NHỮNG NẺO ĐƯỜNG RẠCH GIÁ

(Trương Dậu)

 

 

Xe đạp một chiếc chạy lông bông

Vòng vòng phố thị dưới nắng hồng

Vui chơi thỏa thích thời niên thiếu

Chất chồng kỷ niệm cõi mênh mông

 

Đôi chân dạo khắp phố chợ đông

Hình ảnh thân thương ghi nhớ lòng

Mai sau ôn lại hình bóng cũ

Để lòng gợi nhớ ít nhiều không?

 

Đúng vậy ! với một chiếc xe đạp và đôi bàn chân đã giúp tôi ghi lại không nhiều nhưng cũng được chút ít những hình ảnh thân thương của Rạch Giá ngày xưa.

 

Xin mời quí vị hãy cùng tôi dạo chơi một vòng từ Nam chí Bắc của Rạch Giá năm xưa.

 

Bắt đầu từ sân bay quân sự Lạc Hồng (hay bến xe Rạch Giá), đi từ hướng Rạch Sỏi về Rạch Giá, trước khi vô Cổng Tam Quan, phía bên phải có hãng kem Anh Đào (chuyên cung cấp cà rem cho các em nhỏ đi bán dạo), tới bến xe Rạch Giá, rồi tới trụ sở hội đồng xã Vĩnh Thanh Vân.

 

Đây là Cổng Tam Quan và đại lộ Nguyễn Trung Trực, phía trên Cổng Tam Quan có hàng chữ CHÂU THÀNH RẠCH GIÁ, nếu đi ngược chiều sẽ thấy hàng chữ TỔ QUỐC TRÊN HẾT.

 

Sau khi qua Cổng Tam Quan, phía bên phải có một con đường mòn dẫn tới đường Ngô Quyền, nơi đó có chùa Láng Cát và những người bạn gốc Miên của tôi ở trọ trong chùa này để đi học như: Danh Prich, Danh Năm, Danh Gương v.v..., phía bên tay trái là Vĩnh Phước Miếu.

 

Đi đến ngã tư đầu tiên là đường Nguyễn An Ninh, (còn có tên gọi là ngã tư Am Ông Địa). Ngay góc phải ngã tư có nhà của Sầm Ngọc Hà, nếu quẹo trái trên đường này có nhà của Dương Ngân Sên, đi đến cuối đường là đường Lâm Quang Ky, khoảng gần đâu đấy có quán Chiêu Dương, quán này ban đêm rất thơ mộng, có hòn non bộ, có nhà thủy tạ, có cầu xe duyên, nơi lý tưởng hò hẹn với bạn bè thuở học sinh thời đó.

 

Trở về đại lộ Nguyễn Trung Trực đi tiếp, bên phải có lò bánh mì Tân Thanh, thánh thất Cao Đài và trường tiểu học Vĩnh Lạc, đối diện là nhà của thầy Vĩnh Du, thầy có hai đứa con trai là Bảo Đạt và Bảo Đức.

 

Đi đến ngã tư thứ hai là đường Chi Lăng, còn có tên gọi là ngã tư Tin Lành vì ngay góc phải có nhà thờ Tin Lành, nếu quẹo phải đi thẳng tuốt xuống đường Ngô Quyền có chợ Nhà Máy Cháy.

 

Tiếp tục cuộc hành trình sau khi đi qua ngã tư Tin Lành, phía bên phải có chùa Tam Bảo, có trường Minh Đức (trường của người Tiều dạy chữ Hoa), có nhị tỳ Quảng Đông, đối diện có chùa Vĩnh Nguơn và sân bóng rổ của trường Minh Đức.

 

Chúng ta sẽ đi đến ngã tư Xã Mai, vì góc phải có tiệm cà phê Đặng Văn Mai (của cô Đặng Thị Nuôi giám thị trường Nguyễn Trung Trực) nên được gọi là ngã tư Xã Mai. Nếu quẹo phải là đường Cô Bắc, cuối đường Cô Bắc tuốt dưới đường Ngô Quyền là xóm Bánh Tằm, còn quẹo trái là đường Cô Giang, trên đường Cô Giang có chùa Phổ Minh. Hai đường Cô Bắc và Cô Giang trước đó có chung một tên là đường Vạn Kiếp.

