Lan
Man Chuyện Thơ
(Hà
Thúc Sinh)
Có lẽ trên đời
này không gì sướng bằng một người
làm thơ in được tập thơ đầu tay.
Cảm giác sung sướng ấy chắc không
khác nhau nhiều lắm giữa một thi sĩ trẻ
chưa thành danh hay một ngòi bút lão luyện
đã bước vào cái thập niên
có thể là cuối cùng của một đời
người. Và có lẽ cũng chẳng ai
hào sảng hơn các thi sĩ khi in được
tập thơ đầu tay ấy.
Ôi thôi họ ký tặng
kể chi. Còn nhớ cách nay 36 năm, khi HÐHQ
ngoài Trung vào nhờ người viết trực
tiếp đứng ra lo việc ấn hành thi tập
“Chiến Tranh Việt Nam và Tôi” cho Nguyễn
Bắc Sơn, vì gần nhà, gia đình lại
có sự quen biết qua lại với cha Lãm, với
ông Ngọc quản lý, người viết đem
tập thơ sang in ở nhà in của nhật
báo Xây Dựng trong đường Thánh Mẫu.
Khi nhìn cái maquette, ông Ngọc có ý
quan ngại hỏi rằng: “Các anh in thơ
bià ruột cầu kỳ thế này thì đời
nào lấy được vốn về.” Nguyễn
Bắc Sơn đứng sau lưng cất cái giọng
Phan Thiết nói ngay: “Ý anh bác ơi, in
thơ để tặng chớ ai in thơ để
bán bao giờ!” Tập thơ “in để tặng”
ấy thất bại não nề về tài
chính cho nhà xuất bản Ðồng Dao dù mấy
chục năm sau nó được ngợi ca như một
kỳ thư của thời chiến tranh VN. Ngay Võ Phiến
khi ngoài bảy mươi mới ấn hành
được một thi tập, và hiển nhiên
ông đâu có bán, chỉ để đắc
ý ký tặng văn thi hữu. Nhưng khác với
thơ Nguyễn Bắc Sơn được người
cùng thời lẫn người lớp sau ái mộ,
thơ Võ Phiến không tệ, nhưng rõ
ràng nó không được tiếp
đón nồng nhiệt bởi giới trẻ. Khi
còn sống gần nhau ở Nam Calif., có lần
ông ghé tệ xá uống trà và than rằng:
“Tôi có tặng cho X (một người viết
phê bình trẻ bên Úc) một cuốn,
và cậu ấy có thư cho tôi bảo rằng
‘cháu đã nhận được tập
thơ của bác và đã đọc,
nhưng nếu chọn cháu chỉ có thể chọn
được cái tựa tập thơ
thôi.’”
Như thế, thơ ngày nay,
nói không sợ thậm xưng, quả đã
rẻ rúng lắm. Nó chẳng những rẻ với
giới bán sách mà rẻ với cả
báo giới, với cả những nhà phê
bình. Xin cứ để ý mà xem. Ở
các nhật báo, tuần báo ... thơ lai cảo
thường được dùng để trám những
khoảng trống. Nó đứng ngang hàng với
những cái khung chia vui chia buồn; thảm hơn,
có khi nó được dùng như một
cái vignette trám vào bên dưới mấy
cái quảng cáo “Nhiều em mới về
...” vân vân và vân vân. Trừ những
tạp chí có tính văn học nghệ thuật
hẳn hòi thì không nói, kỳ dư
thơ ngày nay mang cái số phận hẩm hiu giống
đám lưu dân không ai muốn chứa chấp.
Sở dĩ người viết tự nhiên viết về
thơ một cách khá chua chát như thế
là vì mới đây có một người
bạn từ VN viết thư qua nhờ tìm mua
giúp cho anh một số thơ của những thi sĩ
tị nạn tại Mỹ. Càng nhiều càng tốt.
Nội dung lá thư cho biết bạn ta lại
đang lăm le trở thành một nhà phê
bình đây. Nhưng chiều bạn, nhiều dịp
đi qua những thành phố lớn đông
người Việt như quận Cam, San Jose, San Diego,
Houston, Virginia ... hễ thấy có tiệm sách Việt
ngữ là lại tạt vào lục tìm cho bạn
được tí nào hay tí nấy. Thế
mà kết quả chẳng có là bao. Có lần
hỏi một bà chủ tiệm sách quen ở quận
Cam về thi tập của một nhà thơ mới nổi
tiếng thì bà lắc đầu nói rằng
“Chưa nghe thấy tên bao giờ”. Giở ngay
một tạp chí loại văn học nghệ thuật
đang bày bán trên quầy chìa cho bà
ấy xem trang điểm sách có kèm quảng
cáo về một thi tập đang được to
tiếng tán tụng trên thi đàn, có
hàng chữ “Tìm mua nơi các tiệm
sách Việt ngữ trên khắp thế giới,”
thì bà cười bảo: “Bộ nói
dóc bị đánh thuế hay sao hả ông?
