|
MỘT GIA Đ̀NH (Hoàng Đạo) Độ ấy, tôi hay
đi chơi tối. Sau bữa cơm chiều, tôi đứng hóng mát ngoài hiên
một lát, rồi đi bách bộ về phía chợ Hôm. Nhà tôi ở
một ngơ hẻo lánh gần bờ sông, phải đi qua
những phố rộng, lặng lẽ và tối tăm
dưới những ṿm lá cây đen sẫm. Từng quăng,
một ngọn đèn điện nhỏ, lắc lư
như người say rượu, lay động một
vùng sáng lờ mờ vàng. Tôi lặng yên bước, nghe
tiếng gót giầy vang lên trong đêm vắng. Thỉnh
thoảng ngước mắt nh́n qua kẽ lá, một
miếng trời xám hay vài ngôi sao ánh sáng trong và mát. Thong
thả, tôi đi vào bóng tối, trong ḷng b́nh tĩnh như
vào nhà một người bạn.
Đêm ở Hà thành dịu dàng,
thân mật khác hẳn với những đêm âm thầm,
mênh mang đầy sự kinh hoảng của thôn quê. Ra
đến phố Huế, tôi có cái cảm tưởng vào
một thế giới khác, rộn rịp, đầy ánh
sáng. Tiếng cười ồn ào, lẫn với tiếng
xe cộ, tiếng rao hàng. Bóng người đi lại.
Trước những gian hàng sáng trưng, một đám
người ngồi nói chuyện hay một bọn trẻ
con nô giỡn. Những cảnh tượng ấy tôi đă
quen lắm, nhưng mỗi lần tôi lại thấy trong
ḷng đầm ấm hơn lên. Sự cô tịch, dầu êm
ái bao nhiêu, cũng vẫn giấu chút hương buồn.
Và bỗng rời sự quạnh quẽ đến một
nơi đông đảo, sáng sủa, ḷng người
tự nhiên vui vẻ lên, sung sướng hơn, như
sống lại cái cảm giác xa xôi của ông cha đời
thái cổ trước ánh lửa trại. Những lúc ấy, sự vui
vẻ ngọt ngào hơn, nếu ta được nghe
những giọng điệu du dương của cung
đàn tiếng hát. Có lẽ v́ thế mà không bao giờ tôi
quên được vợ chồng nhà chị Tạc. Tôi
không biết chị ở đâu, nhưng cứ vài ba hôm,
vợ chồng chị lại đến ngồi ở góc
đường, hát xẩm. Chồng kéo nhị hay gẩy
đàn bầu, vợ hát. Thằng cu con, độ sáu,
bảy tuổi, nhem nhuốc, cái áo cánh nâu rách ngắn
để hở rốn, ngồi nghịch cái chậu thau
đă han rỉ, dùng để đựng tiền. Lần đầu tới gặp
cái gia đ́nh nhỏ ấy là một buổi tối oi
bức. Không một ngọn gió. Hơi nóng hấp ở
đất xông lên, nồng nực, đầy cát
bụị Tôi sắp sửa gọi xe để đi t́m
ít gió mát ở nơi khác, bỗng ngay đầu phố
cất lên tiếng hát của chị Tạc, trong vắt
như nước suối, ngân nga, gợi lên một
cảm giác mát và nhẹ nhàng. Tiếng đàn bầu họa
theo, vang lên những tiếng khóc trong. Lũ trẻ con đương
chơi bóng trên hè dừng lại. Một đứa kêu: - A! Xẩm. Lại nghe đi. Chúng chạy xô ra đầu
phố, rồi đứa đứng đứa ngồi,
ngây ra nh́n và nghe. Mấy người hóng mát ở gần
đấy, dừng câu chuyện ngồi lặng yên
lắng tai. Mọi người đều quên cả nóng
bức. Tiếng hát mỗi lúc một cao, người đến
xem mỗi lúc một đông. Chị Tạc giở đủ
giọng, chị đi từ giọng Bắc, nhanh
nhẹn, lưu thoát, sang giọng Nam, chứa đầy
nỗi buồn mênh mang. Toàn những âm điệu hồn
nhiên, rung động ḷng người, đưa tâm hồn
đến những thế giới t́nh cảm xa xăm,
đầy thơ, đầy mộng, đầy
hương thơm. Chốc chốc, chị ngừng hát,
nhưng trong yên lặng, dư âm của lời ca vẫn
c̣n xao xuyến trên dây đàn của linh hồn. Giọng
trong trẻo của chị Tạc bắt theo điệu
đàn trong khiến tôi mê mẩn tâm linh như ḥa hợp
với những thời kư văng mung lung. Tôi sống lại
cả một thời thơ ấu, đương ẩn
náu trong nơi vô giác của tâm linh; tôi say sưa
hưởng hết cả hương vị của
những tiền kiếp nào, xa xôi, mịt mù, và trùm qua kư
ức ấy, một t́nh cảm nhớ thương không
bờ bến. Từ hôm ấy, không mấy ngày
tôi không đến nghe vợ chồng chị Tạc.
