Tiếng rao đêm
Hà Nội xưa và nay
(Trần Khải Thanh Thủy)
Xa Hà Nội lâu, hẳn không ai quên
được những tiếng rao độc đáo
mang màu sắc riêng của người Hà Nội
mình. Thậm chí có người “nghiện”
đến mức, đêm ngủ giữa trời
Tây, rét cắt da, cắt thịt, vẫn ngẩn
ngơ, mơ ước khi nhớ về những tiếng
rao đêm: Bây giờ mà có suỵch chế, tím săm bao,
phàn sôi, phá sa, chế ma phù ở đây nhỉ ? Hồi ở
nhà, chỉ cần mở cửa gọi: Suỵch chế
! suỵch chế là người bán hàng ngừng
bước, đặt gánh xuống mở vung nồi
và đặt tận tay những khúc mía hấp
ngọt lịm, nóng hổi. Còn bây giờ chỉ
là một hồi ức đáng buồn trong lần
chết hụt vì di tản vọng về thôi:
Suýt chết, ai bảo đi, quên đi, quá xa
v.v.
Những anh chàng háu đói luôn
mơ về một gánh phở rong nơi phố
mình với nồi nước xương bò hầm
nhừ, trong veo, cùng mùi thơm của ngũ
hương, thảo quả, sá sùng ngọt lịm,
thơm điếc mũi, đánh thức con tì,
con vị trong người trỗi dậy... Hồi
còn ở nhà, chỉ vừa kịp nghe tiếng
bước chân người bán phở đủng
đỉnh quẩy gánh tới, rao lên một tiếng
quen thuộc: Phở ơ, là vội vàng thò
đầu ra khỏi chăn ấm, hét tướng
qua khe cửa: Phở ! Ngay lập tức dạ dày
được củng cố, bao nhiêu vết lõm
trong dạ dày ngập tràn một thứ dung dịch
thơm, cay, bùi, béo của đủ thứ gia vị
chanh, ớt, dấm, tỏi, nấm hương, hành
lá nóng hổi thơm phức, vừa nhàn
cư lại chẳng lo... bất thiện tí nào,
càng thú vị vì cảm giác còn theo
vào tận giấc ngủ và theo mãi suốt
đời đến tận trời Tây (!)
Những tiếng rao đêm đã bám chặt
vào ký ức của người Hà Nội,
dù đi đâu và xa cách bao lâu,
không thể nào cọ rửa nổi, làm
nên một phần hồn của đêm Hà Nội,
nhất là những người sống trong khu vực
phố cổ... Chỉ vừa sầm trời, sập tối
là tiếng rao của những người Hoa bán
lạc rang nóng vọng vang: Phàn xôi ! Phá
sa hay người bán chè vừng đen với giọng
rao ngồ ngộ: Chế ma phù ! chế ma phù..
.ù.
Tám giờ tối, khi âm thanh nhộn nhịp
của ban ngày lắng xuống là lúc bắt
đầu nhịp điệu chậm rãi trong tĩnh
lặng của buổi đêm, người dân lại
nghe tiếng rao kéo dài: Lục tào xá ! Suỵch
chế !... Tím săm bao (bánh bao nóng).
Đêm càng khuya tiếng rao càng vang xa,
ngân dài từ đầu phố đến cuối
phố, nhẫn nại và chậm chạp.Tiếng rao
nối những con phố dài, vắng lặng, hun
hút với những ánh đèn vàng vọt,
leo lét lọt qua khe cửa khiến đêm
càng sâu hơn. Giữa không gian tĩnh lặng,
đông đặc tưởng có thể dùng
dao mà cắt thành hình, thành khối
được, bỗng vang lên tiếng gậy
khươ lộc cộc của mấy ông già tẩm
quất... ai hay đau lưng mỏi gối, chỉ chờ
nghe tiếng “tầm quéc ! tầm quéc
đi” là vội vàng nhỏm dạy,
khươ khoắng đôi guốc dưới
chân, loẹt quẹt chạy ra... từng mi-li-mét
trên người - dưới bàn tay của người
hành nghề tẩm quất thức dậy,
đón đợi, nghe ngóng rồi dần dần
ngủ lịm. Bàn tay “thầy” chạm đến
đâu là những khoảng rỗng, ù
lì trong người lập tức được
rót đầy một luồng sinh khí mới: ấm
áp, nóng rực, tê rát, khoan khoái. Khi
bước chân của người tầm quéc xa
dần là giấc ngủ của người
được tẩm quất cũng đến gần.
