CHỜ

 

Tháng Sáu, những bông hoa của tháng Năm, và mùa xuân rực rỡ trên đường phố đã tàn. Tàn như dự định của anh, dự định qua Paris, về nơi này thăm tôi. Anh đã từng nói nhiều lần về chuyện này. Dặm trường ! Nghe thì biết vậy. Thật sự tôi không chờ đợi, mong mỏi nên cũng không buồn. Nhưng tôi cảm động khi anh nói là anh muốn làm tôi ngạc nhiên. Vé máy bay đã sẵn. Anh sẽ gọi điện thoại cho tôi, ngay khi anh đến Paris. Anh than thở, vậy mà hỏng. Hỏng hết ! Còn  tôi, rõ là không chờ, cũng không nghe anh dự trù hay hứa hẹn một chuyến đi nào khác nữa. Sao lòng  bỗng nao nức bồn chồn. Tưởng như tuần tới hay tuần sau nữa anh sẽ có mặt nơi này. Sau khi cúp điện thoại với anh. Tôi đi ra đi vào, lúc ngồi thừ người trên ghế. Lúc đứng ngó mông ra cửa sổ, thái độ của một kẻ vô tích sự. Tôi muốn gì ? Tôi, buồn vui không rõ.

 

Tôi nhớ đã từng nói với anh về ngôi nhà tôi đang ở.

 

"Nhà, chìm khuất trong một ngõ cụt. Muốn vào nhà phải đi qua hai cánh cửa của một hành lang, qua một vuông sân mà các cửa sổ của những nhà lân cận đều nhìn ra mảnh sân gạch ấy. Không một bóng cây, chỉ toàn một màu ngói đỏ và những ống khói lố nhố chiếc thấp chiếc cao dựng trên những mái nhà. Có những đêm nhìn ra cái bóng lờ mờ của chúng tưởng tượng như đang ở trong một đền đài thuở xa xưa. Tôi nghĩ, cách kiến trúc của tám căn nhà liền lạc, giao tiếp bởi một vuông sân biết đâu ngày xưa, đây chẳng là một toà nhà lớn của một đại gia đình mà theo thời gian, nó đã được chia cắt từng mảng diện tích khiêm nhường và bây giờ đến đời tôi và bảy người khác được sở hữu  một phần của nó. Nhưng tôi nào biết ai là ai, những ông hay bà hàng xóm của tôi. Gần khu đại học nên những căn hộ bé nhỏ này đã trở thành nhà trọ, phố trọ. Rặt một đám sinh viên ở xa đến thuê nhà trọ học. Nay cô này, mốt cậu nọ, nườm nượp đến rồi đi. Chưa bao giờ  tôi nhận diện rõ một khuôn mặt nào. Ai mới đến và ai đã bỏ đi ? Chỉ là những chiếc bóng đi về thấp thoáng ở hành lang. Chỉ là những ánh đèn loé lên trong đêm tối. Và tôi thấy gì nữa nơi này vào những chu kỳ nghỉ học, sau cái hành lang kia khi cánh cửa xám xỉn đóng lại ? Đó là một khoảng im lặng, tịch mịch. Thỉnh thoảng có những tiếng chuông ngân lên từ chiếc khánh treo trên cửa sổ để tôi biết gió về. Chiếc khánh có đến tám âm thanh. Nhưng tôi chỉ nghe được hai điệu. Giống như tiếng chuông ngân. Lúc thánh thót thả từng giọt như chuông đồng hồ. Lúc dồn dập như chuông nhà thờ sau giờ tan lễ. Nhanh và chậm, tùy theo tốc độ của gió. Không xa phố là bao. Mỗi tối, buồn tình có thể thả bộ chừng mười phút. Sẽ đi qua đường Pasteur, qua đường Hoà Bình là gặp ngay  phố chính. Ngay góc Hoà Bình cũng có một quán cà phê. Mùa hè, người ta đặt bàn ghế cho khách trên vỉa hè, dưới những tàng cây phong. Tôi chưa có dịp ngồi  ở đấy. Nhưng tôi cảm thấy thích quán này hơn những quán ngoài phố chính"

 

Khu Hoà Bình được tôi dịch từ chữ "Rue De La Paix". Tôi thích dịch như vậy vì nó cạnh đường Pasteur. Vì chữ Pasteur làm tôi nhớ Sài Gòn. Tả tỉ mỉ thế mà anh vẫn không hình dung nổi. Trong trí tưởng của anh, nơi tôi ở buồn như một ngoại ô. Nhiều năm rồi tôi chưa gặp lại anh. Nhiều năm rồi  chắc chắn tôi không còn là tôi ngày nào. Tôi đã nói nhiều về nơi ăn chốn ở của mình với anh, và chẳng bao giờ tôi kể chút nào về tôi cả.

 

Năm mươi tuổi, chưa phải tiêm vào người kích thích tố để níu xuân thì, mà đôi khi thân thể bị bơm phồng một cách quá độ. Dáng gầy, tôi níu được tuổi trẻ của tôi từ nó. Lừa dối những con mắt nhìn hời hợt. Nhưng có khuôn mặt năm mươi nào rạng rỡ, tươi trẻ trong một sớm mai thức dậy mà chưa đắp lên mặt một lớp kem, một làn phấn. Chưa vẽ đường chì đen vòng theo khoé cho mắt thêm phần linh động.

 

Buổi sáng, tôi nhìn mải miết khuôn mặt mình trong gương. Đôi mắt lâu rồi dường như chỉ còn nhìn gần ngắm nghía, quan sát tính toán những thực hư, tốt xấu. Đôi mắt chưa có vết nhăn, nhưng phần dưới của hố mắt bọng lên như thể dưới  làn da ấy có dấu một túi nước. Bọng nước ấy là lệ chảy ngược vào hay lệ đang tích lũy để một lúc nào trào ra. Đó chỉ là ý nghĩ  đẹp, vui. Thế nào thì nó cũng chẳng khác gì vết nhăn, dấu hiệu của tàn phai không cách nào tránh khỏi. Tôi đưa ngón tay chà nhẹ lên lớp da mặt, từng từng phần, từng phần. Những chiếc mụn đỏ, bé xíu như đầu tăm. Làm thế nào cho chúng biến đi. Mặt trời, nắng, cái nóng oi bức của mùa hè. Tôi dị ứng mùa hè. Mùa hè, tôi dấu tôi trong sở. Tôi  làm việc liên miên. Làm nhiều hơn bình thường cho đồng nghiệp thảnh thơi đi biển, đi rừng hay đi phố. Vậy mà tôi vẫn không trốn được nắng. Mùa hè, da mặt tôi lúc nào cũng tấy đỏ.