Thằng cu con đă quen mắt, thấy tôi là nó
cười, bỏ chiếc chậu thau chạy lại. Có
khi tôi đưa nó một xu, một trinh, nhưng
thường thường tôi mua cho nó một chiếc
kẹo. Nó thích lắm, giựt lấy rồi vội vàng
chạy về chỗ, cắn, nhai cả cái giấy
bọc. Vợ chồng chị Tạc biết tính tôi, thi
nhau khoe tài, chồng nắn nót từng tiếng đàn,
vợ cất giọng thật trong theo những
điệu tôi chưa từng nghe. Thế nào cũng có
một vài điệu chèo là những điệu tôi ưa
nhất. Những điệu ấy, chị Tạc h́nh
như quen lắm. Tôi thấy lúc chị dễ dàng hát thay
đổi những bài chị đă thuộc, mặt
chị khác hẳn đi. Mắt chị ngày thường
lờ đờ, bỗng sáng hẳn lên, khuôn mặt trái
xoan răn reo quá sớm như trẻ lại. Tôi sực
nhớ đến câu b́nh phẩm mà tôi đă
được nghe một buổi chiều nào: - Nhà chị xẩm này h́nh như
ngày xưa đi hát chèo th́ phải! Có lẽ chỉ là một câu
đoán phỏng của một người nghe thấy
chị Tạc hay ca giọng chèo, nhưng tôi không thể
đừng nghĩ ngợi bâng khuâng. Lắm khi, ngồi
nghe chị, tâm trí tôi vẩn vơ trôi theo ḍng tưởng
tượng. Chị Tạc là một đào có tiếng của
một gánh chèo, nhí nhảnh, nũng nịu, một nụ
cười tinh ranh luôn luôn nở trên môi thắm. Chị
theo gánh hát đi hết nơi này đến nơi khác; qua
những cánh đồng lúa non, gió thổi giạt xuống
như tấm thảm nhung lay động, qua những
ngọn đồi tím, trơ trụi mấy cây thông giơ
thân h́nh khắc khổ, men những vùng cát trắng,
những ruộng muối đỏ, mơ màng nh́n những
cánh buồm nâu cắt h́nh lên mặt biển màu ngọc
bích. Chị đi, vui vẻ, không lo, không nghĩ, như
một con vật non, sống cái đời phiêu bạt,
ch́m đắm trong tiếng hát, cung đàn. Đêm đêm
chị lại thay h́nh trở nên cô công chúa nơn nà dưới
dải mũ rung rinh ánh sáng, hay cô thôn nữ thơ ngây, áo
nâu non, thắt lưng cá vàng, ngồi bán nước
dưới gốc đa. Con mắt sắc của chị
đă say đắm bao nhiêu trai làng khăn lượt, áo
thâm; giọng hát trong của chị đă đem lại cho
bao nhiêu người vất vả một chút quên, quên
những nỗi cực khổ hằng ngày để
đắm đuối trong âm thanh. Thế rồi, một
ngày xuân ấm, lộc cây đầy nhựa, chị
gặp người yêu. Tôi nh́n anh Tạc, gầy ốm
trong mảnh áo rách, nước da đen xám v́ dăi dầu.