Hà Nội chìm sâu vào giấc ngủ
đêm: tĩnh lặng, dịu dàng và đằm
sâu, mướt mát của đủ các loại
hoa và sương đêm: Dạ hương, hoa sữa,
mộc lan, nhài v.v.
Gần sáng tiếng rao của những người
bán bánh cuốn nhân thịt, cháo gà,
mỳ vằn thắn vang lên... Bình minh thực sự
bắt đầu với những tiếng rao: Lò
mài phản của người bán xôi
nóng-lạp sườn cất lên. Tiếng chổi
tre quét đường xào xạc của những
chị lao công hăm hở... đẩy trần
mây tím sẫm lên trời cao, lộ ra những
ánh hồng non bấy bớt của một ngày.
Hà Nội bắt đầu trong gió sớm ban
mai, trong bộn bề cảm xúc... Tiếng rao
càng trở nên nhộn nhịp hơn khi đội
quân bán bánh mỳ, ngô rang, hạt dẻ
tiến vào từng ngõ phố tạo nên bức
tranh riêng: xôn xao và ồn ã. Ít ai
còn nằm rốn trên giường được
nữa khi tiếng rao lọt vào tận khe cửa, qua
chăn ấm, đệm êm, khoan sâu vào
màng nhĩ và ánh nắng hỗn hào của
buổi sớm lọt vào nhà như chọc tức,
trêu ngươi... Khi ấy, ba mươi sáu phố
phường Hà Nội càng mặn mà,
duyên dáng thêm bởi những bước
chân mềm mại của người đi làm,
ăn nhịp với giọng rao ngọt ngào của
các cô hàng bánh, hàng quà trên
đất Hà thành.
Cái thời mơ mộng ấy, qua mãi rồi
người ơi... Câu hát của người
Hà Nội hôm nay như chấm dứt bản
hoà tấu của những tiếng rao đêm.
Hà Nội vào thời mở cửa, tiếng rao cả
ngày cũng như đêm trở nên chát
chúa, nhức nhối, mệt mỏi hơn.
Đêm tối bắt đầu bằng tiếng rao của
bầy trẻ nhỏ, ăn vận tồi tàn, những
tiếng rao vội vàng, gấp gáp: Kết quả
đây ! kết quả đây ! Tiếng rao cất
lên ngay sau khi các hàng xổ số, lô
đề dừng lại và vô tuyến truyền
hình trung ương cùng đài phát thanh
Hà Nội truyền đi thông tin về kết quả
“xổ số kiến thiết thủ đô”.
Cả nghìn người tụ tập quanh nơi mở
thưởng - nơi ngành xổ số đang
làm ăn phát đạt trên lưng hàng
nghìn, hàng vạn, hàng triệu con bạc
khát nước. Bao phen ích nước, hại
nhà, đâu phải lợi ích đa chiều
cho cả công dân và chính quyền Hà
Nội như những lời kêu gọi quảng
cáo. Những bộ mặt căng thẳng, nhợt nhạt,
ngầu máu trong ánh nhìn, tia mắt, hồi hộp
chờ đợi khi vòng quay cuối cùng - định
mệnh hiện ra... đa phần là ích nước.
Mạng thông tin của dân chơi ào ào hoạt
động như bốc, như sôi, điện thoại
“nằm” điện thoại “chạy”
réo rắt loan tin tới các trung tâm lô
đề trong cả nước. Người cười,
kẻ khóc, người cay cú, kẻ hân
hoan... Các chú nhóc đánh thuê lên
giây cót thần kinh, vặn tốc độ tối
đa, thực hiện cuộc chạy ma-ra-ton hai cẳng
và ma-ra-ton thanh quản của mình ào vào
mọi ngõ ngách trong thành phố, trong lờ
nhờ bóng đêm, hét lên những tiếng
rợn người: Kết quả đây ! Kết quả
đây !
