Người Tù, Chiếc
Lon Gô và Nhà Kỷ Luật
(Đỗ Văn Phúc)
Tặng các bạn tù trại
A-20 Xuân Phước.
Sống trong chế độ Cộng sản
hàng chục năm ngoài miền Bắc trước
năm 1975, người dân đã quên đi chiếc
bàn ủi để ủi áo quần. Có lẽ sau khi giặt
xong, vài người chỉ biết xếp áo quần
lại rồi lót dưới gối cho thẳng.
Vì thế chúng ta thường thấy những
cán binh CS khi vào Saigon, ăn mặc luộm thuộm,
lùng thùng như những con rối.
Mãi cho đến những năm
78-79, có những anh em tù muốn lấy điểm,
đã bày vẽ cho bọn cán bộ việc
dùng bàn ủi.
Văn minh miền Nam
từ chiếc bàn ủi điện đã nhờ
chế độ CS, tụt xuống bàn ủi than
mà chúng ta còn nhớ hình thù thô
kệch với con gà trống trên đầu mũi
để làm cái khoá mở ra đóng
vào khi đổ than . Loại
bàn ủi này đã biến mất những năm
cuối thập niên 1950. Có
còn chăng, hoạ hoằn là ở vùng
nông thôn heo hút.
Bọn cán bộ CS thì dĩ nhiên
không dám nghĩ đến việc xa xí
là sắm một cái bàn ủi than này.
Lo chi, đã có bọn tù khốn kiếp
bày mưu tịch thu vật dụng
bằng nhôm của tù cải tạo để
đúc bàn ủi xài tạm. Thế là
thỉnh thoảng, trại tổ chức kiểm soát
tư trang. Lấy cớ tù nhân nấu nướng
làm mất trật tự nên ra lệnh tịch thu
tất cả đồ dùng bằng kim loại gồm
nồi niêu, soong chảo, lon hộp, chén bát .. Tất cả các vật dụng
tùy thân thiết yếu đó của toàn
trại, may ra đúc được
một hai cái bàn ủi. Sau đó một thời
gian, chúng lại nêu ra lý do tù đã
có tiến bộ, chúng lại cho phép gia
đình thăm nuôi gửi nồi niêu vào
để đun nấu bồi dưỡng cơ thể.
Cứ vài tháng, màn thăm nuôi tiếp tế
soong nồi và khám xét, tịch
thu này diễn ra một lần.
Đối với người tù,
không gì quan yếu, thân thiết gắn
bó bằng chiếc lon guigoz. Chẳng rõ khi
hãng Nestlé thiết kế ra chìếc lon
nhôm để đựng sữa bột cho trẻ em
này, họ có tưởng tượng ra rằng,
một ngày nào đó chiếc lon nhôm
này lại quan yếu đến thế. Mỗi
người tù thường tậu ra cho bản
thân ít lắm là một chiếc lon guigoz (từ
đây xin gọi là lon Gô). Người
khá giả, có thể có cả chục chiếc
lon để chứa thức ăn rất
tiện lợi.
Công dụng trước hết là để
đựng nước uống khi đi lao
động. Dù là nước suối,
nước mưa hay nước giếng. Khi cần
đun nấu, người tù có thể gửi
ké bên bếp lửa của người nấu
nước để đun chút cơm khô, nấu
chút rau cỏ vừa hái trộm trên
đường đi, hâm lại chút thức ăn do gia đình mới tiếp tế.
Dù không khéo tay như
người thợ hàn, bất cứ người
tù nào cũng có thể làm được
một cái niềng và quai xách bằng cọng
kẽm cho tiện lợi. Họ sẽ tạo
cho mình một cây dài bằng gỗ hay sắt
có cái móc ở một đầu để
"câu kéo". Câu kéo là từ
ngữ mô tả việc người tù đứng
xúm xít quanh lò lửa nhà bếp
đưa cái lon gô vào miệng lò để
đun nấu. Việc này thường
là bị cấm, nhưng tù có cả trăm
cách để đánh du kích.
Một số tù còn khéo tay,
may một cái bọc bằng vải hay simili cuire
có độn vải để bao quanh lon gô, nhằm
giữ ấm cho thức ăn nước uống. Lon gô, vì rất mỏng, và phải
kỳ cọ nhiều hay do rỉ sét, nên bị
rò rỉ. Người tù
có thể dùng hạt cơm, hay nhỏ giọt
bao nylon đang chảy để trám. Người
khéo tay có thể cắt một
khúc nhôm hay đồng để tán lại.
Thời gian đó là khoảng
cuối năm 1979, khi anh em chúng tôi từ các
trại Hàm tân bị đưa ra trại A-20
Xuân Phước được chừng vài
tháng. Tôi
thuộc đội 13, nhà 1, phân trại E vừa
mới xây xong với 4 dãy nhà gạch lợp
ngói kiên cố. Tôi cũng có
vài chiếc lon gô; trong đó một chiếc
có bao bọc bằng giả da cắt trộm từ
chiếc ghế nệm trong xe chiếc
xe Peugeot còn tốt của tên trưởng trại
lúc đi lao động gần garage của trại.
