Người Con Gái
Đà Nẵng
(GIAO CHỈ)
Tác giả Giao Chỉ là bút hiệu của
cựu đại tá VNCH Vũ Văn Lộc, từng
là Giám Khảo Giải Thưởng Việt
Báo Viết Về Nước Mỹ năm 2001. Từ
1975, sau khi Saigon sụp đổ, ông là nhà
văn, nhà báo, nhà hoạt động nổi
tiếng trong lãnh vực dân sinh xã hội tại
California.
Việt Báo trân trọng cám ơn ông gửi
cho bài viết mới mà ông gọi là
“Một Câu Chuyện Dân Sinh, nhân ngày
lễ Mẹ 2007”, như một chia sẻ với bạn
đọc và các tác giả Viết Về
Nước Mỹ.
*
Chiều thứ Ba tuần qua, đài PBS
đã chiếu một phim tài liệu kết hợp
với chuyện kể có tên là Người
Con Gái Đà Nẵng.
Phim nói tiếng Mỹ.
Phim bắt đầu bằng các tài liệu
liên quan đến những chuyến bay di tản trẻ
em mồ côi và cả trẻ em có cha mẹ,
được gửi đi Hoa Kỳ làm con nuôi
vào những ngày cuối tháng 4 năm 1975. Một
trong các em bé năm 75 nay đã hơn 30 tuổi,
lai Mỹ, tình cờ tìm được tin tức
bà mẹ và gia đình hiện ở
Đà Nẵng. Sợi
dây tình nghĩa mong manh được nối lại.
Lẫn với các phim tài liệu, đạo
diễn đã dựng lên một câu chuyện
kể lại tâm sự bà mẹ ở Việt Nam và
cô con gái lai tại Hoa Kỳ. Cô bé hoàn
toàn không biết tiếng Việt, không
còn nhân dáng Việt, không biết tin tức
về người cha là lính Mỹ một thời
ở miền Trung. Cô
kết hôn với một sĩ quan Hải Quân Hoa Kỳ
đã có hai con.
Bà mẹ Việt Nam
ở Đà Nẵng ngày nay kết hợp lại
với người chồng Việt Nam cũ, có nhiều
con trai và gái.
Đó là anh chị em với cô gái
lai đã được gửi đi làm con
nuôi tại Hoa Kỳ. Tất cả đều là
các nhân vật thật, đóng lại cuộc
đời của họ.
Cả nhà chờ đợi ngày về
thăm quê của người con gái Đà Nẵng. Từ hai đầu câu
chuyện, nói tiếng Anh, có nhiều đoạn
bằng Việt ngữ được phụ đề
Anh ngữ, việc gặp gỡ tại Việt Nam
được thực hiện. Đó là chuyến trở
về quê hương lần đầu và rất
có thể là lần duy nhất.
Hình ảnh gia đình Việt Nam ở
Đà Nẵng là hình ảnh rất thông
thường như đa số người Việt hiện
nay đã biết.
Đại gia đình nhiều anh em, bần
hàn nhưng không quá nghèo đói.
Hoàn cảnh gia đình cô gái lai tại
Hoa Kỳ cũng thuộc giới trung lưu, không
giàu có gì.
Tuy nhiên rõ ràng là hai nếp sống
khác biệt. Cô
gái lai trở về tuy đã có chuẩn bị
học nói những lời thương yêu bằng
Việt ngữ: "Con yêu mẹ. Con xin chào mẹ"
v.v... Nhưng rõ
ràng là cô đang ở tâm trạng tò mò và không hề được hướng dẫn
tâm tư cho việc đoàn tụ. Đó
có thể là diễn tiến tự nhiên, hoặc
là đạo diễn muốn câu chuyện cứ
xẩy ra như vậy.
Sau buổi gặp gỡ cảm động tại
phi trường, tiếp đến những ngày sống
bên nhau tuy ngắn ngủi nhưng rất nhiều gượng gạo. Cô
gái không thích ứng được cuộc sống
thiếu tiện nghi tối thiểu. Không khí nóng nực,
những buổi đi chợ quê mùi thịt
cá hôi tanh, trong khi bà mẹ muốn khoe con
gái ở Mỹ mới về, nên cứ la cà
đây đó.
Người con gái Đà Nẵng chỉ muốn
ra khỏi ngôi chợ xa lạ.
Trong câu chuyện kể lại, các anh chị
nói về những ngày thơ ấu, vất vả
nuôi cô em lai, rồi lo cho bà mẹ mà cô gái
đã bỏ lại.
