Tết về nhớ
món xà bần quê em
(Kiên Giang Tiểu Thư)
Ngày tháng sao mà vùn vụt trôi
qua mau quá . Lụi đụi mà đã cuối
tháng chạp . Hôm nay là 23 ÂL rồi . Kiên
Giang Tiêủ Thư tui
đã cúng
kiến xong để đưa ông Táo về Trời
chiều nay . Cúng ông Táo thì phải
có cá chép . Xứ
này làm gì có cá chép tươi
mà cúng . Thế
mà ông Bắc kỳ người dưng khác họ
của tui cũng ráng đi rinh cá đông lạnh
về để cúng cho đủ lễ . Ổng
là vậy . Ổng hay nói “ Không
cúng thì thôi . Đã bày ra cúng kiến
thì đâu cho ra đó, phải cho
đàng hoàn , phải cho đủ lễ đủ
bộ . Cái điệu mà cúng như trả
nợ quỉ thần thì Trời Phật nào
mà chứng giám cho mình”. Ổng đang lui cui hạ tất cả
chưn nhang trong mấy cái lư hương trên
bàn thờ xuống
lau chùi cho sach sẽ để chuẩn bị trang hoàng bàn thờ trong ba
ngày Tết . Ổng
được nhứt là ba cái chuyện
cúng kiến ngày kỵ , ngày Tết . Ông cố
bà sơ , bà sờ
ông sẩm chết
ngày nào là ổng cũng nhớ vanh vách
hết á . Gần tới
ngày là ổng thông báo cho tui để
tui làm cỗ cho ổng cúng . Từ ngày "Thiếp
theo chàng dìa dinh" coi bộ tui cũng đảm
đang ra phết (nghe tui mà nói vậy thế
nào ổng cũng tức và nói: khen mình
ên hà) .
Bên trong nhà
bếp con gái lớn tui đang xên nồi mứt gừng để
đêm Giao Thừa cúng bàn thờ Phật .
Mùi gừng cay cay ngào ngat thơm nức căn phòng ăn
. Nghe mùi gừng ngon
quá cầm lòng
không đậu, ổng chạy vào định bốc
một miếng ăn thử . Cái tật của ổng
tới già cũng không bỏ, hễ nghe mùi đồ ăn
là chạy liền vào bếp để bốc .
Tui nghe con nhỏ la oải oải "Bố hỏng
có bốc à nhe con làm để cúng
đó à . Con mét mẹ cho Bố coi Mẹ
ơi mẹ …" . Ổng tẽn tò, tiu nghỉu
vậy mà còn ráng nói cho đỡ quê
“thì mình phải thử trước chớ
con coi có ngon không rồi mới dám cúng
ông bà trời Phật chớ bộ” . Tui
đẩy ổng đi
và nói “Hỏng có bộ có tịch
gì hết á, thôi ông mần ơn đi làm mau mau cho
tui nhờ, tứ bề
còn đăng đăng kia , trời tối mù tối
mịt rồi kìa . Ổng hơi quê còn
bày đặt vớt vát , nói thơ nói
thẩn mà tui tưởng
ổng bắt đầu xàng xê xuống câu vọng cổ
“Ầu ơ tay bưng dĩa muối chấm gừng
… mà … gừng cay muối mặn tụi
mình đừng á … bỏ nhau”. Tui
nguýt ổng một cái thiệt dài rồi
nói “ Thiệt tình là già mà
không nên nết , hỏng
sợ con cái nó cười” .
Mùa đông . Trời tối rất sớm
. Còn mấy ngày
nữa là Tết rồi .