Nhờ khéo tay, tôi làm nhiều
vật dụng bằng giả da, như chiếc nón
vành rộng, chiếc ví tay dành cho bà
xã (mà không biết thiên thu nào mới
gặp lại). Lon gô của tôi giữ
nước nóng rất lâu, vì lớp bọc
bên trong là một khúc vải mền dày
cộm.
Sáng hôm đó, tôi giả đau khai
bệnh không ra ngoài lao động.
Lúc các đội về thì trời
đã nhập nhoạng tối, vì đã
vào muà đông. Trong khi anh em lỉnh kỉnh
ra vào thu dẹp chờ đi
lãnh phần ăn tối, thì đột nhiên
hai ba tên cán bộ trực trại và một
bầy trật tự thi đua ùa vào.
- Tất cả ra ngoài sân tập họp,
không được mang thứ gì theo.
"khẩn chương, khẩn
chương !"
Tôi đang nằm trên "lầu
thượng" (Trong nhà giam có hai tầng cho
tù ngủ. Tầng trên chúng tôi gọi
đùa là lầu thượng.) chưa kịp xuống thì đã thấy
bọn trật tự hùng hổ vào lục
soát khắp nơi. Chúng tìm ra
những chiếc nồi, chiếc lon quăng xuống nền
nhà nghe loảng xoảng. Tôi quơ vội
chiếc lon gô bọc da có chứa ít nước
nóng vừa lãnh từ người đun nước
rồi thư thả leo xuống.
Tên cán bộ trực trại tên Luật
- một tên sadist- thấy vậy ra lệnh:
- Anh kia, giao nộp chiếc
"non" ngay.
Tôi bước vội ra cửa, né
tránh những bàn tay nham nhở
của của bọn trật tự. Cán bộ Luật
bước theo ra định giằng lấy
chiếc lon. Tôi quay lại cố tỏ ra lịch sự:
- Báo cáo cán bộ, hôm nay tôi bệnh,
phải chườm nước sôi. Vì
thế tôi xin giữ lại chiếc lon gô nước
nóng này.
- Anh Tuyến (tên trật tự gốc tù
hình sự tội hiếp dâm), thu
cái "non" giùm tôi.
Tôi nhất định giữ cho
được chiếc lon.
Tên Tuyến cố giằng nó. Tôi lần lữa ra đến sân trại.
Biết không thể giữ được, tôi
ném mạnh chiếc lon xuống sân, dùng
chân giẫm lên cho bẹp dúm rồi cúi
xuống lượm nó và quăng mạnh qua
bên kia hàng rào trại.
Làm xong việc này, tôi đứng thẳng,
trừng mắt nhìn vào mặt tên trực trại
Luật dõng dạc tuyên bố:
- Các anh đã cướp đoạt
tài sản cả miền Nam. Nay một
chiếc lon goz cần thiết cuối cùng của
người tù, các anh cũng không tha. Tôi không xài được, quyết
không để cho các anh xài nó.
Nói xong, tôi lẻn vào xếp
hàng cùng anh em trong đội.
Có lẽ trong đời làm công an
gác tù, Luật chưa hề đụng phải
một hành vi chống đối
táo bạo bất ngờ ngoài sự tưởng
tượng. Vì thế phải mất một
phút sau, hắn mới có phản ứng.
Khuôn mặt tên sadist tái đi, hắn nghiến
răng trèo trẹo:
- Anh kia, tên gì ?
Từ trong cửa miệng của hàng trăm
người tù bị coi là cứng đầu nhất
trong các trại tù miền Nam, những tiếng la
hét bộc lộ sự uất ức dồn nén
đã bao ngày:
- Đồ ăn cướp !
Đồ ăn cướp !
Luật biết không nên gây
căng thẳng trong hoàn cảnh này, vì
có thể xẩy ra biến cố bất lợi. Hắn xuống giọng ra lệnh cho bọn
trật tự thu vén các thứ
đã tịch thu vào hai cần xé, mang đi.
Xong, hắn ra lệnh cho tôi bước khỏi
hàng đi theo hắn.
Luật dẫn tôi đến
nhà bếp cạnh nhà kỷ luật bảo chờ
ở đây. Lúc
đó đã có sẵn bốn năm tên
công an võ trang. Bọn
này sấn tới sắp sửa đánh tôi.
Tôi lùi vào sát vách bếp nói lớn:
- Cán bộ không được đánh
tôi, Không được vi phạm
chính sách.
Bọn này đột nhiên ngừng
lại, hậm hực buông lời đe doạ rồi
bỏ đi. Lát sau, tên Luật và tên trật
tự Quý đen (con lai Mỹ da đen, từng
là binh sĩ Nhảy dù của ta) đưa
tôi vào nhà biệt giam. Tôi
đã quá quen thuộc việc bị cùm,
nên khi nhìn thấy hàng cùm chân sắp
dọc theo chân tường nhà
kỷ luật, tôi nhắm ngay một chiếc cùm
rộng nhất hòng để cho cổ chân
có thể cựa quậy chút đỉnh.