 

Sau khi đi qua ngã tư Xã Mai, bên phải có tiệm vàng Lê Ngọc, bên trái ngay góc đường có nhà in Thanh Tâm, xích đằng kia có trường dạy đánh máy chữ, kế bên có miếu Cô Tư rất linh thiêng, đằng đầu đường có quán cơm xã hội, phía sau là nhà của Nguyễn Hữu Trung, đối diện với quán cơm là nhà của thầy Lý Thành Lễ và cô Lý Thị Diễn (cô giáo dạy trường Nam Tiểu Học) ngay góc đường. Đường cặp với bờ sông cầu đúc là đường Nguyễn Thái Học, trên đường này có nhà của Ong Đình Ký, nhà của Cái thị Ngọc Viễn và nhà của bác sĩ Lê Phước An. Đại lộ Nguyễn Trung Trực chấm dứt ở đây, chúng ta đi qua cầu đúc để đi đến đường Lê Lợi.

 

Sau khi đi qua cầu đúc là bắt đầu đường Lê Lợi, con đường ngang cặp với bờ sông là đường Trần Hưng Đạo, phía bên bờ sông có cây xăng Đại Nam và có nhiều bar như: bar Đông Thành, bar Phước Thành, bar Tàu Dình, bar Ba Ký, bar Đào Ký v.v..., phía bên kia đường có phòng mạch bác sĩ Trần Lỹ và nhà bảo sanh Cô Ba Giàu. Tại góc đường Gia Long có xe bán sữa đậu nành ướp lạnh nổi tiếng. Ngay tại góc đường Lê Lợi và Trần Hưng Đạo có một tấm bảng rất lớn, đó là bản đồ "Châu Thành Rạch Giá" mà tôi thường đến đây để học thuộc hết các tên đường của Rạch Giá, phía bên trái đường Lê Lợi còn có sân quần vợt.

 

Đi đến ngã tư nếu quẹo phải là đường Lê Văn Duyệt, trên đường này có quán Dư Âm của thầy Trương Ngọc Thạch và tòa án cũ, nếu quẹo trái là đường Đào Duy Từ, đường này cũng dẫn đến sân quần vợt.

 

Trên đường Lê Lợi góc đường Lê Văn Duyệt, có nhà thuốc tây Nam Long 2, kế bên là quán giải khát Soái Hoa Băng Gia, quán Café Văn của cô Tường Vi, rồi tới Ngân Hàng Phát Triển Nông Nghiệp, rồi tới nhà của Vương Hùng Kiệt, trường Trọng Ni (trường của người Quảng Đông và người Hải Nam hợp tác điều hành dạy chữ Hoa), rồi đến chùa bà Thiên Hậu Quảng Đông. Phía bên kia đường là Bệnh Viện Rạch Giá, kế đó là đường cổng sau Trường Nam có tên là đường Kiều Công Thiện. Tại cổng sau Trường Nam có rất nhiều hàng bánh, quà vặt, xe nước đá v.v... bán cho học sinh trong giờ ra chơi. Ở ngoài đường Lê Lợi có trụ sở phường Vĩnh Thanh Vân.

 

Bây giờ chúng ta đi đến ngã tư của Ty Cảnh Sát, bên trái là đường Trương Vĩnh Ký, có tiệm khắc dấu đồng của Nguyễn Nghiệp Tự, bên phải là đường Cái Văn Ngà (trước đó có tên là đường Thiệu Trị), có xe nước mía của Huỳnh Hùng, có xe nước đá của chú Xây. Trên đường Lê Lợi bên phải có ảnh viện Tấn Hưng, cà phê Lê Lợi, tiệm Gia Tân Băng Gia, rạp hát Nghệ Đô, khách sạn Cẩm Đô, nhà thuốc tây Võ Thành, bên kia đường có nhà thuốc tây Nguyễn Văn Đô (Thầy Ba Đô) và một con hẻm lớn thông qua đường Gia Long, hẻm này có nhà của chị Lâm Chu. Đường Lê Lợi đến đây là hết.

 

* * *

 

Bắt đầu ở đây chúng ta nhìn thấy tượng ông Nguyễn Trung Trực với khói hương nghi ngút, phía trên có hàng chữ CHỢ KIÊN GIANG, đằng sau là tiệm bách hóa Tòng Hưng của Đặng Hoàng Minh. (Trước khi xây dựng lên tượng ông Nguyễn, nơi đó là Phòng Thông Tin mà tôi thường lui tới để xem hình thời sự và đọc báo Sông Kiên).

