SU'U TÂ`M 19

Home | SUY NGÂM~ | SUY NGÂM~ [tt] | SUY NGÂM~ 1 | SUY NGÂM~ 2 | SUY NGÂM~ 3 | SUY NGÂM~ 4 | SUY NGÂM~ 5 | VA(N | VA(N [tt] | VA(N 1 | VA(N VUI | VA(N VUI [tt] | VA(N VUI 1 | VA(N VUI 2 | VA(N VUI 3 | VA(N VUI 4 | TA.P GHI | TA.P GHI [tt] | TA.P GHI 1 | TA.P GHI 2 | TA.P GHI 3 | TA.P GHI 4 | TA.P GHI 5 | TA.P GHI 6 | TA.P GHI 7 | TA.P GHI 8 | TA.P GHI 9 | TA.P GHI 10 | TA.P GHI 11 | TA.P GHI 12 | TA.P GHI 13 | TA.P GHI 14 | TA.P GHI 15 | TA.P GHI 16 | TA.P GHI 17 | TA.P GHI 18 | TA.P GHI 19 | TA.P GHI 20 | TA.P GHI 21 | TA.P GHI 22 | TA.P GHI 23 | TA.P GHI 24 | TA.P GHI 25 | TA.P GHI 26 | TA.P GHI 27 | TA.P GHI 28 | TA.P GHI 29 | TA.P GHI 30 | TA.P GHI 31 | TA.P GHI 32 | TA.P GHI 33 | TA.P GHI 34 | TA.P GHI 35 | TA.P GHI 36 | TA.P GHI 37 | TA.P GHI 38 | TA.P GHI 39 | LINKS | BÀI VIÊ'T | BÀI VIÊ'T [tt] | BÀI VIÊ'T 1 | BÀI VIÊ'T 2 | BÀI VIÊ'T 3 | BÀI VIÊ'T 4 | BÀI VIÊ'T 5 | BÀI VIÊ'T 6 | BÀI VIÊ'T 7 | BÀI VIÊ'T 8 | BÀI VIÊ'T 9 | CU'̉'I CHÚT CHO'I | THÚ VI. | CHÚ Ư | CHÚ Ư [tt] | CHUYÊ.N CO^? | CHUYÊ.N CÔ? [tt] | CHUYÊ.N CÔ? 1 | CHUYÊ.N CÔ? 2 | TÀI T̀NH | TÊ'U

TA.P GHI 22

 

"Chiều chiều" - nỗi nhớ trong ca dao

(Cao Vĩ Nhánh)

 

 

Ngọt ngào dân ca.

Liên quan đến buổi chiều, ca dao có nhiều cấu trúc phổ biến như: chiều chiều, chiều hôm, chiều nay...

 

"Chiều" là khoảng thời gian gần tối, trước khi bóng hoàng hôn đổ xuống, mang trạng thái tĩnh, hay gợi buồn. Đây là thời gian rảnh rỗi nhất trong ngày, là thời điểm của gặp gỡ, đoàn tụ, trở về (con chim dáo dác bay về tổ, thủy triều cũng vội vă về với biển, con người cũng trở về với mái ấm, chỗ dựa của ḷng ḿnh là t́nh yêu và t́nh cảm gia đ́nh). Ấy vậy mà vào thời điểm ấy, các chàng trai, cô gái cô đơn xa cách người thương, c̣n người phụ nữ lấy chồng xa quê th́ bơ vơ nơi đất khách quê người. V́ vậy khi câu hát của họ vang lên là cả một khoảng trời nhớ thương nhức buốt, là những khoảng trống vô h́nh, là những lời tâm sự thiết tha chân t́nh.