Tết nhứt gì mà buồn gần chết . Phố phường,
đường xá vắng tanh như chùa bà đanh
. Tuyết ơi là tuyết . Tuyết trắng cả
phố phường . Nhớ hồi ở bên đảo qua mới có mấy
ngày . Đang say sưa ngủ bỗng nhiên ổng dựng tui dậy . “Dậy em , ra
coi tuyết rơi kìa đẹp lắm em ơi”
. Tôi lồm cồm ngồi dậy . Qua khung cửa sổ
một bức tranh đẹp lạ đẹp lùng
mà lần đầu tiên tui thấy trong đời
.Tui sững sờ ngắm từng lọn tuyết bay bay
trong gió mà tưởng
chừng như mình đang lạc vào cảnh
thiên thai . Nhớ ngày còn đi học một
lần đi xem phim Doctor Jivago với người tình
Lara trong khung cảnh tuyết phủ mịt mùng tui
mơ một lần
được nhìn thấy cái khung cảnh
rồ-man-tích đó . Thế mà bây giờ
tui sợ tuyết gần chết . Hồi nãy trên
đường từ sở làm về nhà tui với
ổng cùng đã ghé chợ Việt Nam mua
lá chuối , gạo nếp để chuẩn bị
gói bánh . Tuyết đổ từ sáng đến giờ cũng
dầy mấy tấc . Mấy cái xe ủi tuyết của
nhà nước làm việc liên tu bất tận
cũng đâu có thấm tháp gì . Ôi
tay xách nách mang lặn lội cả hai ba cái
chợ tui mới mua đủ đồ để
cúng . Năm nào
thì cũng bao nhiêu món đó . Tui muốn nấu cái
món gì đó khác khác một
chút . Ôi chu mẹt ơi tui nhớ ra rồi
. Trời đất quỉ thần ơi cái món
nầy tại sao tới bây giờ tui mới nhớ
nè trời . Tui phải nói liền cho ông Bắc
Kỳ của tui biết ngay cho ổng mừng (mà hỏng
biết ổng có mừng hông nữa . Ổng
là dân Bắc Kỳ ăn cá gô cây mờ).
Từ trong bếp một
tay phụ con Ty đảo
nồi mứt . Tui
réo ổng liền:
- Nè anh ơi ! em nhớ rồi. Tết năm
nay để thay đổi không khí em quyết
định rồi anh
ơi.
Tui thấy ông người
dưng Bắc Kỳ khác họ của tui quay phắt liền lại . Tui biết là ổng
cũng hơi hết hồn , hết vía mỗi lần
nghe tui có một quyết định mới . Tuy vậy
ổng cũng mát mẻ, bày đặt hỏi
tui
- Quyết định
gì vậy em. Vợ
anh mà đã quyết định thì chắc
phải là quan trọng ghê gớm lắm chớ
chẳng phải chơi đâu.
Thiệt tình mà
nói gắn bó cuộc đời với nhau
nơi mảnh đất tạm dung nầy gần 30
năm nay ổng cũng thuộc nằm lòng mỗi lần
mà nghe tui nói tui
quyết định làm cái gì là tui
làm bằng được . Ổng cũng ớn lắm
. Có nhiều cái quyết định của tui cũng
làm ổng xấc bấc xang bang chớ chẳng phải
chơi đâu .
Tui làm điệu ,
hơi õng ẹo một chút , nhoẻn miệng
cười một cái làm duyên . Đặt tay lên bờ
vai ổng, tui thỏ thẻ
bảo:
- Năm nay em sẽ nấu
món Xà bần ăn Tết đó . Anh chịu hông
?
Tui nghe một cái bịch
. Thì ra cái kiếng
đeo mắt của ổng
đang cầm trên tay rớt xuống đất
từ lúc nào . Miệng ổng há hốc ra
. Cúi xuống nhặt
kíếng . Đeo xong ổng lắp ba lắp bắp ,
cà lăm cà lặp hỏi lại tui
- Trời đất . Em
nói .. nói .. nấu
.. nấu cái món gì .. gì nào ?
Tui tức quá tui la
thiệt lớn
- Chời ơi bộ
điếc rồi sao. Em nói vậy mà anh
không nghe gì hết á . Em
nói em sẽ nấu món xà bần cho tụi mình ăn Tết
. Chịu hông thì nói . Đơn giản lắm
.Chấm hết .