 

Nếu đứng ở cuối đường Lê lợi, phía bên phải là đường Duy Tân, ngay góc đường có Tín Nghĩa Ngân Hàng hay Thần Tài Tín Nghĩa (tiệm cà phê Cái Ký cũ), kế bên là cà phê Tân Vĩnh Phát, tiệm thuốc bắc Nhơn Dân, rồi nhà thuốc tây Văn Lang, tiệm chụp hình Âu Lạc, tiệm vàng Tân Kim Sơn của Hàn Thị Minh Châu, đằng kia là sân tập võ buổi sáng của thầy Nguyễn Nhựt Quang, nhà của Nguyễn Thế Kiệt và rạp hát cải lương Đồng Thinh (trước đó có tên là nhà hát Trần Văn Long), bên cạnh rạp hát là ảnh viện Nam Hoa của Lâm Kim Loan, đối diện có nhà may Yến Huê của Châu Phan. Phía bên trái là đường Hàm Nghi, ngay góc đường có tiệm Lý Anh Mậu, đi thẳng xuống hướng biển có tiệm chụp hình Tân Tiến, tiệm xe đạp Hoàng Điệp, nhà may Thanh Việt, nhà may Như Ý, tiệm cơm Bồng Lai (là nhà của Tăng Xảo Xảo nơi mà các thầy cô giáo thường đến đây để ăn cơm), bên kia đường có nhà may Tân Việt (nhà của Phan Tấn Phát) và có nhà vẽ Nghĩa Tâm.

 

Trở ra ngoài cuối đường Lê Lợi, nếu nhìn thẳng ngay giữa là nhà lồng chợ Rạch Giá, mé tay phải là đường Hoàng Hoa Thám, ngay góc đường Duy Tân có tiệm chụp hình Đạt Quang, tiệm Quảng Thuận An, nhà thuốc tây Nam Long, tiệm Tân Hoà (ông Kẹo), tiệm vải Nam Long ở ngay góc đường Nguyễn Du.

 

Trên đường Nguyễn Du bên phải có nhà hàng Kim Thành, có chùa Ông Bắc (chùa của người Tiều) và có đề-pô nước đá Huỳnh Long, bên trái có Nhơn Sanh Dược Phòng của Lai Chí Thành và Lai Tố Hinh, có nhà hàng Hưng Phát, tiệm bánh Hiệp Mậu và sân tập võ của thầy Hoàng Chiều Nhân (ngang chùa Ông Bắc).

 

Trở ra ngoài đầu đường Hoàng Hoa Thám, ngay góc đường có tiệm vàng Quảng An, góc đằng kia là Đông Phương Ngân Hàng (tiệm Khiêm Tín Mậu cũ). Đường ngang là đường Phan Chu Trinh, trên đường này bên phải có tiệm Cẩm Tú, bên trái có lò bánh mì Lưu Tường Ký và tiệm Nguyễn Văn Tâm.

 

Đi ra ngoài đầu đường Hoàng Hoa Thám lần nữa, ngay góc đường có tiệm trà Trần Dũ Ký, có tiệm may của Thái Vĩnh Phước, có nhà thuốc gác Trung Trực, ngay góc đường cuối cùng là tiệm Công Trường Xuân. Đường ngang cặp với bờ sông là đường Phan Thanh Giản, đó là khu chợ chiếm lòng đường bán rau hành. Cạnh cầu chợ cá, tay phải có chợ Cá Đồng, tay trái có chợ Cá Biển, phía trên gần nóc của 2 chợ cá này có con số 1919, chắc là được xây dựng vào năm 1919.

 

Bây giờ chúng ta đi ngược trở lại đầu đường Hàm Nghi để tiếp tục đi dãy tiệm bên hông trái của nhà lồng chợ, con đường được mang tên đường Phạm Hồng Thái (trước đó có tên là đường Đồng Khánh). Đầu đường Phạm Hồng Thái là khách sạn Phú Sĩ, viện uốn tóc Đông Quang, tiệm bán băng nhạc của chị Tăng Mỹ Mỹ, tiệm thuốc bắc Vĩnh Sanh Đường, tiệm Đỗ Khôn Mậu, tiệm Nam Mỹ, tiệm Lý Phong Mậu, đối diện là chợ vải có nhà sách Tiến Thành, có tiệm vải Đồng Hiệp của Huỳnh Kiện Mỹ. Khoảng giữa khu chợ vải và nhà lồng chợ, có 2 xe bán thịt khìa rất đặc biệt của Rạch Giá.

 

Sau khi băng qua đường Nguyễn Đình Chiểu, có tiệm Quảng Vĩnh Tường, tiệm Ích Sanh Tường, tiệm thuốc bắc Đại Tế, lò bánh mì Lương Sanh Thái, rồi tới tiệm cà phê Quách Xái ngay góc đường Phan Bội Châu, trên đường này có nhà in Kiên Giang, xích đằng kia có nhà của Trần Lão trong "Lá Thư Người Rạch Giá Úc Châu", ngoài đầu đường có tiệm cà phê 2 căn Tân Tường Phát, (bên hông tiệm cà phê có gánh bún nước Rạch Giá hay bún cá Kiên Giang rất nổi tiếng của xứ Rạch Giá) và ngay góc đường tận cùng có tiệm Trần Nam Thành.