 

Tôi thoa kem chống nắng lên da, thay loại kem giữ nước vẫn dùng hàng ngày. Tự trách mình từ nào lơ là, không chăm sóc cái phần quan trọng nhất trên gương mặt. Tôi vẽ mắt, thoa phấn và lại thêm một lần nữa trách mình lẩn thẩn. Hôm nay không đi làm, nghĩa là không ra đường. Ai nhìn mình mà phải kỹ càng che dấu.

 

Ngày nghỉ, sự nghỉ ngơi với tôi là những phút giây một mình trong khoảng sân khuất, trò chuyện cùng đám cây cỏ thưa thớt, nhặt nhạnh từ những nơi chốn lạ, một thuở còn thích đi xa. Mỗi chậu cây là một kỷ niệm. Cây Quỳnh mang về từ  San Jose. Năm vừa qua, mùa đông quá lạnh và mùa hè quá nóng. Cũng có thể vì dọn nhà. Bứng ra bứng vào nên nó mệt mỏi tàn tạ. Mỗi ngày mỗi héo, không nhú nổi một nhánh lá non. Vậy mà từ cái cành thật thấp, thiếu diệp lục tố, nâu sẫm khô cứng như một lưỡi dao kia lại trổ ra đến bốn nụ hoa. Hoa nở từ hai hôm trước và đã tàn từ hôm qua. Những cánh hồng pha tía, thứ màu rượu nhạt, dài và mỏng, xoè rộng như những ngọn pháo bông bây giờ rũ xuống khép kín, chẳng khác nào những bó rau héo dập trong buổi chợ chiều.  Tôi biết anh có nhiều đam mê. Một lần tôi hỏi anh. Anh có thích cây cỏ không ? Có phải khi người ta bắt đầu thích cây cỏ điền viên là kể như đã về già ? Anh nói, anh yêu tất cả những cái đẹp. Một cuốn sách đẹp, một cử chỉ đẹp, một hình ảnh đẹp, một cuộc sống đẹp, một tình yêu đẹp, và ngay cả một cái chết đẹp. Anh cũng yêu cây cỏ nhưng anh lướt trên chúng. Tôi nghĩ, anh có nhiều thứ để mê, để sống. Lẩn và lướt.

 

Tôi không lướt được như anh. Thời để mơ, để yêu, để muốn ôm hết cả cuộc đời không còn nữa. Tôi đang sống như một chị đàn bà nhà quê, lỡ thời và an phận.

 

Chị đàn bà tôi bây giờ đang ở trong sân, đang nhặt những chân cỏ dại mọc lên từ những kẽ nứt của các tàu gạch đỏ, đang cắt bỏ những cánh lá khô. Quỳnh mới rũ chết đêm qua. Hồng, Forsythia và Jonquille đã tàn từ lâu lắm. Cho đến đầu đông, Hồng có thể cho thêm vài nụ nhưng Forsythia và Jonquille thì phải đợi mùa sau. Còn Trúc, trúc xanh mướt thế kia mà biết đến bao giờ cao lớn để tôi được nhìn tóc lá múa may, tắm gội bóng trăng. Bóng trăng lênh láng từng vũng sáng trên sân tôi chợt gặp một đêm nào thức giấc. Đêm trăng ướt lá dừa, hình ảnh chưa bao giờ thấy, chỉ nghe qua một bài hát, bỗng nhớ lại ngay phút giây đó làm tôi xúc động thẫn thờ và những cây cành đã có mặt trong sân từ buổi ấy.

 

Nắng mỗi ngày đang dần thổi bay lớp nhựa từ những thân củi xếp dọc ở một góc sân. Tôi mê những thân gỗ. Đó là những đám cây gẫy trong rừng từ trận bão năm nào. Món quà mà những người bạn tốt bụng có dịp đi chơi ngang rừng, góp nhặt mang về cho tôi đốt lò sưởi. Đốt lò sưởi để sưởi ấm là chuyện phụ, chính là để vui. Tôi bận bịu khá nhiều với cái vui này. Tháng Bảy trời hay mưa. Những ngày mưa tôi phải dời chúng vào một góc hiên có mái che thay vì phủ lên  đó một tấm bạt nylon. Tấm bạt sẽ làm mất vẻ thẩm mỹ của những phiến gỗ mà tôi cố tình trang trí,  sắp xếp chúng cạnh những chậu hoa. Dời chỗ này chỗ nọ cũng là một trò chơi của tôi. Trò chơi cực nhọc, vất vả.

 

Tôi ngồi xuống vuốt ve mặt cắt nham nhám đường cưa, từng sớ gỗ uốn lượn khắn khít những đường vân tròn như vẽ. Lớp ngoài đã trắng khô nhưng bên trong  còn sẫm một màu nhựa ướt, thơm thơm. Tôi thích ngửi thứ mùi thơm này, mùi rừng.

 

Mùa hè chỉ mới bắt đầu. Nắng còn đổ dài vài tháng nữa cho củi khô thêm. Và tháng Chín, tháng Mười, khi hoa Cúc nở vàng một góc sân. Khi sương mù bắt đầu đổ xuống phố, tôi sẽ mang hết đám củi ấy xuống cất vào nhà kho. Sẽ chuyển những thước củi đã khô từ năm trước lên xếp trong ngăn chứa bên dưới lò sưởi, chờ đợi một ngày đông giá đốt lên. Kho chứa nằm dưới lòng đất nên lạnh như một căn phòng gắn máy lạnh. Nhiệt độ lý tưởng để cất những chai rượu. Tôi biết thế, nên cũng tập tành lựa chọn mua những chai rượu đúng ngày mùa, năm tháng chất vào. Có lúc xuống kho tìm một vật gì đó, tôi cứ đứng ngắm nghía chúng cùng đám củi khô. Những thước gỗ im, những chai rượu ngoan nằm đấy, chờ để cháy để tràn.