Ông biết mà, tôi bán sách chỗ
này đến nay đã gần 30 năm, nói
thật với ông tôi chưa nghe cái tên
ông này bao giờ; mà có nghe chăng nữa,
tiệm bằng cái lỗ mũi thế này
đào đâu ra chỗ bày bán mấy
cái thơ thơ thẩn thẩn ấy.”
Nghe xong mà thấy choáng
váng mặt mày. Nhớ lại thời tiền 75.
Chiến tranh như thế, máu đổ xương
rơi như thế, những tiệm sách từ Sài Gòn xuống tới
các tỉnh lỵ chật hẹp như thế,
nhưng người yêu thơ vẫn có thể
ghé qua tìm được rất nhiều loại
thơ của nhiều loại thi sĩ. Thơ ta, thơ
tây, thơ tàu, thơ nhật, thơ tiền chiến,
thơ thời chiến, thơ tình, thơ thiền,
thơ cay chua mặn ngọt, nói tóm thơ
gì cũng có. Ngày nay thơ không còn
chỗ dung thân. Và phải chăng vì thế
rất nhiều thi sĩ đã thôi không
còn làm thơ và một ngày kia ở
đất người họ sẽ nằm xuống
như một người ... thợ (ở một
ngành nghề nào đó) thay vì giấc mộng
ban đầu ước sao ngày trăm tuổi
mình sẽ nằm xuống như một người
thơ được yêu mến như Ðinh Hùng
từng mơ ước:
Khi anh
chết các em về đây nhé
Về
quanh anh và xoã tóc bên mồ ...
Thơ và thi sĩ ngày nay
như đều lọt vào những âm mưu hủy
diệt non. Những người tri kỷ của nó
thì lần lượt đã qua đời.
Hãy xem như ông Khai Trí. Gặp nhau trước
khi ở tù ông thao thao nói về việc in
thơ; gặp nhau trong tù ông tiếp tục thao
thao nói về chuyện in thơ; gặp lại nhau
bên Mỹ ông in thơ thật. Mười bốn
năm trước gặp lại ông ở Nam Calif,
ông níu lấy nói chuyện sách vở, rồi
thì: “S. ơi, cho tôi mấy bài thơ
nhé, kỳ này sẽ in một tuyển tập
‘Tình Yêu Trong Danh Ngôn và Thi Ca’
dày và đẹp lắm đấy.” Người
viết giấu tiếng cười trong bụng. Sau 75
ông đã mất hết rồi. Giờ chạy
sang Mỹ, tiền đâu ông tính chuyện in
thơ, lại còn in dày, in đẹp? Mà
giá gom góp được ít tiền chăng
nữa, in thơ rồi ông đem bán cho ai ?
Nhưng cũng cứ về lục đưa cho ông
hai bài nhè nhẹ. Dè đâu năm sau
trước khi về lại VN tính chuyện “in ấn
lớn,” và “nhà sách Khai Trí mới
phải cao ba tầng và có hầm cho xe hơi
đậu,” ông đã vứt tiền qua cửa
sổ Mỹ một lần cho đời biết tay. Hai
tuyển tập về thơ và danh ngôn ông cam
kết sẽ in đã chính thức “âm thầm”
ra đời. Chẳng hiểu quay về Việt Nam lần
ấy, trước khi buông bỏ mọi thứ mộng
lớn mộng con ông có làm được
gì khá hơn thời trước 75 không;
nhưng dù có hay không, tuyển tập thơ
ông Khai Trí gửi đến từng tủ
sách gia đình bạn bè già trẻ của
ông ở hải ngoại mười lăm năm
trước vẫn thường rực sáng lên
cái tính tri kỷ với các người
thơ của ông - nói ông là tri kỷ
vì trong trường hợp in thơ này ông
đã vượt ra ngoài cái con người
vụ thực cố hữu; nói cách khác, việc
làm của ông trong vụ này cũng có
tính “mơ mộng” không khác lắm
với chính các thi sĩ góp thơ cho ông
in.