Đây là lời của cô con gái nhớ mẹ:

Chiều chiều ra đứng ngơ sau

Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều

Chiều chiều! Nốt nhạc đă dạo đầu cho một môtíp gợi buồn. Đằng sau nốt nhạc ấy hiện lên chân dung một cô gái với một nỗi buồn khắc khoải. Nỗi buồn của một cô gái mới về nhà chồng c̣n lạ lẫm chưa quen, trong ḷng cồn cào bao nỗi nhớ về gia đ́nh, cha mẹ và những kỷ niệm đẹp. Thế là chiều nào cũng vậy, cô lén  ra ngơ  sau nhà, nơi ít người lại qua, ít ai để ư, ở đó cô có thể tránh mọi con mắt ḍ xét để thả hồn qua những nỗi nhớ, để "trông về quê mẹ". Mà có xa xôi ǵ cho cam. Có khi chỉ cách có một quăng đồng mà hóa ngàn dặm tít mù, bởi một lẽ thời phong kiến người con gái có chồng là đóng khung cuộc đời ḿnh ở nhà chồng.

Bài ca dao mở ra là "chiều chiều" khép lại là "chín chiều" như đóng chặt tất cả những con đường mà cô có thể về với mẹ. Thật xót xa cho thân phận những người phụ nữ thời phong kiến.

 

Ở một lời ca khác nỗi nhớ đă trở thành nỗi đau tột cùng khi người con gái chạm vào màn sương của sự mất mát:

Chiều chiều xách giỏ hái rau

Ngó lên mả mẹ ruột đau như dần

H́nh ảnh người mẹ đă tan vào khói sương của hoài niệm. Chỉ c̣n lại trong trái tim người con gái xa quê một nỗi đau không bao giờ lành lặn. Nỗi đau ấy lại tiếp tục cộng hưởng ở những thế hệ bạn đọc mai sau.

 

C̣n dưới đây là nỗi nhớ của những người yêu nhau:

- Nhớ người quân tử:

Chiều chiều lại nhớ chiều chiều

Nhớ người quân tử khăn điều vắt vai

Chiều chiều đă trở thành điểm hẹn của nỗi nhớ, điệp khúc của sự chờ đợi. "Người quân tử" - địa chỉ của nỗi nhớ ấy vừa gần gũi vừa xa xôi, vừa thực vừa mộng, vừa là một chàng trai cụ thể vừa là một chàng trai trong tâm tưởng, tưởng tượng.

 

- Nhớ câu ân t́nh:

Chiều chiều mang giỏ hái dâu

Hái dâu không hái hái câu ân t́nh

Nỗi nhớ và t́nh yêu của một cô thôn nữ hái dâu nào đó sao mà thiết tha đằm thắm đến vậy. Có thật chăng khi yêu đầu óc con người ta mụ mị đi, hay thẫn thờ và hay xao lăng công việc? Lời ca như thủ thỉ thù th́, mộc mạc, chân chất diễn tả cái t́nh thật thà sâu nặng của cô gái hái dâu.

 

Chiều chiều là thời điểm diễn xướng chủ yếu của ca dao dân ca trữ t́nh. Câu ḥ câu hát vang lên trên ḍng kinh, cây đa, bến nước, sân đ́nh .. nhiều nhất vào thời điểm ấy. Đây cũng là thời điểm phần tự do về cuộc sống bên trong con người bộc lộ rơ nhất.

 

Các chàng trai mạnh dạn bày tỏ tâm tư t́nh cảm của ḿnh:

Chiều chiều ra đứng bờ ao

Nước kia không khát, khát khao duyên nàng

Hoặc:

Chiều chiều ra đứng bờ biền

Nhện giăng tơ đóng cảm phiền thương em.

Rồi các chàng tán tỉnh trêu ghẹo:

Chiều chiều văn cảnh vườn đào

Hỏi thăm hoa lư rơi vào tay ai?

Hay:

Chiều chiều vịt lội bàu sen

Để anh lên xuống làm quen ít ngày

 

Dường như bao giờ các chàng cũng mạnh dạn hơn, chủ động hơn trong việc tỏ t́nh. Nhưng đôi lúc sự táo bạo của "phe tóc dài" cũng đâu thua kém ǵ "phái mày râu".