Ổng nhìn trân
trân tui . Chắc
là ổng tưởng tui tửng rồi . Trời Winnipeg mấy hôm
nay có bữa - 48 oC. Bộ
lạnh quá rồi bà vợ tôi mát
dây hay sao mà Tết nhứt bày ra nấu
cái món quỉ quái gì mà cái tên
nghe thần sầu quỉ khốc quá, mà tôi
chưa từng nghe qua trong lịch sử suốt cuộc
đời hai lần di tản của tôi . Hơi lấy lại bình
tĩnh ổng bảo
- Đơn giản hay
là đang giỡn hở bà nội tướng của
tui . Món gì mà cái tên nghe tản thần
vậy em . Em là người sáng chế ra hở
? Món nầy anh chưa có thấy trong menu mấy
nhà hàng Việt Nam bao giờ .
Thiệt tình . Tội nghiệp ổng
. Tối ngày , quanh
năm suốt tháng ổng cứ lẩn quẩn
bên dĩa rau muống
luộc chấm mắm tôm, ổng đâu biết
gì hơn những đặc sản của quê tui
. Bản tính của dân Nam kỳ tui chơn chất
thiệt thà bao nhiêu thì tên gọi đặt
cho món ăn cũng giản
dị bấy nhiêu . Như bánh đổ vào
chảo nghe cái xèo gọi là bánh xèo . Còn có thứ
bánh đổ vào khuôn có từng lỗ
nhỏ , chờ cho khuôn nóng cầm vá bột
đổ vào nghe một tiếng khọt vang lên
người ta đặt tên bánh là bánh
khọt . Đơn giản lắm . Món xà bần
cũng vậy . Bao nhiêu thứ đổ chung vào
nhau tạ-pí-lù nên gọi là xà bần
. Không biết dân
Bắc Kỳ có mấy ai biết cái
món nầy không chớ riêng tui dân Nam Kỳ, tui mê
cái món xà bần nầy chết luôn .
Nhớ những mùa
xuân xa xưa năm
nào mùng 3 Tết Nội cũng sai tui ra chợ mua
thêm tần ô , cải bắp trắng , cải ngọt,
để Nội nhúng thêm vào nồi xà
bần . Nồi xà bần của Nội tuyệt vời
. Ngon khỏi chỗ chê .
Mấy ngày Tết Nội cấm không cho chị em
tui đụng vào . . Muốn ăn thì Nội
múc cho . Nội nói tụi bây quậy
vào, nước đục xui cho cả năm .
Mà thiệt . Không biết Nội làm sao mà với lỉnh kỉnh bao
nhiêu thứ như
chương trình
Tạp lục Tùng Lâm vậy mà nồi
xà bần của Nội trong veo thấy mà mê
. Những món ăn sau bữa cơm rước
ông bà về
ăn Tết còn
dư lại Nội đổ chung tất cả
vào một cái nồi
đất thật to nào là canh giò heo hầm
măng khô hành tây bạch quả nè .
Đĩa mực
tôm xào đậu
que với cà rốt cắt
hoa với tộ khổ qua nhồi giò sống . Rồi
thêm chả cua bún tàu thơm phức của má
tui nữa . Thố gà tiềm hầm với hạt sen , táo Tàu ,
nấm đông cô cùng củ năng trúng
cút cũng cho
vào đó luôn một thể . Ngay cả những
khoanh giò lụa . Những lát chả chiên , những
miếng chả cá vàng ngậy cũng được
thả hết vào nồi xà bần của Nội
chỉ trừ gỏi hay thịt kho là Nội chừa
lại . Tôi còn nhớ mỗi lần Tết
tôi là đứa cháu hay quanh quẩn trong
nhà bếp với Nội để được Nội
sai vặt và lâu lâu được Nội
thưởng công cho một cuốn chả giò mà Nội lỡ tay trở không
đều bị hơi
cháy .