Các thi sĩ thì ước
sao khi chết có các em về xoã tóc
bên mồ; không biết tri kỷ của thi sĩ
như ông Khai Trí thì có ước
không, nếu có, ông đã ước
điều gì? Thơ ngày nay không có chỗ
bày trong các tiệm sách để đến
được tay các ... cô em dài tóc; thi
sĩ ngày nay dần dà mất đi các tri kỷ
là những người yêu thơ, ngâm thơ,
và in thơ của họ. Rồi họ, những thi sĩ
thời mạt thơ này sẽ ra sao ? Biết đến
bao giờ nữa họ lại mới tìm lại
được họ như Xuân Diệu thủa
chưa hỏng tự tìm thấy mình:
Tôi
là con chim đến từ núi lạ.
Ngứa
cổ hót chơi.
Khi
gió sớm vào reo um khóm lá.
Khi
trăng khuya lên ủ mộng xanh trời ...
Ồ mà Xuân Diệu
là ai ? Hỏng ở chỗ nào ? Lẽ tất
nhiên cái chuyện ông trổ giọng hô
hào chém giết ta oán trách làm
gì. Khi sợ hãi thái quá người ta
đều có thể có những phản ứng bất
nhân tương tự. Ðến như Nguyễn
Tuân kia mà còn tay nâng lên chén
rượu, nước mắt ngắn dài, than rằng
sở dĩ ta còn sống được vì ta
đã biết sợ kia mà. Cái hỏng của
Xuân Diệu nằm ở chỗ này:
Hồi ấy, một ngày trung
tuần tháng Năm năm 1975, người viết từ
miền Tây mới thoát chết về được
tới nhà ít ngày thì thốt nhiên
có anh bạn nhà thơ Trần Tuấn Kiệt
ghé thăm. Anh bảo: “S. ơi, mày có xe
chở tao lên toà đại sứ Ðại
Hàn xem anh em họ làm trò gì ở trển.
Nghe nói hôm nay họ tụ tập đông lắm.”
Thế là cái máu tò mò đã
kéo chúng tôi lên đường Nguyễn
Du. Thấy có mấy chiếc bàn quán
cóc kê ngay trên lề đường chúng
tôi tấp vào gọi cà phê và
nhìn vào bên trong toà đại sứ. Quả
nhiên anh em văn nghệ sĩ Sài gòn
đã tụ vào bên trong đông thật.
Họ đang xếp hàng trình diện và
đăng ký. Nơi mấy chiếc ghế bành
kê ở tiền sảnh còn thấy mấy
đàn anh văn nghệ ngồi uống cổ-nhắc
với nhau nữa. Người viết nghĩ bụng
mình quân nhân thì cứ nhẩn nha xem
cách mạng xử với quân nhân thế
nào, hà cớ đâm đầu vào
đó trình diện làm gì, mà
đã có ai chỉ trán gọi tên
đâu mà phải trình với diện.
Bàn bên cạnh thấy có một ông
già gầy, trán cao, không nhớ là
có râu dài hay không. Ngồi đối diện
với ông già ấy là Duyên Anh và
thêm một người nữa. Hỏi Kiệt ai vậy,
nói không biết. Rồi vì cuộc đối
đáp giữa Duyên Anh và người lạ
mặt có lúc xem ra hơi gay gắt khiến
chúng tôi đều lắng tai nghe.
Giọng Duyên Anh:
- Thì việc đếch
gì anh phải đi làm thơ hô hào
chém giết tởm thế?
Ông già cười tỉnh
bơ, đáp:
- Ðó là thơ kiếm
cơm. Còn thơ tình của tớ ấy à,
thơ tình Xuân Diệu ấy à, đến
nay không dưới bốn ngàn bài đâu
nhé. Bây giờ thống nhất rồi. Khi
cách mạng không còn cần triệt để
chuyên chính nữa, tớ giao cho các cậu in
đấy, có khả năng thì cứ in đi.
Ðấy, đấy là thi sĩ
Xuân Diệu mà ngẫu nhiên ngẫu nhĩ
người viết được nhìn thấy bằng
xương bằng thịt một lần trong đời,
đã tự thú như thế: ông hô hào giết người
chỉ là để ... kiếm cơm.
°
Ðời thơ, nghĩ cho
cùng, in được tập thơ đầu tay với
tấm lòng nguyên chất thi nhân và
được ngợi ca như NBS, hay lúc xế chiều
in được tập thơ đắc ý dù
kém được chia sẻ như VP vẫn có
nhiều lý do để vinh dự hơn là
được in 4 ngàn bài thơ như XD mà
trước khi chết, nhất định đã
có đôi khi chính ông ta phải tự thấy
mình đã quá lấm lem.
HÀ
THÚC SINH
(Đỗ
Thị Minh Giang sưu tầm và chuyển)
