Nhà Tu và nhà Tù
(TRẦN
NGỌC BẢO)
Có hai thứ tự do trong cuộc
đời này: tự do thỏa măn các dục vọng và tự
do thoát khỏi những dục vọng.
Nền văn hóa phương
Tây hiện đại chỉ công nhận loại tự do
đầu tiên, tự do thỏa măn dục vọng. Và nó tôn
thờ loại tự do ấy bằng cách đưa lên
trang đầu các bản hiến pháp và tuyên ngôn nhân quyền.
Người ta có thể nói rằng tín điều căn bản
của hầu hết các nền dân chủ phương Tây
là cố hết sức bảo
vệ quyền tự do thỏa măn mọi dục vọng
của con người. Nhưng điều đáng chú ư là
trong những đất nước như thế người
ta không cảm thấy tự do cho lắm.
Loại tự do thứ hai là
tự do thoát khỏi dục vọng, chỉ được
ca ngợi trong một vài cộng đồng tôn giáo .Ở
đó người ta ca ngợi sự bằng ḷng, b́nh an, giải
thoát. Điều đáng chú ư là ở những nơi thanh bần
như thế, như ở tu viện của chúng tôi,
người ta cảm thấy tự do.
Các bạn mong muốn thứ
tự do nào?
Một hôm có hai vị sư
người Thái được mời thọ trai ở nhà
một cư sĩ. Trong pḥng khách nơi họ được
mời vào và ngồi chờ có một bể nuôi nhiều loại
cá. Vị sư nhỏ tuổi hơn tỏ ư không bằng
ḷng v́ việc nuôi cá trong bể là không hợp với giáo lư
từ bi của Phật giáo. Việc ấy cũng giống
như nhốt cá vào tù vậy. Lũ cá đă làm ǵ đáng phải
bị giam giữ trong một nhà tù bằng kính như vậy?
Chúng cần được tự do bơi lội trong ḍng
sông hay ao hồ tùy thích. Tuy nhiên, vị sư thứ hai không
đồng ư. Vị ấy lư giải rằng, quả là những
con cá ấy không được tự do theo đuổi sở
thích riêng của chúng, nhưng sống trong bể th́ chúng
thoát khỏi nhiều mối nguy cơ. Rồi vị ấy
liệt kê ra các loại tự do ấy như thế này:
1-Có bao giờ quí vị thấy
người đi câu buông câu trong một bể cá trong nhà?
Chưa! Vậy th́ tự do đầu tiên mà những con cá
kia có được là không bị người đi câu
đe dọa. Hăy tưởng tượng hoàn cảnh của
cá trong tự nhiên. Khi chúng thấy một con sâu béo mập
hay một con ruồi ngon lành chúng không thể biết chắc
là đớp mồi có an toàn hay không. Chắc chắn là
chúng đă từng trông thấy bà con hay bạn bè nuốt một
con sâu trông ngon lành rồi đột nhiên biến mất khỏi
cuộc đời của chúng vĩnh viễn. Đối
với một con cá trong tự nhiên, việc ăn chất
chứa nhiều nỗi hiểm nguy và thường kết
thúc một cách bi thảm. Bữa ăn đem đến
tai họa. Ắt hẳn con cá nào cũng bị chứng khó
tiêu măn tính do luôn luôn lo lắng, và con nào bị bệnh thần
kinh hoang tưởng chắc là nhịn đói tới chết
luôn. Cá trong tự nhiên có thể bị mắc bệnh tâm thần
hết. C̣n cá trong bể được tự do khỏi mối
hiểm nguy này.
2. Cá trong tự nhiên thường
lo bị cá lớn nuốt. Thời buổi này ở nhiều
sông, lội ngược ḍng vào ban đêm ắt hẳn không
c̣n an toàn như trước! Thế nhưng không có người
nuôi nào lại thả những con cá lớn vào để
ăn những con cá ḿnh nuôi. Vậy th́ những con cá trong bể
thoát khỏi mối hiểm nguy bị cá lớn ăn thịt.
3. Trong tự nhiên, có những
lúc cá có thể không t́m được thức ăn. C̣n cá
trong bể th́ như thử sống gần một nhà hàng vậy.
Cứ ngày hai lần, bữa ăn đầy đủ chất
dinh dưỡng được giao đến tận
nơi, c̣n hơn là đặt mua bánh pizza giao tại nhà vậy
v́ không phải trả tiền. Cho nên những con cá trong bể
không bị cái đói đe dọa.
4. Khi bốn mùa thay đổi,
sông hồ phải chịu những nhiệt độ khắc
nghiệt. Vào mùa đông th́ lạnh buốt, có thể bị
băng tuyết che phủ. Vào mùa hè có thể rất nóng, thậm
chí là nước bị cạn khô. C̣n cá trong hồ th́ cứ
như ở trong pḥng có máy điều ḥa hai chiều. Nhiệt
độ trong bể luôn được giữ không thay
đổi và dễ chịu suốt ngày, quanh năm suốt
tháng. Như thế, con cá trong bể có được tự
do thoát khỏi thời tiết nóng lạnh thất thường.