Ngày Tết món
xà bần là của Nội, má tui cũng còn không dám đụng
tới nói gì tới
chị em tui . Bao nhiêu
thứ lỉnh kỉnh đổ chung vào thế
mà không biết làm sao tất cả các
hương vị của bao nhiêu món ăn
đó có một sự kết hợp hết sức
hài hòa đồng điệu của âm dương ngũ
hành . Kim Mộc Thủy
Hỏa Thổ sao đó
(cái chữ âm dương ngũ hành
là tui bắt chước ổng đó nghe . Ổng
đụng tới một chút là hay nói Tử Vi cho
ta đây có vẻ cao siêu, huyền
bí !!). Tui thì khỏi cần biết Kim Mộc Thủy Hỏa Thổ
là cái giống
gì nhưng mà thay
vì cay đắng ngọt, bùi , chua chát nghe
nó thường lắm thì tui dùng chữ
âm dương, ngũ hành cho nó có vẻ thông
thái , trí thức hơn. Thiệt là điếc
hay ngóng , ngọng hay nói là tui . Dốt hay
nói chữ cũng là tui) mà dưới ngon lửa
riu riu và bàn tay
chăm sóc , nêm nếm của Nội sau vài
tiếng đồng hồ trở thành một
món ăn mùi vị hấp dẫn lạ lùng. Sau khi nhúng tần ô
hay cải bẹ trắng vào nồi xà bần
xong . Bắt một bát bún nhỏ nghe rồi bỏ chả cua , tôm , mực ,
giò sống v v.. cái gì mà bạn
thích trong nồi xà bần á , bạn
bày trên lớp bún
như một bức tranh sơn thủy . Nước dùng trong vắt ,
sóng sánh một màu vàng ánh đang
nóng bạn chan vào nghe . Úi chà ! Thêm
một chút tương đen chút tương ớt nè , bỏ thêm
vài lát ớt hiểm nhe , vắt thêm miếng chanh. rắc thêm miếng
hành phi , rải thêm tí ngò hành
lá, là lá la
ui cha mẹt ơi bạn có một tô
xà bần dzách lầu .
Các bạn tui quen biết
bên nầy có lần tui nhắc món xà bần
ngày xuân có người trề môi,
nói rằng tại quê nhà mình nghèo
quá nên mới ăn uống như vậy . Chứ
bên nầy đồ ăn
ê hề ai mà ăn những món ăn
thiu dư thừa như vậy . Họ làm tui cụt hứng
luôn .Thiệt là nói tầm bậy mà cũng
nói . Biết thì nói không biết thì
nghe tui nói nè . Mấy người nói như
vậy thì đủ
biết chưa một lần biết về món
xà bần đặc sản của ngày tết rồi
. Tui cũng không muốn cãi . Riêng tui , tui
không nghĩ thế . Ở
cái món xà bần của quê nhà , tui
đã thấy chứa đựng bài học cần
kiệm của ông bà tổ tiên ta để lại . Tui phải cúi đầu
khâm phục óc sáng tao thật kỳ diệu của
các cụ ngày
xưa quá chừng
quá đỗi . Ai đã ăn xà bần một
lần là ghiền là nhớ . Ai chưa ăn qua quả là một thiếu
sót trong đời . Tại cái tên gọi của
nó làm cho người ta mất cảm tình chớ
xét cho kỹ mà coi món nầy quả là
một món ăn quá là vương giả .
Nào có phải là đồ ăn dư ăn
không hết rồi dồn chung nhau mà ăn
đâu mà gọi là thiu là cũ . Nhìn mà coi bao
nhiêu sơn hào hải vị trong đó . Nhà
nghèo mà dễ có món nầy sao ta . Ăn
còn chưa đủ có đâu dư thừa
mà dồn chung lại .
Ôi cái miếng
măng khô nấu với giò heo hầm bao
nhiêu lửa nó mềm mụt như thịt,
thơm ngon không thể tưởng được .