Đã có những lời lẽ kể công và những đòi
hỏi ràng buộc trách nhiệm mà cô gái lai ngày nay,
đã hoàn toàn trở thành một phụ
nữ Mỹ vô tư, không thể cảm nhận
được.
Buổi họp mặt gia đình lần cuối
trước khi chia tay đã đưa câu chuyện
lúc mở đầu trùng phùng cảm động
sau 30 năm xa cách, nay trở thành một bi kịch.
Các anh chị em, qua thông dịch viên,
đã đặt thẳng vấn đề yêu cầu
cô em lai đưa mẹ qua Mỹ để lo cho
bà có cuộc sống đã từ lâu
mong đợi. Và
trong hiện tại thì cô em cần cho biết
là mỗi tháng giúp cho gia đình
được bao nhiêu.
Xin nói cho cả nhà được rõ.
Và người con gái Đà Nẵng
không thể hứa hẹn, không thể tài trợ
được, nên đã gần như khóc
lóc và bỏ chạy.
Rồi chuyến trở về Hoa Kỳ được
tiễn đưa gượng gạo. Hình ảnh đưa
người con gái lai về Mỹ khác xa cảnh
những đứa trẻ ngày xưa lên xe Bus qua
Hoa Kỳ. Đạo diễn
tiếp tục cho hai đầu câu chuyện nối tiếp. Người con gái
Đà Nẵng trở về Mỹ, thất vọng với
quá khứ và cũng không thể chia sẻ với
chồng con. Trong khi
đó tại Việt Nam, anh em than thở
vì cho là ngôn ngữ bất đồng. Bà mẹ Đà Nẵng
vẫn tiếp tục khóc. Và câu chuyện
ngưng lại ở đó.
Khán giả sẽ tự tìm ra câu trả
lời.
Vâng, khán giả sẽ tìm ra ngay. Câu chuyện đưa
đến kết luận là đám bà con
nghèo khổ ở Việt Nam chỉ nhìn thấy
người ở Mỹ là một cái kho bạc. Họ chỉ nã tiền. Tất
cả lời nói tình cảm thương yêu
đều là đầu môi chót lưỡi. Đó không phải
là thương yêu thực. Chuyện phim đã
đưa ra một thông điệp như thế.
Đạo diễn của phim truyện "Người
Con Gái Đà Nẵng" cũng đã
có cùng một cảm nhận và đã dựng
nên câu chuyện theo chiều hướng này
để bảo vệ cho luận án. Đó là một
đề tài hấp dẫn. Và cuốn phim đã
được khen ngợi.
Nhưng vì đây là phim tài liệu
nên chúng ta có thể thắc mắc. Thực sự gia đình
cô gái lai này đã có trắng trợn
đòi hỏi như vậy hay không. Cô gái có vì
vậy mà chán nản cho tình nghĩa gia
đình mẹ con anh em ở Việt Nam hay không ?
Chúng ta không biết.
Duy có điều đáng lưu ý
là phần kết luận của cuốn phim. Phần thông điệp
chính của cuốn phim có thể làm cho
chúng ta bất bình và đau đớn. Phải chăng đây
là cuộc sống thực sự của các gia
đình Việt Nam
tan tác trong chiến tranh và đoàn tụ
trong hòa bình.
Chúng ta cần có sự thảo luận.
Hơn 30 năm qua, tất cả chúng ta đều
đã có kinh nghiệm của bản thân, của
bà con, bè bạn về cái chuyện kẻ ở
người đi . Gửi
tiền về Việt Nam
cho bà con. Đem tiền
về Việt Nam
làm quà.
Đó là chuyện đời thường của
dân tỵ nạn. Việc bảo lãnh anh em, vợ
chồng, cha mẹ, con cái, bạn bè qua Mỹ. Tại sao lại bảo
lãnh ? Tại sao lại
không ? Thậm chí vấn nạn được
đem cả vào văn nghệ: "Anh đã lầm
đưa em sang đây .." Và có thực sự
là những bà con, bạn bè, anh em, cha mẹ
của chúng ta nghèo khổ ở Việt Nam
không có tình nghĩa gì cả, chỉ biết
xoay xở tìm mọi cách xin tiền ?
Trên thực tế thư từ xin tiền, trực
tiếp, gián tiếp, xa gần với ngàn vạn
lý do: "Cần bung
ra làm ăn, cần đóng tiền học, cần
mua máy khâu, cần đi mổ ruột." Tất cả đều
thường tình.