Hà Nội đang vào thu lặng lẽ, tuy
nhiên tiết trời vẫn còn oi bức, nhiệt
độ trong nhà thường xuyên lên tới
31-32 độ C, khiến các cư dân trong những
ngôi nhà hình thước thợ, hình ống
phải đổ ra đường, ai đó thuộc
đám dân chơi, anh chị gọi giật giọng:
- Ê kết quả lại đây !
Nhận từ tay chú bé tờ giấy ghi vội
vàng, cẩu thả, thông báo về những
con số trúng thưởng vô tri, vô giác,
người mua hàng nghiến răng vò nát:
- Hừ như thế này mà gọi là
kết quả à ? Có mà chết cả
thì có. Thật đánh bạc với ông
nhà nước chỉ tổ dại, ích nước bao năm mà chẳng
lợi nhà tí nào...
Tiếng rao: Chết cả đây ! Chết cả
đây ! còn len lỏi vào tận ngõ
xóm với giá rẻ mạt 1000, 2000 đồng một
tờ đến tận 9, 10 giờ đêm .. Bấy
giờ, thay vì những tiếng rao “tầm
quéc” như ngày xưa là tiếng xe
rú rít trên nền đường. Hà Nội
vào khuya muộn mằn như Sài Gòn vậy,
nghề tẩm quất bị vật chết tươi
khi cơ chế thị trường vừa kịp ùa
vào, nhường chỗ cho dịch vụ massge, vật
lý trị liệu lên ngôi. Người thay thế
nó không còn là các ông già,
các chàng trai cỡ tuổi trung niên không
may mắt mờ đục từ bé nữa, mà
là các em bé vừa kịp mười
tám, đôi mươi, với kiến thức
mát sa hơn hẳn các “thầy”.
Bàn tay, ánh mắt của các bé chạm
vào đâu là cơ thể khách hàng
rạo rực, cương cứng, nóng ấm và
dần dần mềm nhũn ra đến đấy, hệt
vế đối của bà Đoàn thị Điểm
khi Trạng Quỳnh lẻn vào buồng riêng của
bà ngày xưa: Trướng
nội vô phong phàm tự lập (trong phòng
không có gió mà cột buồm lại dựng
lên) đơn giản vì giữa thời...
thả cửa, tiền chùa bị thả nổi,
mát xa biến tướng thành mát gần, vật
lý trị liệu thành liệu mà vật ngửa
khách ra trị một cách có lý nhất,
hoàn thành được công đoạn từ
A đến Z, khiến “cột buồm” dựng
lên lại hạ xuống là số tiền
tăng 10 lần so với giá ban đầu.
Vào những thời khắc tiếp theo, thay thế
cho tiếng rao của người Hoa Kiều là tiếng
rao của các bà, các cô từ thôn
quê, tứ chiếng tụ dồn về thành thị
kiếm sống. Ban ngày gom đồng nát,
sách báo, sắt vụn, mong kiếm được
đồng lành nuôi con, ban đêm thì
bánh mỳ, ngô nướng, sắn luộc, khoai
lùi, những món nông sản phụ rẻ tiền
mà họ có thể tiêu thụ được
vào đêm hôm khuya khoắt cho những con bạc
tỉ thí qua đêm hoặc sinh viên nghèo
thức khuya học bài. Bước chân mệt mỏi,
giọng rao năn nỉ mời chào cất lên.
- Bánh mì lóng đơi, ai ngô lướng,
sắn luộc, khoai lùi lào.
Chặn bước chân một người
tôi hỏi:
- Chị bán hàng như thế này một
tối được bao nhiêu, có được
vài chục nghìn không ?
- Ôi chao, lếu thế thì chúng em
giàu to. Vào tận lò bánh mỳ lấy
hai chục cái, mỗi cái hưởng lãi xuất
200 đồng, còn các mặt hàng lông sản
phụ ở quê thì hôm lào cũng đi rạc
cẳng, mỏi chân, khản cổ, mới vẻn vẹn
được 4, 5 nghìn... trong khi rẻ rúng nhất
cũng 2.000 đồng một đêm ngủ trọ.
- Số người rao hàng đêm như chị
ở Hà Nội có nhiều không ?