Nhưng tên Quý đã nhanh tay
chọn lấy hai chiếc chật nhất. Chúng đẩy
tôi vào căn thứ ba, bảo leo
lên bệ, duỗi hai chân ra áp vào
vách cửa. Quý đen ấn hai chiếc
cùm vào hai cổ chân tôi. Cùm quá chật. Hắn cố nhấn
nhấn đẩy cho miệng cùm qua được
phần xương cổ chân, rồi nhét cả
phần còn lại cho lọt hẳn vào cùm
như người ta nhét cái bánh chưng vào khuôn gỗ trước
khi gói chặt lại. Phần gân sau
của cẳng chân tôi vẫn cứ ngoan cố
không chịu ép qua hai cái lỗ cùm.
Vì thế, khi tên Quý đẩy
cây sắt 10 li từ một lỗ ở mép bệ
xi măng qua lỗ cùm, tôi phải nén đau
bóp hai gân lại. Nhưng cũng
không tránh khỏi việc cây sắt cứa
vào rách chân đau buốt tận trời
xanh.
Thế là hai cẳng chân vừa bị kẹp
cứng trong hai chiếc cùm chật, vừa bị
gác lên cây sắt có khiá cỡ 10 li.
Cả sức nặng phần cơ thể tựa trên
hai bàn tiếp hậu đã ốm lòi
xương và trên cây sắt đó.
Vì thế, cơn đau bị bó chật đang
âm ỉ thì cơn đau từ nhượng
chân đã phát khởi do chỗ da bị
rách và cây sắt tiếp xúc trực tiếp
với gân bàn cổ chân. Bị cùm thế
này, người tù chỉ có hai vị thế:
nằm hẳn ra hoặc nửa ngồi nửa nằm.
Không thể ngồi hẳn lên, vì hai bàn
chân quá sát vách tường. Bị cùm ở Xuân
Phước rồi, mới thấy trại Hàm
Tân là thiên đường. Tại trại Z30C
Hàm Tân, nhà kỷ luật có hai gian, mỗi
gian có thể cùm 5, 6 người. Thanh sắt
để xỏ cùm lớn, có đường
kính khoảng hơn 2 inches, bóng mượt do nhiều
bàn chân đã mài qua trên đó
nhiều năm. Dĩ nhiên qua một
ngày sau, thì sức nặng của chân cũng
sẽ gây đau đớn. Nhưng
người tù biết dùng cái lon gô
kê dưới bắp chân cho bớt đau (Ở
Hàm Tân, cai tù cho đem lon gô vào
nhà cùm). Trước mặt
người tù là một khoảng tương
đối rộng. Ngày có hai lần
hai vắt cơm to bằng trái cam có rắc muối
đậu phụng. Tôi đã nếm
mùi cùm ở Hàm Tân hai lần, cũng tự
cho rằng đi nghỉ mát, né được lao động cực nhọc.
Ngược lại, ở Xuân
Phước thì coi như tầng chót địa
ngục. Người
tù khi vào nhà kỷ luật chỉ vỏn vẹn
bộ pijama tù mỏng dính. Guốc dép,
khăn, mũ .. bỏ
lại bên ngoài. Không mùng mền chiếu
gối dù mùa hạ hay mùa đông. Mỗi buồng giam có hai bệ xi măng hai
bên vừa đủ rộng cho hai người nằm.
Cai tù kiếm cho mỗi tù
nhân một cái hộp nhựa mỏng đã
cắt phần trên dùng để chứa thức
ăn, một nửa hộp khác chứa nước uống.
Và thêm một nửa hộp loại
bình nước mắm hai lít để đựng
phân và nước tiểu. Vì
là chiếc hộp bị cắt ra, nên miệng
bình đựng chất thải này nó mềm
nhũn và dễ bể mỗi khi đụng vào.
May mắn là thời gian trong cùm, chỉ ăn phần
ăn của chim với hai ba lát khoai mì và
khoảng hai ba muỗng nước mỗi ngày;
nên ngoại trừ ngày đầu, thì những
ngày sau đó chúng tôi chẳng có
gì để bài tiết cả. Vả
lại, với vị thế như vừa kể trên
- hai chân bị khép cứng lại mà
không ngồi được - thì chẳng thể
nào làm công việc bài tiết được.
Tôi đã nhịn
đi cầu đến 32 ngày mà chẳng thấy
bị thôi thúc gì.
Dãy nhà kỷ luật vừa mới
xây xong trước khi chúng tôi đến. Mà chúng tôi lại
được vinh dự khánh thành nó;
vì thế chúng tôi được thấm
thía thế nào là cơn lạnh mùa
đông trên cái nền xi măng còn ẩm
hơi nước.
Qua một đêm vừa lạnh, vừa
đói, vừa đau buốt như thế; hôm
sau, tôi được gọi ra làm việc để
bọn trực trại lập hồ sơ kết luận
hợp thức hoá việc thi hành kỷ luật.
Chuyện dài Xuân Phước còn tiếp .. .. ..
ÐỖ VĂN PHÚC
(Thuan Do chuyển)