Người ở nhà cầu cứu người
đi trước. Đến
lượt người ở nhà ra đi lại nhận
thư xin tiền của người còn lại. Bao nhiêu giận dữ
tranh cãi đã xảy ra. Chúng ta chẳng xa lạ
gì.
Nhưng đó chỉ là bề mặt. Tình cảm sâu xa nếu
có, vẫn luôn luôn tiềm ẩn. Đó là kinh nghiệm
mà trải qua 30 năm trong ngành xã hội
dân sinh chúng tôi đã ghi nhận
được.
Sau đây là các điểm căn bản
đưa ra để quý vị cùng suy nghĩ:
- Cô gái Đà Nẵng nói rằng
chuyện đưa bà mẹ qua Mỹ là chuyện
không thể thực hiện được. Điều đó có
thể đúng, bởi vì ở thị trấn hẻo
lánh nơi cô ở toàn người Mỹ trắng,
đưa bà mẹ quê mùa Đà Nẵng
qua đó làm gì ?
Chỉ cần một cô gái Hậu Giang ở
San Jose với 200 đồng US cho hồ sơ dịch vụ
là đưa bà mẹ Hà Tiên qua Mỹ dễ
dàng. Dù rằng
cô mới nhập tịch và còn đang học
ESL.
Còn chuyện gửi tiền về giúp
bà con ở Việt Nam.
Mỗi năm bây giờ người Việt gửi
về ba tỷ Mỹ kim.
Đó không phải là tình mẫu tử,
tình anh em ruột thịt, tình vợ chồng
thì chúng ta phải gọi là cái gì
? Tại sao người ta
làm được mà mình lại không
làm được.
Một bà cụ cao niên ở đường
Bascom đã nói với các con rằng: "Mẹ không muốn
các con thương mẹ mà để trong
lòng. Mẹ cũng
không muốn các con thương mẹ rồi chỉ
nói ra lời như người Mỹ. Các
con thương mẹ thì mỗi tháng đưa
tao hai trăm. Đứa nào
thương nhiều hơn thì tùy ý. Tao góp tiền dành dụm
gửi cho hai đứa ở nhà." Bà cụ nói tiếp: "Tôi làm thế
là để anh chị em nó phải đùm bọc
lẫn nhau. Tình nghĩa nói mồm, thì ăn thua gì.
Chính phủ có nói gì thương
yêu ruột thịt mà mỗi tháng còn
phát cho tám trăm. Tao không cần hoa trắng
hoa đỏ cho ngày của Mẹ. Cứ đưa
tao tiền mặt."
Và thước đo tình nghĩa tỷ lệ
thuận với việc gửi quà, gửi tiền
và mở hồ sơ đoàn tụ.
Chẳng cần làm thống kê, chúng ta
cũng biết giới bình dân gửi quà, gửi
tiền và mở hồ sơ đoàn tụ mạnh
hơn giới trí thức. Càng học giỏi, càng
tài cao, càng đắn đo. Thiếu
gì ông giáo sư nghe vợ nói gần xa
đành phải im lặng giữ chữ hiếu ở
trong lòng. Để
bà mẹ già chờ mong trong nhà dưỡng
lão Thị Nghè.
Trong khi đó anh chồng thợ sơn, để
nhẹ cô vợ lèo nhèo hai cái bạt
tai, rồi đi gửi cho ông bố ở Hóc
Môn dứt khoát năm trăm để ông cụ
chạy giấy xuất cảnh.
Đợt di tản 75, tuy cũng có sự cố
gắng nhưng nói chung hoạt động tình
nghĩa hướng về quê nhà rất yếu.
Phải đến khi cánh thuyền nhân ra đi mới
có sứ mạng rõ ràng. "Con ra đi một là con
nuôi má, hai là con nuôi cá." Và biết bao phen, vượt
biên bị bể năm lần bảy lượt
đi tù thì lại nhờ má nuôi con.
Bao nhiêu dân di tản
nghèo, một chữ bẻ đôi không
có, làm thật, làm chui. Welfare khai đúng, khai sai,
chấp hết. Mỗi
tháng là một thùng đồ. Sau này mỗi tháng
đều gửi tiền chui.
Những đồng tiền đầy mồ hôi
và nước mắt tủi nhục đã mở
thêm đường cho các con thuyền ra biển
Đông, cho các chuyến vượt biên
đường bộ qua Cam Bốt.
