất to .."

     Cừ Viên nghe nói th́ trợn mắt tỏ vẻ không tin. Thế rồi chợt nghĩ ra điều ǵ, bèn nhân đó mà năn nỉ:

     "Đă vậy Phu Tử cứ nhận lời dạy họ đi. Đằng nào cũng thế rồi. Họ có học đến nơi đến chốn hay không th́ cũng thế thôi, Phu Tử xem ra chả mất ǵ .."

     Lúc bấy giờ đang có Tử Lộ đứng bên cạnh. Tử Lộ thấy thế cũng lên tiếng:

     "Nước Vệ vô đạo đă bảy tám chục năm nay. Kẻ sĩ rặt một lũ hèn hạ, đội đít đội trôn chính trị, đă tham lam như chó, lại kiêu ngạo, càn rỡ. Kẻ làm dân v́ bị tuyên truyền, nhồi sọ từ tấm bé thành ra mê muội, suốt đời chỉ biết tin theo những sự dối trá. Nay quan đại phu đă có ư như vậy, âu cũng là một cơ hội để Phu Tử chứng tỏ cái đạo lư của ḿnh. Nếu không thế, chẳng lẽ người quân tử lại có thể khoanh tay ngồi nh́n lũ vô đạo hoành hành hay sao?"

     Khổng Tử bảo:

     "Ta không phải không biết đến điều đó. Song chính trị nước Vệ bây giờ sở dĩ tồn tại là nhờ bám vào một thứ học thuyết lưu manh. Vua quan nước Vệ v́ thế sợ đạo lư như kẻ cướp sợ người ngay. Ta nương thân ở đây cũng đă là một cái gai trong mắt họ rồi. Nay lại c̣n đem đạo lư ra dạy nữa, th́ có khác ǵ mắng vào mặt họ. Họ ngán ǵ mà không sai quân đến bắt ta, khoá miệng ta lại .. Nếu không th́ cũng vu vạ cho ta, đặt điều bôi xấu ta, hoặc thuê du côn ném đất ném đá vào nhà ta .. Không khéo vạ lây cả đến quan đại phu đây th́ làm thế nào?"

     Tử Lộ vẫn cố thuyết phục:

     "Không đi đường thẳng th́ đi đường ṿng, không giảng trực tiếp th́ giảng xa xôi. Phu Tử cứ nhận lời đi, rồi t́m cách nào đó mà dạy cho họ. Miễn sao những kẻ cầm quyền không có cớ ǵ để bắt lỗi Phu Tử là được rồi".

     Khổng Tử phần v́ nghe Tử Lộ thuyết đến thế th́ cũng động ḷng quân tử, phần v́ nể Cừ Viên quá, bèn nhận lời. Cừ Viên cả mừng, liền ra tuyển được ngay một trăm kẻ hăng hái. Lập tức sai chuẩn bị một pḥng thật lớn, kê đủ trăm chiếc ghế rồi định ngày khai giảng.

 

     Trước hôm khai giảng, Khổng Tử thân đến xem xét. Ngài chê pḥng lớn quá, lăng phí. Chỉ yêu cầu dọn cho một pḥng bé bằng nửa, kê vừa đúng 50 chiếc ghế thôi. Cừ Viên cứ phải nhất nhất làm theo mà không hiểu ư Khổng Tử định dạy bằng cách nào.

     Đúng ngày khai giảng, 100 kẻ xin học tề tựu đông đủ. Khổng Tử thong thả đi đến, dẫn theo cả Tử Lộ. Ngài ghé tai Tử Lộ bảo cứ như thế, như thế... Tử Lộ bèn cầm danh sách, đọc từ trên xuống dưới, lần lượt 50 người vào ngồi kín các ghế. Tử Lộ tiếp tục gọi kẻ tiếp theo. Thấy thế, 50 kẻ c̣n lại thắc mắc:

     "Ghế đă hết rồi. Vậy mà thầy cứ gọi tiếp th́ chúng tôi ngồi vào chỗ nào?"

     Tử Lộ bèn trỏ vào 50 kẻ đang yên vị trong pḥng bảo:

     "Chẳng phải VAI họ vẫn c̣n trống đấy là ǵ?"

     Năm mươi kẻ c̣n lại hiểu ngay ra thấy khoái quá, lập tức nối nhau chen vào, cứ thế lần lượt trèo lên vai những kẻ vào trước. Rốt cuộc, cả trăm người đều có chỗ ngồi.

     Yên vị xong đâu đấy, Khổng Tử khoan thai bước lên bục, ngồi xếp bằng tṛn, nhắm mắt lại rồi ung dung .. đánh một giấc. Phía dưới, những học tṛ phải cơng trên vai kẻ khác lúc đầu v́ hăng hái nên chưa cảm thấy ǵ. Song càng về sau càng thấy nặng, như phải đeo trên cổ một khối đá ngàn cân. Dần dần không thể chịu nổi, người nào người nấy mặt mũi đỏ gay, sùi cả bọt mép, xương sống như muốn rời ra, hai vai tê dại. Những kẻ ấy muốn gào lên mà không dám, sợ thầy quở, đành cứ phải è cổ chịu đựng. Thế rồi cũng đến lúc sức lực có hạn, không giữ lễ nổi nữa, lần lượt từng người, từng người một gục xuống, làm cho những kẻ ngồi trên cũng ngă giúi ngă giụi, va vào nhau bươu đầu mẻ trán. Cả năm chục chiếc ghế găy đổ liểng xiểng. Lớp học biến thành một đống người, ghế ngổn ngang.

 

     Bấy giờ Tử Lộ mới vào. Thầy ra lệnh cho những kẻ ngồi trên đổi chỗ cho kẻ ngồi dưới, kẻ ngồi dưới lại trèo lên trên, rồi sắp xếp lại trật tự, tiếp tục chờ nghe giảng. Phía trên bục, Khổng Phu Tử vẫn ngưng thần nhập định, dường như c̣n lâu Ngài mới ra khỏi giấc nồng.

 

     Chẳng mấy chốc th́ t́nh trạng lại diễn ra y như trước, lại ngă giúi ngă giụi, ghế ghiếc lại đổ liểng xiểng. Lớp học một lần nữa biến thành đống người ghế lộn xộn. Bấy giờ Khổng Tử mới từ từ mở mắt ra. Ngài đứng dậy, rũ mạnh tay áo một cái, đoạn quay người bước ra cửa đi thẳng một mạch. Kết quả suốt cả buổi, Ngài im thin thít, không hề hé răng lấy nửa tiếng.

 

     Cừ Viên thấy Khổng Tử đă trở về pḥng, liền chạy đến hỏi:

     "Bài giảng hôm nay thế nào?"

     Khổng Tử bảo:

     "Xong rồi".

     Cừ Viên trợn mắt kinh ngạc:

     "Chẳng lẽ học làm quan .. nhanh đến thế hay sao?"

     Khổng Tử bảo:

    "Làm quan cốt ở chỗ phải biết thế nào là kẻ làm dân. Nay chỉ trong ṿng một buổi, họ đă tự cho nhau nếm mùi của kẻ làm làm dân rồi. Khâu này cần ǵ phải giảng thêm câu nào nữa ".

 

    

TRÍCH Luận Ngữ Tân Thư

 

(Thanhabc sưu tầm, TranCongBinh & Liêng Hương chuyển)

 

 

website counter