 

Tưởng tượng anh sẽ về mùa đông năm nay. Căn nhà tôi sẽ tràn đầy ánh sáng của những ngọn nến. Anh sẽ ngồi nơi kia, chiếc ghế cạnh lò sưởi ngắm những ánh lửa bùng lên. Anh sẽ im lặng lắng nghe những câu chuyện kể của tôi. Tôi sẽ nói gì với anh ? Chuyện củi lửa, chuyện cỏ cây .. Ngoài những chuyện vặt vãnh ấy, tôi còn gì khác để kể ?

 

Tưởng tượng thêm một điều khác nữa .. Sau bữa ăn, tôi sẽ pha cho anh một tách trà nóng, từ tốn ngồi xuống bên anh, sẽ nhẹ nhàng đặt tay lên vai anh .. Rồi thế nào nữa ?

 

Tự dưng tôi cảm thấy bần thần. Tôi quay trở vào nhà đặt mình nằm xuống nệm ghế ngó mông lên trần nhà. Thấy lòng nhẹ tênh. Cảm giác thân thể đang thư giãn, đang ở trong một sự nghỉ ngơi tuyệt đối khiến tôi nhìn ra một điều là lâu rồi tôi đã không được nghỉ ngơi đúng nghĩa. Tôi tất bật làm việc. Việc này chưa xong tôi nghĩ ngay đến việc khác. Tôi không có một chút thời gian để nghĩ về mình.

 

Hai bàn tay, tôi đang nhìn ngắm những ngón tay. Những ngón tay lam lũ với đất cát, củi lửa, tro than. Những ngón tay từ lâu chẳng còn được nâng niu ấp ủ bởi đôi bàn tay ai khác. Có lẽ chúng đã tê, bại. Không còn cảm xúc. Hay chính đầu óc tôi, tâm trí tôi đã sượng cứng, trơ khấc. Sự tưởng tượng đã dừng lại. Tôi cố gắng, nhưng không tưởng được thêm gì khác.

 

Dù thế nào tôi cũng mong anh về. Những chai rượu chờ để tràn, những cành khô chờ để cháy. Và tôi chờ tìm lại tôi. Có thể cũng chẳng còn gì để mà tìm nữa trong mớ thời gian hỗn độn chất chồng.

 

Anh về, anh đi. Một điều tôi biết chắc không cần phải tưởng tượng là tôi sẽ buồn khi thu dọn, lau chùi bụi bậm, hốt hết những tàn tro trong lò sưởi. Nỗi buồn của những ngày đông, rất thầm, rất thân mỗi khi tôi làm cái công việc này. Anh đi, nỗi buồn ấy sẽ dữ dội đến ngần nào ? Tôi sẽ ngồi bệt xuống đất, mở tung cánh cửa kiếng của lò sưởi. Nghe tiếng gió hú phía ngoài vọng xuống từ ống khói. Củi lửa chỉ để vui, không hẳn để ấm. Nên chẳng cần một lần nữa cháy lên. Và tôi sẽ không hốt bỏ những tàn tro ấy. Tôi giữ chúng lại để nhớ về một đám cháy hạnh phúc.

 

 

ĐẶNG MAI LAN

Tháng Bảy, 2005

 

(Sưu Tầm Liên Mạng chuyển)

CHỊ HAI, CON BÁC TÔI

(Hạo Nhiên Nguyễn Tấn Ích)

 

Tết năm rồi, vợ tôi về Việt Nam thăm gia đình. Ông nhạc tôi tuổi đã ngoài 90, nhớ con gái, con rể hối thúc chúng tôi phải về quê cho ông gặp một lần.

 

Tôi bị kẹt công việc không thể đi cùng với vợ. Nhân dịp nầy, tôi viết thư yêu cầu cháu tôi ở quê nhà thu thập một số hình ảnh cũ của những người trong tộc họ còn sống hoặc đã chết để in vào cuốn gia phả của dòng họ tôi.

 

Ngày trở lại Hoa Kỳ, vợ tôi mang về một cuốn album đầy những hình ảnh cũ. Nào hình của gia đình tôi cách nay đã trên nửa thế kỷ, thuở tôi còn là một cậu bé mặc quần short đứng lơ ngơ bên ghế ngồi của cha mẹ. Hình vợ chồng Bác Cả Thìn chụp trước năm 1940. Hình của anh tôi chụp nhân chuyến về phép trước ngày anh tử trận.

 

Đến tấm hình của một phụ nữ đã khiến tôi xúc động nhiều. Đó là chị Hai con bác tôi. Chị mặc chiếc áo dài theo thời trang áo "Le Mur" do họa sĩ Cát Tường vẽ kiểu vào thập niên 30. Tà áo dài rộng phủ quá đầu gối, thân áo ôm sát vòng eo. Mái tóc chị chải phồng về phía trước, tay xách chiếc giỏ mây. Dù tấm hình có nhiều chỗ bị mờ nhạt, nhưng tôi vẫn nhận ra chị. Ký ức chợt hiện ra như một khúc phim trước mắt đã khiến cho lòng tôi xót xa vô cùng.

 

Cháu chắt tôi lớn lên ở Mỹ, rồi sẽ không còn biết gì về tấm hình của người phụ nữ mà tôi trịnh trọng đặt lên bàn thờ cùng với cha mẹ và vợ chồng Bác ruột của tôi. Nay tôi ghi lại như một hồi ức của một thời quá vãng. Một thời kỳ mà người dân Liên Khu Năm đã trải qua và đã để lại vết nám trong tâm hồn. Bài viết sau đây, là một phần tiểu sử của chị Nguyễn thị Hồng Lưu, con Bác tôi. Người đàn bà Việt Nam có tâm hồn cao thượng đã bị cộng sản xử bắn, để cho con cháu tôi trên xứ người đời đời ghi nhớ.

*

Căn nhà của ông bà Nội tôi để lại nằm ngay khúc quanh của con đường làng. Một con đường đất rộng, ba chiếc xe bò có thể tránh nhau một cách dễ dàng. Cái cổng với hai trụ tròn xây bằng gạch nâng tấm bảng gỗ có viền hoa văn với 3 chữ đại tự : NGUYỄN TỰ ĐƯỜNG màu vàng nhụ. Bên trên là mái cong lợp bằng loại ngói âm dương màu xanh trông như vẩy con rồng. Bên trái đoạn đường từ cổng vào nhà là hồ sen .