 

***

 

Con đường cặp bờ sông là bến Bạch Đằng (trước đó có tên là đường Thái Lập Thành), đây là khu chợ cá chiếm lòng đường. Trên dãy phố có tiệm Hải Hưng của Phù Thị Kim Vân.

 

Nếu cặp theo bờ sông đi về hướng Tây. Chúng ta sẽ thấy có một con đường ngang không tên, không số nhà, nhưng trước đó có tên là đường Phạm Hồng Thái, bên hông phòng mạch của bác sĩ Nguyễn Khắc Định, rồi tới trường trung học tư thục Kiên Giang, tới tiệm sửa máy Công Hiệp ngay góc đường .

 

Đến đường ngang là đường Thành Thái. Nơi đây có bến tàu hành khách Thuận Lợi đi Phú Quốc. Băng qua đường Thành Thái có tiệm Nghĩa Thành và Hữu Tín, đi một đoạn sẽ tới căn nhà lớn 3 căn của bà Lò Than, rồi tới hãng nước đá Việt Long ngay góc đường Võ Văn Sang (trước đó có tên là đường Huỳnh Tịnh Của). Sau khi băng qua đường này, đi một đoạn sẽ tới Hợp Tác Xã Ngư Nghiệp Rạch Giá, nơi này cũng là bến tàu để lên cá, rồi đến đường ngang Đinh Tiên Hoàng, đi thẳng đến cuối đường là đường Hoàng Diệu, khoảng gần đường Hoàng Diệu có nhà của anh Phạm Kim Rồng.

 

Đây là Ngư Cảng Rạch Giá. Tại đây có một con đò đưa khách sang bên kia bờ sông, để khỏi phải đi vòng bằng ngõ cầu chợ cá. Mỗi buổi sáng, tôi thường nhìn thấy có một vài tà áo trắng, đứng chờ đò sang bên kia bờ sông, để rồi đi theo con đường tắt Mạc Đỉnh Chi dẫn đến trường Nguyễn Trung Trực và Lâm Quang Ky. Thỉnh thoảng xe đạp tôi bị bể bánh, tôi cũng đi học bằng cách này.

 

Sông Kiên nước chảy lờ đờ

Nữ sinh Trung Trực đợi chờ sang sông

 

Và cũng tại nơi này, nếu nhìn ra ngoài biển, chúng ta sẽ thấy Hòn Rùa (Hòn Tre) và nhiều tàu thuyền đánh cá ngoài khơi, nếu nhìn qua bên kia bờ sông, chúng ta sẽ thấy đình thần ông Nguyễn Trung Trực mà không người dân Rạch Giá nào dám quên.

 

Xa xa ở tận chân trời

Hòn Rùa ngạo nghễ thuyền khơi lướt vào

Kiên Giang thơ mộng như đào

Đền thần Trung Trực ai nào dám quên

 

Bây giờ chúng ta đi ngược về hướng chợ để qua cầu chợ cá.

 

* * *

 

Đi qua cầu chợ cá, tới một bùng binh rộng lớn có hình bán nguyệt là công trường Thủ Tướng Thinh. Nửa vòng tròn từ trái sang phải nhìn thẳng vào Ty Bưu Điện là: bờ Sông Kiên, đường Nguyễn Công Trứ, ngân hàng Việt Nam Thương Tín, đường Tự Đức, Ty Bưu Điện, đường đi thẳng xuống bến xe Hà Tiên, Nông Công Thương Ngân Hàng, đường đi thẳng vô nhà thờ và trường công giáo trung học Thanh Bình, Nhà Văn Hóa Nguyễn Trung Trực, bờ sông Kiên.

 

Bây giờ hành trình của chúng ta đi trên đường Tự Đức, đến đường Nguyễn Công Trứ nối dài có Đồn Quân Cảnh, bên phải có Ty Công An và một con đường dẫn tới đại lộ Cách Mạng và đường Mạc Cửu.

 

Tiếp tục đi trên đường Tự Đức, bên phải có Ty Thuế Vụ, có nhà của cô Dương Thị Hồng Diễm, nhà của 3 chị em Thêu, Thông, Thái cạnh nhà cô Nguyễn Phương Mai. Kế bên đó là bàn ping-pong và bi-da mà học sinh thường lui tới ở ngay góc đường, rồi tới đường ngang có chiều ngang rất rộng, sẽ dẫn tới bên hông trường Phó Điều.