Biết bao nhiêu tiền
cho đủ để người Việt trở
thành người Việt gốc Hoa, ra đi có
công an địa phương dẫn đường,
công an biên phòng hộ tống.
Rồi tiền gửi về
nhà để dựng vợ gả chồng, làm mồ,
làm mả, xây nhà, mua ruộng.
Có ông già cải
tạo đã không chịu đi, còn bạo
gan điện qua là bây giờ cánh của
ông không cần phục quốc. Ông nói các con gửi
tiền về để ông mua tất cả. Cộng sản nó
bán lại gần hết miền Nam rồi.
Các cơ sở dịch
vụ, gửi tiền mở ra khắp các
thương xá Việt Nam tại Hoa Kỳ. Hoạt động của họ
là thước đo tình nghĩa của cộng
đồng. Họ càng
phát đạt là tình quê hương
càng rạt rào.
Người con gái Đà Nẵng không thể
hiểu được cô phải có nghĩa vụ
gửi tiền về Việt Nam vì cô không
đọc được báo Việt ngữ và
không nghe được radio Sài Gòn ở San
Jose.
Nếu không thực sự "nhường cơm
sẻ áo" thì lời lẽ thương
yêu đầu môi chót lưỡi kiểu
khách sáo Hoa Kỳ e rằng không có
ý nghĩa.
Trong cộng đồng
của chúng ta cũng có rất nhiều ông
bà học rộng tài cao. Nhưng thực sự
hình như các bậc trí thức chuyên
gia rất ít khi là khách hàng của
các cơ sở dịch vụ Việt Nam. Họ không thích
đóng hụi chết cho cái bát hụi hạnh
phúc mà mình đã hốt trọn một
đời.
Chúng ta khó
có thể hình dung các tiến sĩ, bác
học, luật gia, nhân sĩ, chính khách của
cộng đồng lại là người gửi tiền
hàng tháng về cho thân quyến ở Việt
Nam.
Khi chúng ta hội nhập
thành công, chìm sâu vào xã hội
tiền phong của nước Mỹ, có vẻ
như chút tình nghĩa lẩm cẩm đã
nhẹ nhàng hơn.
Và ta có quyền nghĩ rằng mình
đi làm đã phải đóng thuế. Rồi ra đã có
Welfare của xã hội và EDD của Sở Thất
Nghiệp lo cho anh em bà con.
Phần bà mẹ già thì đã
có Nursing Home.
Trong cái nghề nghiệp
xã hội hơn 30 năm.
Chúng tôi đã gặp rất nhiều
gia đình Việt Nam qua trước tiến bộ
vượt bực.
Có nhà sản xuất đến 4 bác sĩ
y khoa. Hai con là khoa
trưởng đại học ở Úc và
Tân Tây Lan. Hai con
làm cho các y viện danh tiếng ở Chicago
và Boston. Giàu sang
và danh vọng chẳng ai bì. Mỗi năm từ Thankgiving
đến Christmas, các cháu bận rộn vô
cùng. Nên Xuân
này con lại không về. Hai cụ ngồi bên nhau
xem tấm ảnh màu rực rỡ của con cháu
danh tiếng bốn phương trời.
Trong khi đó,
cái đám mới qua ở nhà bên cạnh. Cứ vài tháng lại
đón người đoàn tụ. Nghề nghiệp thì
đủ trăm thứ linh tinh. Từ Assembler đến bỏ
báo. Chồng cắt cỏ,
vợ may thuê. Mà
sao đám này ăn nhậu tối ngày. Suốt bốn mùa
Xuân, Hạ, Thu, Đông. Xe cộ đậu ngang dọc
trên cả bãi cỏ.
Trẻ con ở đâu ra mà nhiều thế.
Bà cụ hàng
xóm, mẹ của 4 ông bác sĩ chỉ muốn
ôm một đứa vào lòng. Hạnh phúc bỗng thật
gần mà cũng thật xa. Ước chi một trong
các đứa con của hai cụ, học hành dở
dang về làm điện tử ở San Jose để
đẻ cho ông bà một đứa cháu
tóc đen nói tiếng Việt như máy. Cũng như những đứa
trẻ nhà bên cạnh mà thôi.
Như vậy là,
ngày của Mẹ năm nay nhà ta lại chẳng
có đứa nào dẫn cháu về chơi.
Sao mà cái đám Mỹ nó làm
gì mà quá ồn ào như vậy.
San Jose
GIAO CHỈ
(Bai Chuyen)