Cái mùi măng khô nguyên thủy khai khai tui
cũng không hảo cho lắm . Vậy mà bây
giờ hầm chung với hằm bà lằng đủ
thứ món nó ngon lạ ngon lùng . Nồi
xà bần mà thiếu măng khô thì mất
ngon mấy chục phần trăm . Cũng như khổ
qua . Hồi còn nhỏ
làm sao tui ăn được món nầy
nè trời . Con
nít mấy đứa ăn được khổ qua
vì cái vị của nó đắng gì
đâu . Hồi còn nhỏ mỗi lần lên
mâm cơm mà có canh khổ qua chị em tui rầu thúi
ruột . Tụi tui cứ
lén má moi miếng chả dồn bên trong bỏ
mấy cái vỏ khổ qua nằm chơ vơ lại
cho má , cho ba . Thế
mà khi bỏ vào nồi xà bần cái vị
đăng đắng vẫn còn nhưng được
ướp chung với bao nhiêu hương hoa khác nó ngon hết
biết luôn. Tui mê
cái món khổ qua bắt đầu từ ngày đó .
Nãy giờ nghe tui tả
oán ông có vẻ hơi chịu rồi . Tui thấy
ổng cứ gật gật, gù gù có lẽ ổng
chịu nhứt là cái
chuyện đồ ăn còn thừa giữ lại chế biến thành
món khác . Tui
đi guốc trong bụng ổng mà . Ổng là
dân Bắc Kỳ Quốc
mà dạng Bắc Kỳ di tản mấy trận bởi
vậy có ai "chùm sò" hơn ổng
đâu . Vậy
mà ổng được điểm với má
tui lắm . Má tui hay đem ổng ra để moral chị
em tui . Má hay nói
“Được mùa chớ có phụ ngô
. Đến khi khoai sắn lấy ai bạn cùng”
. Những kinh nghiệm
đau thương sau cuộc đổi đời 75
dù đã hơn ba mươi năm trôi qua
nhưng tui biết là sẽ bên Má suốt
đời suốt kiếp.
Còn tui tuy là hay châm chọc con cá
gô cây của tui cho vui nhà vui cửa thế
thôi chứ bao kỷ
niệm từ những ngày lếch thếch lang thang
nơi xứ người vẫn còn đó . Những
giọt nước mắt buồn tủi khi mấy
người bảo trợ dắt ổng và tui đi
đến những hội Từ thiện nhặt từng
manh quần tấm áo cũ để mặc vẫn
còn đó . Bởi vậy đừng có bảo
rằng tại xứ sở mình nghèo mới
ăn như vậy . Ôi cái giàu cái
nghèo biết sao mà lường được . Mới
ngày nào tiền muôn bạc triệu , áo
quần rủng rỉnh ngựa xe, ăn trên ngồi
trước . Thế
mà sau cơn hồng thủy 75 bao vạn người
đã trở thành trắng tay không nhà không cửa
. Bao thảm cảnh xảy ra cho dân miền Nam
ngày ấy há chẳng phải là những bài học
ngàn vàng hay sao . Thôi Tết nhứt tới rồi
nhắc chi ba cái chuyên buồn thảm
đó hỏng biết nữa , mà tại tui tức
mấy người mới có chút xíu
đã lên mặt
chảnh chọe làm bộ
làm tịch thấy mà ghét . Để năm
nay tui ra quân cái món xà bần nầy, rồi
phone réo con Vân thằng
Thuận trên Toronto mua vé máy bay dắt hết
vợ chồng con cái của tụi nó về
đây ăn Tết ,
thưởng thức món Xà bần ngày
xuân cho ông Bắc kỳ người dưng của
tui lé mắt chơi .Tui biết thế nào ổng
cũng phục tui sát đất cho mà coi.