 

Trên đường Tự Đức, bên trái có Ty Ngân Khố, Ty Công Chánh, trường Mẫu Giáo, tới đường ngang là đường Lý Thường Kiệt, trên đường này có khám lớn.

 

Qua khỏi đường Lý Thường Kiệt có nhà của Nguyễn Vĩnh Hồng và trường tiểu học Vĩnh Thanh, đối diện là nhà và lớp dạy tư của Thầy Nguyễn Văn Đốc (pa-pa của Nguyễn Minh Sinh và Nguyễn Đức Hiền), nhà của thầy Nguyễn Đình Đăng và nhà của Lương Thị Như, cuối đường Tự Đức là đường Nguyễn Bỉnh Khiêm nằm ngang, tại đây có quán cà phê mà học sinh thường lui tới.

 

* * *

 

Chúng ta quẹo trái, đi trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm đến ngã tư là đường Quang Trung, ngã tư này có nhóm chợ gọi là chợ Chùa Ông Thần. Phía bên tay trái đường Quang Trung có lớp học của thầy Nguyễn Văn Duyệt và thầy Nguyễn Hồng Huỳnh, phía bên tay phải có chùa Ông Thần, (đối diện với chùa có nhà của Nguyễn Ngọc Đức), kế bên chùa Ông Thần là chùa Ông Bổn (chùa của người Phước Kiến), sân sau của chùa này là sân tập võ của thầy Đào Tuấn Ngọc, các môn sinh gồm có thầy Hoàng Chiều Nhân, thầy Trương Tấn Kiệt, thầy Khá dạy trường Vĩnh Thanh, anh Trần Ngươn Giáp, anh Trần Văn Tú, anh Dương Tấn Nhiên, anh Sáu Nhỏ, chị Hàn Thị Ngọc Minh, Huỳnh Kiện Mỹ, Đặng Thanh Sơn v.v... Đường Quang Trung nếu đi hoài sẽ tới chùa Phật Lớn (chùa của người Miên).

 

Trở ra ngoài đường Nguyễn Bỉnh Khiêm đi về hướng trường học, bên trái có chùa bà Quan Âm. Đi thẳng đến ngã ba Mạc Đỉnh Chi, quẹo trái có chùa Bửu Quang, đối diện có nhà của Nguyễn Tuấn Khải và Trần Văn Quyền. Đường Mạc Đỉnh Chi chạy thẳng xuống bờ sông có Ty Thanh Niên (có phòng tập võ của anh Thảo), có Tòa Án Kiên Giang và Đình Thần Nguyễn Trung Trực.

 

Tiếp tục đi trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, sắp gần tới trường học, hai bên nhà đều nhận giữ xe cho học sinh, bên trái có một con đường nhỏ đi vô đó là trường trung học bán công Lâm Quang Ky, có quán cà phê điểm tâm sáng, quán sinh tố của chú Tư ở ngoài đường.

 

Đây là trường trung học tổng hợp Nguyễn Trung Trực, tay trái có một dãy lầu 2 từng, tay phải có 3 dãy trệt và một dãy phòng thí nghiệm với lớp nhạc, phía sau có một cái nhà nhỏ bán sữa đậu nành của thầy Vinh trong giờ ra chơi.

 

* * *

 

Sau khi thăm viếng xong trường Nguyễn Trung Trực, đi thẳng ra bờ biển, quẹo trái, đi cặp theo bờ biển bằng một con đường mòn để dẫn tới Sân Vận Động Rạch Giá, trong sân vận động còn có khán đài, con đường bờ biển của sân vận động là bến Vạn Kiếp (trước đó có tên là đường Kiên Giang), có một nhà dừng chân nghỉ mát nho nhỏ nhô ra ngoài bờ biển, quen gọi là nhà mát, để cho du khách ngắm nhìn cảnh hòn rùa với mặt trời lặn, xa xa thấp thoáng những ghe xuồng cùng với trẻ em thả diều và đàn chim bay.

 

Chiều chiều diều thả trên không

Và đàn chim hót theo dòng mây bay.

 

Đó là cảnh Rạch Giá quê hương tôi. Hy vọng đã mang đến cho quí vị những giây phút bùi ngùi nhớ về Rạch Giá năm xưa.

 

Hỡi ai lạc xứ tha phương .

Hướng về Rạch Giá quê hương của mình.

 

 

Trương Dậu

 

(Diễm Xưa sưu tầm và chuyển)