- Em không biết chỉ biết nhõn người
của làng mình thôi. Cả làng em khoảng
băm mấy người kéo lên, thuê một
căn nhà cấp 4, mươi mười lăm
mét, chủ nhà may cho một cái màn bố
căng kín cả 4 bức tường, cả
đám liền bà con gái chui vào trong ấy,
tha hồ hít hơi hít hà nhau. Được
cái đi cả ngày mệt, đặt mình
là ngủ như chết... Hạch toán ra mỗi
tháng cũng được ba trăm nghìn
đưa cho các cháu ló lộp học
phí. Thôi thì vì tương lai con em
chính ta, bác ạ, chứ con em chúng ló
có cả hai mấy tỷ, đâu phải chỉ
có mỗi hai tý mẩy như bọn em ? Chỉ cần bớt vài giọt
rượu cặn trong bữa tiệc đêm của chúng ló là
chúng em thoát cảnh gió bấc đêm
đông hay lóng bức đêm hè thế
lày rồi.
Sáng ra, thay vì tiếng tàu điện,
chổi tre, tiếng chào mời ngọt ngào của
các hàng quà sáng là những tiếng
rao đã được cơ giới hoá, điện
tử hoá, từ bán báo, bán bánh
mì cho đến thuốc dạo, xe buýt v.v. Những
cái đài nhỏ được vặn hết
vô-lum, chạy bằng ắc quy, hoặc cả
dàn tăng âm với loa thùng, loa nén
lưu động:
- Bánh mì Sài Gòn, đặc ruột,
thơm bơ, ăn vô là nhớ... ơ... ơ...
- Thuốc diệt chuột đặc biệt
đây. Chuột lớn, chuột con, chuột cha, chuột
chú, chuột chù, chuột nhắt, chuột
Pháp, chuột Mỹ, chuột Tuy-ni-di... chuột gỉ
gì gi, chuột gì cũng chết, mua đi kẻo
hết…
Và:
- Báo mới đây, con rể ngủ với
mẹ vợ. Con tôi, cháu bà, cảnh nhà
ù xoẹ, mua nhanh kẻo tiếc, chỉ cần liếc
mắt, đã đáng đồng tiền,
báo đây, báo đây...
Hoặc:
- Giám, Cửa Nam, Bờ Hồ, Bác
Cổ... tất cả lên đê... Giá cả
phải chăng, chẳng phân biệt tuyến, chạy
ù một chuyến, lên đê, lên
đê…
Thời buổi công nghiệp hoá, ai cũng
cố tỏ ra năng động. Thay vì tất cả
lên đê, mọi người vội vàng
lên xuống nhanh như ma đuổi, quỷ hối...
Một ngày mới bắt đầu ồn ào
và rệu rã như thế. Tiếc rằng trong
phạm vi một bài báo nhỏ không thể kể
thêm hàng trăm tiếng rao ban ngày của
Hà Nội được, chỉ muốn nói
thêm rằng, trong nền kinh tế thị trường,
những tiếng rao đêm của những người
lao động lam lũ - góp phần làm nên diện
mạo của một Hà Nội xưa đã bị
chìm sâu vào mọi tiếng động ồn
ào, hỗn tạp và mỗi ngày một
lùi thêm vào dĩ vãng.
Đêm Hà Nội đã nuốt chửng
những lời rao vào cái cổ họng to tướng,
đỏ lòm, lập loè ánh điện,
điệu nhảy đit-cô (disco), đít cậu
của các vũ trường đêm. Hoạ hoằn
lắm - vào những đêm mưa phùn,
gió bấc, bão chết cò, mặt đường,
mặt ngõ vắng tanh, tiếng rao mới nổi
lên, phảng phất màu sắc, âm điệu
của tiếng rao xưa, văng vẳng từ ngoài
mặt đường vào trong chăn ấm, từ mặt
đất tối thẫm, ướt rượt lên
lưng chừng trời - nơi những căn nhà
chung cư mới dựng, đem đến cho người
dân chút cảm thông, ấm áp , khiến
người dân ngỡ ngàng nhận ra một
Hà Nội yên tĩnh, sâu lắng sau cái phần
ngày ồn ào, náo nhiệt, gấp gáp,
quay cuồng, hưởng lạc kia.
Thật là tiếc nuối, bâng khuâng ...
Hà
Nội cuối tháng 9/2006
Copyright
© 2006 by DCVOnline
TRẦN KHẢI THANH THỦY
(DIZAVO 2006 sưu tầm - VIỆT HẢI
TRẦN chuyển)