5. Trong tự nhiên, khi cá bị
bệnh, chẳng có ai săn sóc, điều trị. C̣n cá
trong bể th́ được
bảo hiểm y tế. Khi có ốm đau, chủ nhà liền
mời thầy thuốc đến khám bệnh, mà cũng
không cần phải đi bệnh viện nữa. Như thế
con cá trong bể được tự do khỏi mối
nguy cơ không có bảo hiểm y tế.
Vị sư lớn tóm tắt
lại lập luận của ḿnh. Làm thân cá trong bể
được hưởng nhiều thuận lợi. Quả
thật là chúng không được tự do theo đuổi
các sở thích của ḿnh và bơi đi đây đi đó,
nhưng chúng thoát khỏi nhiều mối hiểm nguy và nỗi
khó chịu.
Vị sư lớn tiếp tục
giải thích rằng đời sống của những
người sống cuộc đời đạo hạnh
cũng như thế. Quả thật là họ không
được tự do theo đuổi những dục vọng
và thỏa măn những mong muốn này nọ, nhưng họ
thoát khỏi nhiều mối hiểm nguy và nhiều điều
khó chịu.
C̣n bạn muốn thứ tự do nào?
THẾ GIỚI TỰ DO
Một hôm, một vị
sư ở tu viện của chúng tôi được thỉnh
đi dạy thiền ở trong một nhà tù mới gầnPerth,
nơi mà t́nh h́nh an ninh được kiểm soát hết sức
chặt chẽ. Một nhóm tù nhân đă trở nên quen biết
và kính trọng thầy ấy. Vào cuối một thời
pháp thoại, họ bắt đầu hỏi thầy về
nếp sống hằng ngày trong một tu viện Phật
giáo.
Thầy trả lời: "Buổi
sáng chúng tôi thức dậy lúc 4 giờ. Đôi khi cũng lạnh
lắm v́ pḥng chúng tôi không có máy sưởi. Chúng tôi ăn mỗi
ngày một bữa, tất cả thức ăn đều
bỏ chung vào một b́nh bát. Vào buổi chiều và tối
chúng tôi không ăn. Dĩ nhiên là cũng không có chuyện sex
hoặc rượu chè. Chúng tôi cũng không có vô tuyến
truyền h́nh, truyền thanh, hay âm nhạc. Chúng tôi không bao
giờ xem phim, mà cũng không chơi thể thao. Chúng tôi nói
ít, làm việc nhiều, và dành thời gian rảnh ngồi tọa
thiền, theo dơi hơi thở. Chúng tôi ngủ trên sàn nhà".
Những người tù tỏ
ra hết sức ngạc nhiên về sự kham khổ của
nếp sống tu hành. So sánh với tu viện, th́ nhà tù hết
sức nghiêm nhặt này trở thành một khách sạn
năm sao. Quả thật, một người tù đă quá
thương cảm hoàn cảnh thanh bần của vị
sư đồng môn của tôi đến độ quên khuấy
là ḿnh đang ở đâu và anh ta chợt nói, "Sống
trong tu viện cực khổ quá. Hay thầy đến ở
đây với chúng con đi!"
Mọi người trong pḥng
ai cũng bật cười. Tôi cũng bật cười
khi nghe thầy ấy kể lại câu chuyện. Rồi tôi
bắt đầu suy nghĩ:
Quả thật tu viện của
tôi kham khổ hơn cả nhà tù khắc nghiệt nhất,
tuy nhiên nhiều người tự nguyện đến
đây và họ cảm thấy hạnh phúc. Trong khi đó,
nhiều người lại muốn thoát khỏi nhà giam
kia, và không cảm thấy hạnh phúc ở đó. Tại
sao như thế?
Bởi v́ các thầy muốn sống
ở tu viện, c̣n phạm nhân th́ không muốn ở tù. Sự
khác nhau là ở chỗ đó.
Bất cứ nơi nào mà bạn
không muốn ở th́ dù cho có tiện nghi đến đâu
chăng nữa, đối với bạn, nó cũng là một
nhà tù. Đây là ư nghĩa thật sự của chữ "tù".
Nếu bạn đang làm một công việc mà ḿnh không thích
th́ bạn cũng đang ở tù. Nếu bạn đang có
một mối quan hệ mà ḿnh không mong muốn th́ các bạn
cũng đang ở tù. Nếu các bạn đang ở trong
một thân thể ốm đau bệnh hoạn mà bạn
không muốn th́ thân thể ấy cũng là một nhà tù
đối với bạn. Nhà
tù là bất cứ một hoàn cảnh nào mà bạn không muốn mà lại dính mắc vào.
Vậy th́ làm thế nào chúng ta
có thể thoát khỏi các nhà tù của cuộc đời?
Dễ thôi. Hăy thay đổi
quan niệm về hoàn cảnh mà bạn đang sống. Thậm
chí là ở ngay nhà tù San Quentin, hay thua một chút là ở tu
viện của chúng tôi đi, mà bạn thấy muốn
sống
ở đó th́ nơi ấy không c̣n là một nhà tù đối
với bạn nữa.
Bằng cách thay đổi quan
niệm về công việc, về mối quan hệ, về
thân thể ốm đau, bằng cách chấp nhận hoàn cảnh
thay v́ không ưa muốn, th́ nó không c̣n là một nhà tù nữa.
Khi các bạn bằng ḷng th́ các bạn
được tự do.
Trần Ngọc Bảo
(Diễm Kiều sưu tầm và
chuyển)