Chiều chiều ra đứng cổng làng

Nghe trống băi tràng em chạy đón anh

Và:

Chiều chiều vịt lội sang sông

Trời gầm đá nẻ thiếp không bỏ chàng

Qua đó chúng ta thấy t́nh cảm của các nàng sôi nổi, quyết liệt và cũng thật đằm thắm dịu dàng đầy nữ tính.

 

Đa số những câu có môtíp chiều chiều người ta sáng tác ra để gửi gấm nỗi nhớ, niềm thương, nghiêng hẳn về mặt t́nh cảm. Song bên cạnh đó cũng có một số câu nghiêng về phần  lư trí nhiều hơn, những câu ấy mang đậm chất triết lư:

Chiều chiều bóng bổ qua cầu

Con ong say v́ mật, con bướm sầu v́ hoa

Hay:

Chiều chiều âu lại lo âu

Kén ươm thành nhiễu, đá lâu thành vàng.

Mỗi sự vật, hiện tượng đều tuân theo một quy luật vận động nhất định. Và thời gian chính là chiếc ch́a khóa vàng giúp người ta nhận ra giá trị đích thực của con người, của cuộc đời.

 

Vốn dĩ buổi chiều đă tạo cho người ta cảm giác buồn. Thế mà ở đây âm "iêu" trong tiếng "chiều" được lặp lại làm cho nỗi buồn như nhân đôi. Rồi việc sử dụng thanh bằng cũng tạo ra một âm điệu buồn cho lời ca.

 

"Chiều chiều" chẳng gọi tên một buổi chiều cụ thể nào mà nó là một khái niệm mơ hồ chung chung cho tất cả  những buổi chiều có cùng một tâm trạng một cảm xúc. Nó gợi lên trong ta một cái ǵ ngưng đọng, như lặp lại và không có sự thay đổi. Có phải chính cái âm hưởng d́u dịu nhè nhẹ, buồn buồn của nó mà tác giả dân gian đă dùng để phổ nhạc cho những bài hát ru:

Chiều chiều lại nhớ chiều chiều

Tay bưng cái rổ tay d́u con thơ

 

Môtíp bài hát ru phổ biến nhất là "chiều chiều lại nhớ chiều chiều". Chữ "chiều" được láy lại nhiều lần, tạo ra một âm điệu đặc biệt dễ ru ngủ ḷng người.

Trong hát ru như có một thế giới đặc biệt. Đó là thế giới dành cho trẻ, của trẻ. Đó là thế giới của thực vật, nhiều nhất là động vật. Ở đó cái mà con người làm, loài vật cũng làm:

Chiều chiều con quạ lợp nhà

Con cu chẻ lạt con gà đưa tranh

Chèo bẻo nấu cơm nấu canh

Ch́a vôi đi chợ mua hành về nêm.

Nhưng hát ru đâu phải chỉ để hát ru, qua lời hát người ta muốn giăi bày tâm sự thầm kín trong ḷng. Hát để trẻ ngủ c̣n ḿnh thức, một ḿnh ḿnh đối diện với chính ḿnh:

Chiều chiều b́m bịp giao canh

Trống chùa đă đánh sao anh chưa về?

 

Cũng như không gian, thời gian là một phạm trù có ư nghĩa đặc biệt đối với nhận thức và t́nh cảm con người. Trong ca dao chúng ta bắt gặp rất nhiều môtíp về thời gian, nhất là thời gian "chiều chiều". Đó là một môtíp chứa đựng rất nhiều thú vị nhưng cũng c̣n nhiều ẩn số chờ đợi chúng ta tiếp tục khám phá và t́m hiểu.

 

 

CAO VĨ NHÁNH

- Phú Yên -

 

(Huon Doan sưu tầm và chuyển)

 

website counter