Thủa ấy, có lẽ anh là một trang niên thiếu phong
nhă, yêu âm nhạc, cảm thanh sắc, bỏ nhà cửa theo gánh
hát của cô đào xinh xắn đă cướp
đoạt ḷng anh. Hai người đă sống trong ái
t́nh; những đêm thanh vắng, chị đă biết bao
lần cất tiếng ca nỗi ḷng u ẩn để
riêng anh rạo rực nghe; những buổi chiều vàng
rực, linh hồn của hai trẻ đă từng ḥa
hợp với lá, với cỏ xanh non hơn dưới
ánh nắng sắp tàn. Ánh chiều qua, ánh chiều
lại qua. Chuỗi ngày ái ân bao giờ cũng ngắn
ngủi. Thời khắc trôi, và trôi theo tuổi trẻ, t́nh
yêu và hy vọng. Gánh hát tan. Anh chị đưa nhau về
ẩn một nơi thôn quê trầm tịch, nhưng
người ta không thể chỉ sống bằng ái t́nh và
nước lă. Hai người đă cố t́m việc làm,
đă dầy dạn nắng mưa, đă biết
đời cực nhọc. Cũng như những con ve không
biết pḥng xa, anh chị đă phải sống trong sự
cùng khốn. Bây giờ đây, sống tạm bợ cho qua
ngày, hai người có lẽ không c̣n nhớ những t́nh
cảm ngây ngất, những giây phút mănh liệt thuở
trước nữa. Sự nghèo khó đă in vết răn
trên trán. Người lam lũ chóng khô héo. Tôi ngồi nh́n
vợ chồng chị Tạc, bây giờ không t́m thấy
dấu vết cuộc đời xưa. Trên nét mặt hai
vợ chồng, tôi chỉ c̣n nhận thấy vẻ
nhẫn nhục của những người nghèo khó. Không
lúc nào hai vợ chồng c̣n nở được một
nụ cười vui vẻ; họa hoằn một đôi
khi tiếng trinh, tiếng xu ném vào chậu thau liên tiếp,
vẻ mặt hai người mới sáng lên một chút. Lúc
đó, chồng nắn cung đàn, vợ cao giọng hơn
lên, nhưng chỉ c̣n là mong đợi được
người ta thưởng nhiều hơn. Không bao giờ
chị c̣n hát cho chị nghe nữa, cho chồng chị nghe
nữa, mà chồng chị cũng không c̣n rạo rực
như xưa; chị, ngày nay, chỉ c̣n hát để mà nuôi
thân. Những ngày hè oi nồng đă
hết, và cũng đă hết những ngày trong sáng của
mùa thu ngắn ngủi. Gió bấc đă bắt đầu
đuổi lá bàng trên những con đường vắng,
và tiếng sếu kêu lạnh đă vang động trong
đêm khuya. Con gái nhà giàu mặc thử những bộ áo
nhung ấm, con nhà nghèo rét run trong manh áo rách. Đêm đến,
đường sá vắng tanh, không có vẻ đông đúc
rộn rịp nữa. Cuộc sinh nhai ngoài phố càng thêm
khó khăn; càng ngày càng thấy vắng người dừng
chân nghe vợ chồng chị Tạc. Họ vội vàng
đi về những căn nhà ấm cúng, hưởng
sự êm đềm của gia đ́nh, không ai nghĩ
đến những cảnh đời thiếu thốn
chung quanh. Tiếng xu rơi vào chậu thau mỗi đêm
một hiếm, và tiếng hát của chị Tạc không
thấy cao lên nữa. Thỉnh thoảng, tôi vẫn
gặp hai vợ chồng chị, nhưng gió mỗi lúc
một rét, tiếng đàn tiếng hát mỗi lúc một nhanh; và những buổi mưa
phùn lạnh lẽo th́ điệu Nam ai gần hóa ra
điệu B́nh bán. Thằng cu con trời rét mà vẫn
mặc có cái áo cánh rách; mẹ nó chỉ bó thêm vào ḿnh nó
một manh chiếu con để che gió. Tuy vậy, tôi
vẫn thấy nó run cầm cập và bỏ cả chậu
thau, nép ḿnh vào người mẹ cho ấm. Chị Tạc
vừa ôm con lên ḷng vừa hát; chị cũng thấy
lạnh, môi chị đă thâm lại, chốc chốc
chị lại dừng, ho khan lên một tiếng ngắn.