 

Đến mùa hoa sen nở hương thơm tỏa ngát cả một vùng. Lối đi xung quanh bờ hồ có lan can sơn màu đỏ, nơi mà bác Cả, cha tôi và cụ Tú Mẫn thường hay dạo chơi và đàm đạo thơ văn vào những buổi chiều hè. Khu nhà xây gồm ba dẫy theo hình chữ U. Dẫy giữa làm nơi thờ tự. Dẫy bên trái là nơi vợ chồng bác Cả và người con gái ở. Dẫy bên phải là phần của gia đình cha mẹ tôi. Tiếp giáp ba khu nhà là cái sân lót gạch bát tràng rộng thênh thang.

 

Năm tôi lên ba, chị Hai con bác Cả về nhà chồng. Chồng chị còn là một thư sinh, con cụ Bang Hoành ở tận phủ Tư Nghĩa. Anh Thân chồng chị Hai theo Tây học, đang học lấy bằng Thành Chung ở trường Khải Định ngoài Huế. Anh chị chỉ được gần nhau trong ba tháng nghỉ Hè.

 

Tháng Tám năm 1945, Việt Minh khởi nghĩa cướp chính quyền. Bác Cả và cha tôi bị ghép vào thành phần địa chủ, cường hào ác bá . Đội Cảnh vệ đến bao vây nhà và bắt hai người dẫn đi trong đêm. Sau một thời gian, cha tôi được tha về nhưng Người bị phẫn chí nên lâm trọng bịnh mà chết. Về số phận của bác Cả, mãi đến sau này cũng chẳng tìm ra tông tích. Ông bố chồng chị Hai là cụ Bang Hoành thì bị xử chém trong ngày khởi nghĩa.

 

Tháng 12 năm 1946,Việt Minh tuyên cáo "Toàn quốc kháng chiến". Họ phát động phong trào "Tiêu thổ kháng chiến, vườn không nhà trống". Kêu gọi toàn dân triệt hạ tất cả nhà cửa, vườn tược, bỏ thành thị tản cư đến vùng nông thôn. Quốc lộ Một hoàn toàn bị cắt đứt. Chính quyền sức dân đào đường đắp ụ, cầu cống đều bị giựt sập để chặn bước tiến của quân đội Pháp thường hay đổ bộ từ biển vào mở các trận càn quét dọc vùng duyên hải. Hai bên lề đường người ta đào các loại hầm tròn có ngách để khách bộ hành ẩn núp, tránh các cuộc oanh tạc của phi cơ địch.

 

Trong thôn xóm, địa phương nào cũng phải thực hiện những hệ thống đường hầm liên lạc nối dài làng này với làng khác, xã này tiếp xã khác có trồng cây ngụy trang để bộ đội di chuyển trong lúc tác chiến. Trong giai đoạn này, bài hát Phá Đường được phổ biến sâu rộng trong quần chúng, kêu gọi mọi người thi đua tham gia phong trào phá đường :

 

".. Nhà em con bế con bồng.
Em cũng theo chồng đi phá đường quan.
Con ơi con ngủ cho ngoan.
Sang canh trăng lặn buổi tan mẹ về ..

 

.. Hì hà hì hục, lục cục lào cào.
Anh cuốc em đào, đá lở đất nhào .."

 

Anh Thân chồng chị Hai bị kẹt ngoài Huế kể từ ngày tháng đó. Chị trông ngóng tin tức mỏi mòn. Một năm, hai năm rồi bảy năm chị chờ đợi. Vào đầu năm 1952, chị từ quê chồng về thăm gia đình . Đêm ấy chị thì thầm với bác Cả và mẹ tôi: - Ba ngày nữa con sẽ đi Huế tìm chồng con.

Mẹ tôi hỏi :

- Tình hình ngăn sông, cấm chợ và lạ cảnh lạ người làm sao con đi ?

- Quyết tâm là đi được. Con sẽ theo chân những người đi buôn, rồi dò đường ra Huế. Chị Hai vừa nói vừa nắm chặt tay bác tôi và mẹ tôi như để cho hai người thân được yên lòng.

- Nhưng con ơi, Bác tôi tiếp - Thân gái dặm trường, từ đây ra Huế xa hàng mấy trăm cây số làm sao con chịu đựng nổi. Thôi thì ở nhà chờ đợi vài năm nữa rồi hẵng hay. Bác tôi vừa khuyên nhủ vừa vuốt mái tóc cháy nắng của con gái. Những năm tháng lam lũ ngoài đồng thân thể chị Hai trông cằn cỗi, già đi trước tuổi. Từ ngày Việt Minh nắm chính quyền, vùng nông thôn vừa bị thuế nông nghiệp cao lại thêm phong trào giảm tô giảm tức, khiến các điền chủ nhiều ruộng đất kham không nổi đành phải hiến bớt cho chính phủ. Đến khi phong trào "Phóng tay Phát động Quần chúng" "Chính sách Cải Cách Ruộng Đất" ra đời thì thật là thê thảm.

 

Những gia đình thuộc thành phần "Trí Phú Địa Hào" bị "đào tận gốc, trốc tận rễ" hoàn toàn mất sạch tài sản. Nghe chị Hai đề cập đến những người đi buôn, tôi sực nhớ đến mấy câu thơ truyền miệng trong vùng Liên khu Năm: "Đầu phồng đá lửa. Ruột chửa ka ki. Chửa tại Tam Kỳ. Vô Bồng Sơn đẻ". (Vùng Liên khu Năm gồm 4 tỉnh, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên thuộc Việt Minh chiếm giữ được gọi là vùng Tự do. Đời sống của dân chúng cơ cực. Thực phẩm thiếu thốn, hàng tiêu dùng khan hiếm. Các loại vải ngoại hóa như kaki, ba-tít, đầm đen, phin, các loại pin và đá lửa .. đều thuộc hàng quý hiếm. Giai đoạn này, phụ nữ có phong trào kẹp phồng mái tóc lên cao. Con buôn lợi dụng đầu phồng dấu đá lửa vào trong tóc. Các loại vải ngoại thì bó phía trước bụng giả làm đàn bà chửa để qua mặt công an Việt Minh). Họ đi trót lọt thì kiếm lời gấp sáu bảy lần tiền vốn.