Bên ngoài trời
đã sẫm tối .Trăng sao đâu chẳng
thấy mà nhìn ra
ngoài chỉ thấy mênh mông một màu trắng
của tuyết . Sắp Tết
rồi tui nhớ nhà quá đỗi . Nhìn con gái lớn của
tui mà tui chạnh nhớ ngày nào 2 vợ chồng
mới cưới dắt díu trốn chui trốn nhủi,
nằm dưới khoang tàu, gạt nước mắt
bỏ quê hương mà đi . Cái
đêm đó cũng là những ngày
giáp Tết . Đêm tối đen như mực
. Thế mà mới
đó đã hơn 30 mùa xuân qua nơi xứ
người . Đêm nay tui nhớ sao là nhớ những
mùa xuân xưa ngày còn ở bên
nhà . Nhớ từ ngõ trước vườn sau
. Nhớ rừng mai một màu vàng ngát ở
cuối vườn nhà Ngoại. Nhớ Ngoại vừa
têm trầu bỏ vào ống ngoáy vừa
nhìn cánh mai lung linh trong gió xuân, rồi
Ngoại thủng thẳng nói chữ nói thơ “Đừng
thấy Mai nở mà ham . Đến khi mai tàn
khóc Mẹ khóc Cha”. (chữ Mai của Ngoại
là Ngoại chỉ bông Mai trên vai áo của các chàng sĩ quan).
Như tâm trạng của Ngoại lo lắng cho
đám cháu Ngoại
gán nghĩa tóc tơ với ai kia ở chốn
sa trường. Nhưng Ngoại có biết
đâu chị em tui đã gửi tấc lòng
theo từng bước người đi gìn giữ
núi sông tự bao giờ. Nhớ chị em tui
bên nhau quanh bếp lửa hồng ngồi canh chừng
nồi bánh Tét cho Má cho đến nửa
đêm . Nhớ Ba
áo dài khăn đóng nghiêm trang đốt
phong pháo đầu tiên trong đêm trừ tịch
đón mừng năm mới .Tui nghe thoang thoảng
đâu đây mùi thơm của pháo .
Mùi vải mới . Mùi nếp . Mùi nước
dừa thơm phức của đòn bánh Tét
đầu tiên vừa được bóc ra
mà Má thử rồi
cho mấy chị em tui chia nhau như thưởng cái
công canh chừng nồi bánh với má suốt đêm
. Năm nào cũng thế cái miếng bánh
Tét lúc nầy là miếng bánh ngon nhứt
trong những ngày Tết của tui . Nhớ nhứt
đêm nay là nồi Xà bần của Nội .
Xứ người . Từng
mùa xuân hờ hững đi qua . Hương
xưa chỉ còn trong ký ức , trong kỷ niệm
. Chị em tui đứa chân mây . Người
góc biển . Má tui vò võ một mình
nơi mái nhà xưa . Tui nghe lòng thật quạnh
hiu . Tìm đâu
nơi đây hình bóng quê nhà . Nước
mắt tui ứa ra từng giọt nhớ thương . Tiếng
thằng Bê vang lên đưa tui trở về thực
tại “Mẹ ơi ra coi nè”. Tui ngó ra cửa
sau . Hai bố con nó đang ì ạch kéo
cành cây khô sau vườn vào nhà .
“Cành nầy đẹp cho Mẹ tha hồ gắn
Mai giả vào . Chắc Mẹ chịu lắm hả Bố”.
Tội nghiệp tía con nó . Năm nào cũng
vậy mỗi lần Tết đến cũng muốn
khùng với tui bởi ba cái lỉnh kỉnh nầy
. Tui thương chồng, thương con hơn bao giờ
hết . Tui lên tiếng . Nè cái job gắn
bông là của mấy chị em bây. Còn Bố
mầy thì có bộ lư đang chờ kìa
. Có mấy trái chanh , trái khế em mới
mua hồi chiều chắc nước nhiều lắm .
Anh ráng làm sao
năm nay đánh cho bộ lư thiệt sáng
dùm em cho ông bà ăn Tết nha anh . Còn nồi
Xà bần là của Mẹ . Tui thấy Bố con
nó đưa mắt nhìn nhau mỉm cười .
Ánh mắt chứa
chan một trời vời vợi thương yêu. Mùa
xuân đang đến bên tôi từ lúc
nào trong ngôi nhà nhỏ bé nầy.Tôi
nghe lòng dạt dào sung sướng hơn lúc
nào hết . Cám ơn anh . Cám ơn các
con . Tình yêu của anh và con đã cho em mùa xuân yêu
thương nồng ấm ân tình nơi đất
khách quê người …
Winnipeg Xuân 2009
Kiên
Giang Tiểu Thư