Một vài phút sau, không có ai, vợ chồng cuốn
chiếu dắt nhau đi, không biết đi về đâu
nữa. Nửa tháng sau đến chỗ cũ, tôi không
thấy vợ chồng chị Tạc như mọi
lần. Thu ḿnh trong áo, tôi nghĩ rét mướt đă
đuổi anh chị đi phương khác kiếm ăn
và cũng không để ư đến nữa. Một hôm, có việc về
chơi người anh em ở Bạch Mai, tôi rẽ qua xem
nghĩa trang Hợp Thiện. Trời đă xế
chiều, ánh nắng c̣n thếp vàng những ngọn cây cao.
Cỏ tươi thắm. Hoa vạn thọ vàng thẫm.
Bỗng tôi rùng rợn thấy lạnh lẽo cả tâm
hồn, nhưng không dám phân tách rơ cái cảm giác lạnh
lẽo ấy. Trời tối dần. Về phía mộ làm
phúc, tôi chợt thấy một đám ma người nghèo.
Ba, bốn người phu đương khiêng một cái
quan tài mộc, theo sau một người lớn và một
đứa trẻ. Một nỗi buồn thấm thía
đến cắn lấy ḷng tôi khi tôi nhận ra cha con anh
Tạc. Tôi sực nhớ đến tiếng ho khan của
chị Tạc những đêm đông giá lạnh, và tôi
chợt hiểu v́ lẽ ǵ ít lâu nay tôi không gặp vợ
chồng chị. Trong lúc ấy, áo quan từ từ
đặt xuống hố, tôi nghe tiếng rút dây rơ ràng trong
sự yên lặng của buổi chiều. Rồi có
tiếng khóc rên rỉ, đem lại một nỗi
buồn mênh mông. Mộ đă đắp xong.
Đột nhiên tôi thấy những nét trắng của
mấy bông huệ rung trong bóng tối, như sự xao
động cuối cùng của một linh hồn sắp
tiêu diệt. Người tôi lúc đó dễ xúc cảm
như một cốc pha lê mong manh, sẽ động là có
tiếng vang. In sâu vào trí nhớ những chấm đỏ
thẫm của hương, mùi thơm mát trong gió. Anh
Tạc, thằng cu con, mấy người phu trở nên
những vết lờ mờ không rơ, nḥa trên nền cỏ
đen. Không một tiếng động. Im ĺm. Trong một
giây, tôi có cái cảm giác người và vật sắp tan vào
bóng tối. Có tiếng nói. Như một
sự quái lạ: - Cho chúng tôi tiền để
chúng tôi về. Tối rồi. Câu nói thản nhiên của bọn
phu trong cái không khí âm thầm tôi nghe như một sự xúc
phạm. Lặng lẽ, tôi bước lại, cho chúng
một hào, và c̣n bao nhiêu tiền trong túi tôi dốc cả vào
tay thằng cu con. Từ hôm ấy, tôi không gặp
cha con anh Tạc lần nào nữa. Có lẽ anh lang thang
với chiếc đàn lẻ loi, với những nỗi
đau khổ ngấm ngầm, cha con không chết đói là
anh không c̣n mong mỏi ǵ nữa. Và từ đấy, tôi cũng
bỏ mất cái thú đi hóng mát buổi chiều. HOÀNG ĐẠO Rút từ tập
truyện ngắn Tiếng đàn, Nxb.
Đời Nay, Hà Nội, 1941 (/O-O/ sưu tầm) |
|||||||||||
|
|