 

Nếu rủi ro bị công an Việt Minh bắt được, hàng hóa bị tịch thu, còn bị phạt tù và ghi vào sổ đen " thành phần bất hảo" để địa phương theo dõi. Hai ngày sau, Bác tôi moi dưới chân giường lấy ra mộtchiếc hộp thiếc đưa cho chị tôi. Trên mặt hộp, có mấy tờ giấy bạc Tín phiếu (tiền của Việt Minh phát hành tiêu dùng trong vùng) còn lại là toàn bạc Đông Dương hình người gánh dưa. Bác tôi, nước mắt lưng tròng nắm tay chị Hai dặn dò:

- Con cố giữ mình. Mẹ khấn nguyện Phật Trời phò hộ cho con ra đi được suông sẻ. Khi gặp được chồng con rồi, có điều kiện thuận lợi thì tin cho gia đình mừng.

 

Chị Hai ôm bác Cả và mẹ tôi khóc nức nở. Chúng tôi đứa nào cũng sụt sùi trước cảnh chia tay. Chị đến ôm hôn từng đứa em một. Giọt nước mắt của chị rơi trên má tôi khiến cho tim tôi nhói đau tưởng chừng chị ra đi không còn trở lại.

 

Ngày đám cưới của chị, lúc từ biệt về nhà chồng, chị cũng nước mắt giọt vắn giọt dài khóc sướt mướt nhưng lòng tôi lại vui mừng hớn hở. Chúng tôi được nghe pháo nổ rộn ràng, được ngắm xem họ hàng ăn mặc áo quần rực rỡ. Anh rể tôi, mặc bộ vét-tông vải tít-xuy màu trắng, mang đôi giày da màu trắng và chiếc nón cối cũng màu trắng theo thời trang Âu phục bấy giờ. Chị Hai mặc áo cặp lụa hồng, quần lãnh trắng, guốc cao gót, tay cầm dù hồng được anh rể tôi đưa lên chiếc xe hơi màu đen lánh có dải lụa đỏ thắt nơ treo trước đầu xe.

Ngày nay, chị Hai từ biệt gia đình đi tìm chồng trên đất lạ quê người với tấm thân gầy gò, tàn tạ. Bộ áo quần vải ta đen nội địa dãi dầu mưa nắng đã trở màu bạc phếch. Hai hình ảnh trái ngược đó như khắc sâu trong ký ức của tôi không bao giờ phai nhạt.

 

Chị Hai ra đi vào lúc trời vừa hừng sáng. Anh em tôi tiễn chân chị đến ngã ba huyện lộ mới quay về. Từ ngày đó gia đình tôi không được tin tức gì về chị.

 

Mãi đến hai tháng sau, vào một buổi chiều mùa Đông. Một người mặc áo tơi, đội nón lá đi vào nhà tôi dưới cơn mưa tầm tã. Người thanh niên trẻ tuổi nhưng gương mặt rắn rỏi, phong sương đi thẳng vào nhà để nguyên áo tơi ướt dầm dề, đưa cho Bác tôi một gói giấy rồi quày quả ra đi, không nói một lời nào. Bác tôi cầm gói giấy mà cả người run lên. Anh em chúng tôi cũng vô cùng hồi hộïp. Chẳng biết bên trong gói giấy ấy có những gì. Tin vui hay tin buồn, niềm hạnh phúc hay nỗi đau thương tang tóc.

 

Dù trong cơn nôn nóng, cả nhà cũng đành chờ đến tối mới dám mở ra. Ngừa cảnh "tai vách mạch rừng", mẹ tôi vội mang gói giấy bỏ vào ống tre nơi chuồng heo để che mắt những cặp mắt cú vọ đang làm công tác theo dõi "kẻ thù của giai cấp công nông".

 

Trời mới chập choạng tối, chúng tôi đã vội vã lên đèn. Dưới ánh sáng của ngọn đèn dầu leo lét, bác Cả khui gói giấy vừa nhận lúc xế chiều. Dù người khách lạ không nói gì nhưng chúng tôi đoán biết đó là tin tức của chị Hai gởi về. Bác tôi vừa mừng vừa lo, khiến đôi tay bà run lẩy bẩy. Khó khăn lắm bác mới mở được những nuột dây cột vòng quanh gói giấy. Đây, đúng là quà của chị Hai gởi về gồm một lá thư và xấp tiền tín phiếu. Thư chị viết :

 

"Kính thưa Mẹ và thím Ba,

Từ lúc con ra đi đến nay đã trên một tháng. Con theo mấy người đi buôn lậu vừa trốn tránh công an Việt Minh vừa phải đi bộ suốt mấy ngày mới tới khu giáp ranh. Từ quê mình đi bộ đến An Tân khoảng năm mươi cây số, đợi đêm xuống lên chuyến đò dọc. Từ đây đi suốt đêm mới ra đến chợ Được, Quảng Nam. Từ chợ Được đi bộ men theo những con đường làng đầy đụn cát mất trên nửa ngày thì đến Tiên Đỗ. Tại đây, bên bờ Nam sông Faifoo (Hội An) ban đêm Việt Minh kiểm soát ngăn chặn "Bọn Dinh Tề " *(Danh từ Việt Minh gọi những người trốn sang vùng Quốc Gia). Bờ Bắc trở ra do lực lượng của Pháp và Nghĩa Dũng Đoàn của chính phủ Bảo Đại đóng đồn trấn giữ. Trong lúc chờ đợi để lấy thêm tin tức về đường đi nước bước, con tận dụng số tiền mẹ cho mua hết hàng hóa rồi theo đoàn người trở vào An Tân bán lại cho con buôn đi tuyến đường trong Bồng Sơn thuộc tỉnh Bình Định. May mắn là những chuyến hàng của con đi trót lọt nên kiếm được một số tiền khấm khá. Nay con gởi lại số tiền mẹ đã cho con để phòng khi đau yếu. Đồng thời con biếu các em một ít để mua giấy bút đến trường. Tình hình ranh giới hiện nay rất căng thẳng, công an Việt Minh kiểm soát gắt gao lắm. Lý do là những ngày vừa qua có một số người từ Quảng Ngãi trốn qua vùng Tề tại địa điển nầy, như thầy Nguyễn Ngọc Ngư (1), Ông Phạm Văn Diêu (2), ông Hồng Tiêu (3). Riêng bác sĩ Huỳnh Tấn Đối (4) người huyện Bình Sơn đã bỏ trốn trước đó. Con biên thư nầy cho mẹ và thím Ba trước khi con thực hiện chuyến đi. Hy vọng ơn trên độ trì cho con thoát được. Cuối thư, con cầu chúc Mẹ và Thím cùng mấy em luôn được khỏe mạnh. Mong một ngày nào đó chúng ta sẽ đoàn tụ.

