NỀN GIÁO DỤC - KHOA HỌC CHẠY
THEO NGÔI SAO
(Nguyễn
Văn Tuấn)
Tôi có cảm giác như VN là một
đất nước đang chạy đuổi theo những
ngôi sao. Khi chuỗi quán cà phê Bene của Hàn Quốc khai
trương, chúng ta thấy lũ lượt thanh thiếu
niên xếp hàng chầu chực chỉ để gặp mặt
hay xin chữ kí của một ngôi sao nhạc Hàn Quốc!
Trước đó, có tập đoàn trả hàng trăm ngàn
USD để mời sao từ nước ngoài về lên lớp
cho công chúng. Các ngôi sao trong nước cũng được
báo chí liên tục nhắc đến với sự thích thú
và kính nể qua những chưng diện xa hoa và những
phát ngôn ngông của họ. Nhìn từ xa và nhìn chung, có vẻ
cả nước có khi lên đồng vì những ngôi sao.
Nhìn lại nền giáo dục và khoa
học Việt Nam, tôi thấy hình như cả nước
đang chạy theo những ngôi sao. Giáo dục trung học
thì chạy theo những huy chương Olympic quốc tế.
Giáo dục đại học thì mơ mộng đến
có tên trong các bảng xếp hạng đại học
"Top 200". Có hẳn một quyết định của
Chính phủ là đến năm 2020 sẽ có 1 đại học
đẳng cấp quốc tế. Giáo dục thì thế,
khoa học cũng chẳng kém trong cuộc chạy theo sao.
Cứ mỗi lần Thụy Điển phát giải Nobel,
thì VN có người than thở hỏi bao giờ VN sẽ
có người lãnh giải Nobel. Giải Nobel trở thành một
giấc mơ lãng mạn của khoa học VN.
Tôi cho rằng những nỗ lực
chạy theo những sao như thế làm xao lãng những vấn
đề quan trọng hơn và cấp bách hơn: ĐÓ LÀ XÂY DỰNG NỀN TẢNG VỮNG
CHẮC VÀ TẠO MOMENTUM CẦN THIẾT ĐỂ PHÁT TRIỂN
LÂU DÀI VÀ BỀN VỮNG. Để minh hoạ
cho cái tác hại của việc chạy theo sao, tôi phải
nhờ đến vài con số (bạn đọc không cần
nhớ những con số này). Thử tưởng tượng
chúng ta có 2 dãy số A và B, mỗi dãy số có 6 giá trị:
A: 1, 1, 1, 2, 2, 53
B: 8, 9, 10, 10, 11, 12
Thấy gì qua hai dãy số? Cả hai
đều có trung bình là 10 (và dĩ nhiên, tổng số là
60). Nhưng hai dãy số rất khác nhau về phẩm chất.
Đối với A, có một giá trị outlier - ngoại vi
(giá trị 53). Nếu bỏ giá trị này, số trung bình của
A chỉ còn 1.4. Điều này cho thấy dãy số A không ổn
định.
Trong khi đó số liệu của
B cho thấy sự ổn định, vì tất cả số
liệu đều nằm trong phạm vi kì vọng. Dù có loại
bỏ một giá trị trong dãy số liệu vẫn không
làm thay đổi đáng kể giá trị trung bình. Do
đó, rõ ràng A có về phẩm chất cao hơn và ổn
định hơn nhiều so với A.
Việt Nam có xu hướng đang
làm theo A, tức là chạy theo outlier. Có hẳn một kĩ
nghệ "luyện gà chọi" để đi thi và
đoạt huy chương Olympic. Nhà nước thì có Quyết
định đến năm 2020 sẽ có 1 đại học
lọt vào danh sách "Top 200". Đại học Quốc
gia Hà Nội thì có hẳn một hợp đồng với
Tập đoàn dầu khí để lên kế hoạch có giải
Nobel năm 2020. Tất cả những hoạt động
đó chỉ với một mục tiêu duy nhất là để
có sao. Nhưng nay là 2014, khả năng mà một đại
học lọt vào "Top 200" hay có người đoạt
giải Nobel có vẻ rất thấp.
Nhưng giả
dụ như VN có 2 trường đại học lọp
vào "Top 200" và 5 nhà khoa học được trao giải
Nobel thì có làm cho nền khoa học và giáo dục nước
nhà tốt hơn. Tôi nghĩ câu trả lời là KHÔNG. Cái chân lí rất
đơn giản mà chúng ta quên: một cây làm chẳng nên non. Một
vài ngôi sao giáo dục và khoa học không có đủ động
lực hay momentum để lay chuyển cả một nền
giáo dục. Một vài nhà khoa học đoạt giải
Nobel sẽ không thể nào làm lay chuyển năng suất rất
thấp 24,000 tiến sĩ và 11,000 giáo sư / phó giáo sư.
Nói ví von một chút: một lâu
đài trong một xóm nhà lá thô sơ không làm cho xóm đó giàu
sang hơn (nếu không muốn nói là lố bịch). Một
đất nước với 1 tỉ phú bên cạnh 90 triệu
dân với thu nhập 1500 USD/năm không phải là nước
giàu, mà là nghèo yếu. Trong bóng đá, người ta phân biệt
giữa đẳng cấp và phong độ. Trong giáo dục
cũng thế, cũng có đẳng cấp và phong độ.
Một nước với 1 đại học đẳng
cấp quốc tế bên cạnh 99 đại học làng
nhàng, thì đẳng cấp của nước đó vẫn
là làng nhàng, chẳng làm ai tự hào.
Một phép tính đơn giản về
công bố quốc tế. Nếu chúng ta chọn
phương án (a) tập trung vào một đại học
"sao" để công bố 2000 bài mỗi năm, và 9
trường đại học khác mỗi trường
công bố 50 bài; hay (b) xây dựng năng lực để
mỗi đại học công bố được trung
bình 300 bài mỗi năm? Dĩ nhiên chúng ta chọn
phương án thứ hai vì tính bền vững và nội lực
cao. Sức mạnh của đám đông lúc nào cũng
hơn sức mạnh của một cá thể, cho dù cá thể
đó là đẳng cấp "sao".
Do đó, tôi nghĩ rằng thay vì chạy
theo những ngôi sao, hay những "giá trị ngoại
vi", Việt Nam cần đầu tư tài lực để
:
(a) xây dựng cơ sở vật chất
và nội lực để làm "bệ phóng" cho phát
triển trong tương lai; và
(b) xây dựng động lực và
năng lực nghiên cứu khoa học để có khả
năng duy trì sự phát triển một cách ổn định
và bền vững.
Chúng ta cần xây dựng nội lực
và năng lực cho số đông chứ không nên tập
trung tài lực để theo đuổi những ngôi sao.
NGUYỄN VĂN TUẤN
(Rose
KD sưu tầm và chuyển)