Con gái của mẹ ".

 

Nghe chúng tôi đọc xong thư, bác Cả và mẹ tôi nước mắt chảy ròng. Đêm đó và những đêm kế tiếp, bác tôi không ngủ được cứ trằn trọc mãi, hết than vắn thở dài lại ngồi dậy nhai trầu. Bác thắp hương lên bàn thờ rồi bó gối ngồi trên giường lâm râm khấn nguyện.

*

Suốt tuần lễ qua, một người đàn bà điên quần áo xốc xếch không biết từ đâu tới, miệng cứ nói lầm bầm không ra lời, đi nghều nghễu qua lại trên quãng đường từ làng Tiên Đõa đến chợ trời Kiến Tân nằm về tả ngạn con sông Hội An. Đêm nay dưới cơn mưa rả rích của những ngày vào Đông, người đàn bà điên lại ra đi trong bóng tối mịt mùng. Cơn mưa dần dần nặng hạt từ lúc xế chiều kéo dài đến khuya và cũng có thể đến ngày mai. Nước đã ngập trắng xóa cánh đồng dọc theo con sông trước mặt. Người đàn bà điên đi trong đêm tối không mấy người để ý đã vượt qua đoạn đường của lực lượng canh phòng Việt Minh. Bỗng, một loạt súng nổ vang, bà ta phóng người xuống dòng sông. Đêm đen cùng với dòng nước đục ngầu đang chảy xiết đã cuốn người đàn bà điên mất dạng trong thoáng chốc.

 

Ba ngày sau, người đàn bà điên xuất hiện trong đoàn người đi nhận cơm của trại Quy-Thuận-Hội-An. Bà ta hoàn toàn tươi tỉnh với bộ áo quần rộng thùng thình của trại cấp phát. Trong danh sách tiếp nhận những thường dân bỏ vùng Việt Minh trốn sang vùng Quốc Gia, người đàn bà giả điên ấy khai tên Nguyễn Thị Hồng Lưu, sinh quán tại Quảng Ngãi. Đó là chị Hai con của Bác tôi, Trời Phật ạ. Gia đình tôi biết được tin này nhờ người đi buôn ở chợ trời Kiến Tân bên này sông Hội An thông báo. Cả nhà như trút được gánh nặng suốt hai tháng liền. Bác tôi thì luôn miệng cảm ơn Trời Phật. Chị Lưu khai với Ủy ban Tiếp nhận chồng chị hiện ở thành phố Huế. Anh ấy bị kẹt bảy năm không về nhà được. Nay chị xin chính phủ cho phép ra Huế thăm chồng.

 

Gần nửa tháng trôi qua, chị Nguyễn Thị Hồng Lưu lơ ngơ, láo ngáo trên thành phố Huế như mang lạc xuống đồng. Ban đêm vào chùa xin nghỉ, ban ngày chị đi khắp hang cùng ngõ hẻm hỏi thăm tên Võ Hoàng Thân học sinh trường Khải Định nhưng chẳng một ai biết cái tên học trò xa lạ cách nay đã sáu, bảy năm, không gốc gác, không địa chỉ. Quả thật chị Lưu như đang làm công việc mò kim đáy biển. Chị tỉnh táo lắm nhưng người ta nhìn chị như nhìn kẻ thất chí. Cuối cùng tiền hết, sức khỏe mòn mỏi , chị Lưu đành phải đi xin việc làm để nuôi sống bản thân và tiếp tục tìm chồng.

 

Một sự may mắn đến với chị là được một gia đình ở gần cửa Đông Ba nhận vào làm việc nhà và trông coi hai đứa bé. Chủ nhà là một thiếu phụ còn khá trẻ sinh trưởng tại Huế nên bà luôn giữ nếp sống và cung cách của người phụ nữ chốn kinh thành. Vẻ mặt dịu dàng thuần hậu, một nét đẹp đài các nhưng bình dị, lại nói năng từ tốn, điềm đạm khiến cho mọi người người mến phục. Chồng bà là một sĩ quan thuộc lực lượng Việt- Binh- Đoàn của chính phủ Bảo Đại. Hai đứa bé có khuôn mặt bầu bĩnh, hồng hào trông rất khôi ngô. Đứa trai 3 tuổi, đứa gái lên 2. Ngay từ giờ phút đầu, chị Lưu đã cảm thấy quyến luyến với cái gia đình này và đặc biệt là hai đứa nhỏ. Chị âm thầm làm việc, giữ kín tông tích của mình.

 

Lợi dụng những ngày lễ lạc, chị xin phép chủ nhà đến các nơi hội hè trà trộn vào đám đông may ra tìm được manh mối về anh Thân, chồng chị. Đã mấy tháng ở việc mà chị Lưu không hề thấy người chồng nhà binh của bà chủ về nhà một lần nào. Hình như đây là thói quen của họ nên bà chủ không có chút gì vướng bận, lo âu cho chồng. Chị Lưu tò mò hỏi :

- Ông nhà đi đâu mà lâu lắm chưa thấy về thăm vợ con ? Bà chủ cười bảo :

- Nhà binh mà chị. Anh ấy đi công tác, nhiều khi một vài tháng, có lúc tới nửa năm mới về nhà thăm vợ con là thường.

 

Một buổi sáng, bà chủ đi chợ, chị Lưu tắm cho hai đứa nhỏ. Chị đang mặc áo quần cho bé trai, bất ngờ bé gái chạy lững thững mang cả mình nước vào phòng ngủ của bố mẹ nó. Chị Lưu vội chạy theo vào buồng. Thình lình, chị nhìn thấy một bức ảnh lồng trong khung đặt trên đầu tủ đối diện với cửa ra vào. Một chàng Sinh viên Sĩ quan mặc bộ lễ phục ôm vai bà chủ nhà.

- "Một cặp vợ chồng đẹp như tranh vẽ, thật xứng đôi vừa lứa". Chị Lưu tấm tắc khen và nghĩ thầm trong bụng: "Ông Tơ bà Nguyệt khéo xe". Tấm ảnh như thu hút cả tâm hồn và tình cảm của chị.

 

Người chồng trong bộ quân phục uy nghi cùng với nét mặt cương nghị kề bên là khuôn mặt trái soan hiền hòa của người vợ với ánh mắt sáng rực tình yêu. Chị ngắm ảnh say sưa quên cả hai đứa nhỏ bên ngoài. Bất chợt, chị phát giác ở khuôn mặt người đàn ông trong ảnh có nét gì rất quen thân. Chị đến sát bức hình xem kỹ hơn. Và để nhìn được rõ ràng hơn nữa, chị mở tung cánh cửa sổ cho ánh sáng ùa vào phòng.

 

Bỗng dưng tim chị nhói đau, đôi mắt mờ dần rồi đôi chân khuỵ xuống. Chị gục đầu trên chiếc giường nệm trước mặt. Không khóc, nhưng lòng chị đớn đau, tê dại. Chị kêu lên : "Sao con tạo lại trớ trêu thế này, hở trời!"

 

Lồng ngực chị như muốn vỡ toang, những cơn đau dồn dập như bóp nát quả tim chị, như hàng trăm mũi dao thi nhau rạch nát ruột gan. Chị ngất lịm.

 

Chị Lưu đã nhận ra chồng chị trong ảnh, anh Võ Hoàng Thân ! Người chồng đã xa cách bảy năm. Người mà chị có thể hy sinh mang sốùng của mình để tìm đến. Người đã khiến cho chị mất bao nước mắt nhớ thương đêm ngày. Người mà chị đã dành cả tuổi đời thanh xuân dâng hiến và đợi chờ.

 

Võ Hoàng Thân, ngày từ biệt vợ lần cuối cùng ra Huế tiếp tục việc học còn mang dáng nét thư sinh. Giờ đây khuôn mặt rắn rỏi, đĩnh đạc hơn nhưng làm sao chị quên được chấm nốt ruồi bên dưới đôi môi đầy đặn đó. Làm sao chị quên được chiếc mũi cao và to thể hiện tính kiên cường của đấng nam tử.

 

Bà chủ đi chợ về thấy người làm bị bất tỉnh liền gọi bác sĩ đến cấp cứu kịp thời. Ngày hôm đó chị Lưu cáo bệnh và xin bà chủ được nghỉ vài ngày. Chị nằm trong phòng không đoái hoài đến ăn uống. Chị để mặc cho nước mắt trào ra, để mặc cho nỗi đau đớn từng đợt đến cào xé trái tim chị. Trái tim của người đàn bà nhân hậu nhưng không tránh được nỗi ghen tức điên cuồng. Mặc dầu bà chủ nhà rất quan tâm đến chị nhưng chị từ chối tất cả những ân cần mà bà dành cho.

 

Ngày hôm sau, với đôi mắt sưng húp vì khóc, chị Lưu xin nghỉ việc. Bà chủ nhà nhìn đôi mắt chị, ngạc nhiên hỏi :

- Có chuyện gì đã xảy ra cho chị vậy?

- Tôi vừa nhận được tin chồng của tôi chết rồi. Bà chủ nhà đến nắm tay chị , với tâm trạng của người bạn, bà chia sẻ nỗi đau mất mát của người vợ. Bà tỏ ý tiếc rẻ một người giúp việc lúc nào cũng làm tròn bổn phận như chị và một mực thương yêu con trẻ , bà tiếp:

- Rất tiếc là anh Thân chồng tôi không có nhà để giúp đỡ được phần nào cho chị.

 

Nghe nhắc đến tên Thân , chị Lưu òa lên khóc rồi ôm mặt chạy vào phòng tức tưởi.

 

Sáng ngày hôm sau chị Lưu lên đường về lại quê nhà.

*

Ngày xưa, cái sân lót gạch bát tràng trước nhà, gia đình tôi làm nơi đập lúa, phơi bắp, đậu và phơi đường mía chà thành bột vô bao chở đi Hà Nội bán. Nay nhờ cái sân rộng thênh thang ấy mà bác Cả và mẹ tôi biến thành khoảnh vườn tự túc trồng các loại rau quả dư ăn còn mang ra chợ bán. Cái hồ sen nay trở thành hồ nuôi cá, nhờ đó mà gia đình tôi không lâm vào cảnh thiếu thốn. Thi hành quốc sách của nhà nước "Tiêu thổ kháng chiến, vườn không nhà trống" căn nhà thờ ba gian cũng được tháo gỡ xuống chỉ còn trơ lại nền nhà để rồi chúng tôi cũng tận dụng cuốc lên trồng bắp.

 

Tuổi thơ mất hết niềm vui của ngày Tết. Những món ăn chơi như rượu, bánh, kẹo mứt thuộc hàng xa xỉ phẩm. Tất cả đều bị cấm sản xuất để dành gạo nuôi quân. Những ngày Tết của thời kỳ "Gạo châu củi quế" người dân Liên khu Năm chỉ còn mong ước được hưởng ba bữa cơm không độn.

 

Chiều nay, anh em tôi phụ giúp mẹ và bác Cả gánh nước tưới vườn rau vừa mới bón phân. Thình lình chị Hai xuất hiện ngoài ngõ. Chị ôm gói quần áo ủ rũ vào nhà. Bác tôi buông chiếc bình vòi sen chạy đến ôm chị Hai vào lòng. Vốn có thể chất khỏe mạnh, tinh thần cứng cỏi, thế mà nay chị lại mềm nhũn, rũ xuống trong vòng tay mẹ chị . Chúng tôi đến giúp bác Cả đưa chị vào nhà. Đoán biết là việc tìm chồng của chị bị thất bại nên chẳng ai dám hỏi han điều gì.

 

Chị tịnh dưỡng được vài ngày rồi kể lại những ngày tháng mà chị đã trải qua nơi kinh đô Huế. Đến ngày thứ ba, công an địa phương đến nhà áp giải chị đến cơ quan huyện làm việc. Chị khai rõ ràng là chị đã ra Huế tìm chồng, nhưng khi biết được chồng đã chết thì chị quay về sống với gia đình. Giới chức an ninh của Việt Minh nghi chị làm gián điệp cho Pháp, vì vậy họ chuyển chị đến nhà giam tỉnh. Từ ngày biết chắc anh Thân đã có vợ và hai đứa con ở Huế, chị Hai xem như chồng chị đã chết. Chị không muốn cảnh hạnh phúc của gia đình đó bị xáo trộn, bởi vợ con anh hoàn toàn vô tội. Ngay cả anh Thân, chị cũng không hề có một lời trách móc. Chị cho đó là hoàn cảnh tạo nên, là định mệnh an bài.

 

Qua mấy tháng bị điều tra, khai thác liên tục, tinh thần chị Hai hoàn toàn bị suy sụp. Những lần chúng tôi vào nhà giam thăm, chị cứ nói lầm bầm trong miệng. Nhiều lúc chị ngồi một mình hướng tầm mắt vô hồn về nơi cõi xa. Tình trạng nầy khiến cho những người làm công tác điều tra đặt thêm nghi vấn: "Giả điên là nghề của gián điệp địch để qua mắt cán bộ an ninh của ta". Từ nghi vấn đó đã trở thành kết luận trong hồ sơ phúc trình lên thượng cấp : "Nguyễn Thị Hồng Lưu là điệp viên của địch".

 

Tòa án Nhân dân Liên khu Năm mở phiên xử đặc biệt dành cho một "nữ gián điệp của Pháp" đã xâm nhập từ vùng Tề vào vùng Tự Do. Bản án kết luận như sau : "Nhờ mạng lưới tình báo nhân dân của ta chặt chẽ nên đã bắt được tên nữ điệp viên nguy hiểm của địch tại địa đầu ranh giới. Nay, Hội đồng xét xử tuyên án tử hình tên phản quốc Nguyễn thị Hồng Lưu đã manh tâm làm gián điệp cho giặc". Mười lăm ngày sau, chị Lưu bị xử bắn tại Rừng Cầy. Hôm ấy, bác tôi nằm liệt giường, chỉ có hai anh em tôi đến chứng kiến. Người ta quấn dây chung quanh thân thể chỉ còn da bọc xương của chị vào trụ gỗ . Phía sau lưng là ụ đất cao để ngăn đạn. Ánh mắt vô hồn của chị nhìn về nơi cõi xa. Một vị linh mục già đến làm phép giải tội và ban phép lành cho chị.

 

Người ta bịt mắt chị mà chẳng khác nào bịt cặp mắt người đã chết rồi. Khi viên chỉ huy ra hiệu bằng thủ lệnh, bốn xạ thủ đồng loạt nã đạn vào người chị. Chị Hai khụy xuống kéo theo cả phần dây cột. Một khắc sau, máu từ ngực chị thấm đỏ cả thân trước vạt áo màu lam. Viên thủ trưởng của toán hành quyết đến bắn vào nơi thái dương của chị một phát súng lục khiến toàn thân chị giật mạnh rồi đầu chị gục xuống làm rớt chiếc khăn bịt mắt.

 

Ngay lúc đó, anh em tôi cùng kêu lên "chị Hai ơi," rồi chạy vụt đến ôm xác chị gào khóc. Người ta đẩy chúng tôi ra, rồi bỏ xác chị trong quan tài bằng gỗ đã để sẵn tại địa điểm xử bắn do địa phương cung cấp từ trước. Bác Cả tôi làm đơn xin được mang xác chị về chôn tại nghĩa địa của gia đình.

 

Hiệp định Geneve 1954, chia đôi đất nước.

Tất cả các lực lượng Việt Minh tập kết ra Bắc. Chính phủ Quốc Gia tiếp thu vùng Liên khu Năm. Khi tình hình đã ổn định, Anh Thân nghe tin vợ trước đã mất, vội vã đưa vợ sau từ Huế về Quảng Ngãi đến nhà Bác tôi để tạ lỗi. Vợ chồng anh chị ấy đến trước bàn thờ chị Hai thắp hương khấn lễ. Bỗng, chị vợ anh Thân thất thanh kêu lên : "Chị Lưu!"

 

Gương mặt thất thần tái mét, hai tay run rẩy như người lên đồng, chị chỉ vào khung ảnh người quá cố trên bàn thờ rồi quỵ xuống. Anh Thân vội vàng đỡ vợ đứng lên mà chẳng biết việc gì đã xảy ra. Bà chủ nhà gần cửa Đông Ba ở Huế đã nhận ra người giúp việc cho mình ba năm về trước lại là vợ trước của chồng. Chị quỳ bên bàn thờ khấn vái :

"Chị Lưu ơi, giờ đây em mới vỡ lẽ chị đã liều chết đi tìm chồng. Khi phát giác chồng mình đã yên bề gia thất, chị lại âm thầm quay về mà không hề có một lời trách móc kẻ đã giật hạnh phúc của mình. Ngày ấy chị đã khóc đến sưng húp cả đôi mắt, bỏ luôn ăn uống. Thế mà chị nói dối với em rằng: "Nghe tin chồng chết nên chị phải trở về quê." Ôi, tâm hồn chị cao thượng quá, tấm lòng chị bao dung quá. Chúng em xin chịu tội trước linh hồn chi.."

 

Chị Thân quỳ mọp trước bàn thờ một hồi lâu đến khi Mẹ tôi đỡ dậy thì khuôn mặt chị đã đầm đìa nước mắt. Chị ôm Bác tôi nói trong nghẹn ngào : - " Mẹ ơi, xin mẹ tha lỗi cho con. Từ nay con sẽ thay chị Lưu như là con đẻ của mẹ. Vợ chồng con sẽ lo phần phụng dưỡng mẹ già."

 

Sau đó, vợ chồng anh Thân xin phép Bác tôi được để tang, xây mộ và hàng năm về lo ngày giỗ của chị. Riêng phần đề nghị đưa bác Cả về Huế sống với anh chị và các cháu thì Bác tôi từ chối bởi Bác còn phải lo mồ mả của ông bà.

 

HẠO NHIÊN NGUYỄN TẤN ÍCH

(Thi Đàn Việt Nam chuyển)

 

 

(1) Nguyễn Hữu Ngư sau vào Sài Gòn, bút hiệu Nguyễn Ngư
(2) Phạm Văn Diêu tác giả "Việt Nam Văn Học Giảng Bình"
(3) Hồng Tiêu em ruột ông Bút Trà (báo Sài Gòn Mới)
(4)    Huỳnh Tấn Đối, Bác sĩ Quân y trưởng viện Quân y Liên khu Năm